سرای امیرکبیر تهران+تصاویر

سرای امیر کبیر تهران در اصل کاروانسرای بازاری است که جناب اتابک اعظم امیرکبیر از خود برجا گذاشتند که کاروانسرای آن موسوم به سرای اتابکیه و مشتمل است بر ۳۳۶حجره تحتانی و فوقانی.

کد خبر: ۲۰۸۰۹

تاریخ انتشار : چهارشنبه ۰۴ دی ۱۳۹۸-1398 October 04

گردشبان (gardeshban.ir) :

از ۳راسته بازار که دکاکین متعدد بسیار دارند به کاروانسرای مزبور راه است. در کمال خوبی و‌‌ آبادانی است و به قسمی این کاروانسرا خوب ساخته شده که تجار در گرفتن حجرات آن با هم مناظره و حرف دارند. سرای امیرکبیر تهران یکی از قدیمی ترین بازارهای این شهر است که در آن به صورت عمده و جزئی فعالیت می کنند. سرای امیرکبیر انتهای بازار کفاش ها قرار دارد.

این سرا به علت قدمتش باید مورد توجه بیشتری قرار می گرفت اما متاسفانه به حال خود رها شده است.

بازارچه امیرکبیر تهران که یکی از تخصصی ترین مراکز فروش پارچه به شمار می آید، مکانی است که خریداران و شهروندان می توانند برای سهولت امر خرید خود به آن رجوع کنند

این گزارشی است از بازار امیر که ۱۶۸سال پیش در روزنامه وقایع اتفاقیه نوشته شده. کاروانسرای امیر یا سرای اتابکیه از یک دالان به بازار کفاش‌ها راه دارد و از دالان دیگر به بازار خیاط‌ها و از جنوب بازار امامزاده زید(ع) می‌رسد.

۲دالان آن را به بازار امیر متصل می‌کند و بارانداز آن به ۴راسته بازار راه پیدا می‌کند. این کاروانسرا و بازار در طول ۸ ماه به دستور میرزاتقی خان امیرکبیر ساخته شد تا تجارت در تهران رونق پیدا کند.

«نصرالله حدادی» تهران‌شناس می‌گوید: «وقتی میرزاتقی خان همراه ناصرالدین میرزای ولیعهد برای تاجگذاری به تهران می‌آمدند، میرزاتقی خان برای تأمین هزینه این سفر از محمدمهدی ملک‌التجار مبلغی پول قرض می‌گیرد و محمدمهدی خان هم همراه آنها به تهران می‌آید.

بعد از به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه، امیرکبیر دستور ساخت بازارچه امیر را به ملک التجار می‌دهد و او در عرض ۸۰ ماه این بازارچه و کاروانسرا را می‌سازد.

هدف امیرکبیر از ساخت این بازار و سرا این بود که کالاهای ایرانی و تولیدات داخلی در آن به فروش برسد. یکی از سیاست‌های او این بود که تمام کالاها و اطعمه تولید شده در گوشه و کنار کشور به این بازار بیاید و از اینجا به شهرهای ایران توزیع شود.

در آن دوره بازار و کاروانسرای امیر رونق خیلی زیادی می‌گیرد و به یکی از مراکز مهم تجارت در تهران تبدیل می‌شود.»

در حیاط کوچک سرای امیر

بازار و کاروانسرای امیر خیلی زود شهرت پیدا می‌کند و جهانگردان در کتاب‌های خود از این ۲بنا به‌عنوان بنایی مؤثر در تجارت و البته زیبا و باارزش معماری یاد می‌کنند.

درهای چوبی بلند و استفاده از منبت‌کاری، آجرکاری و سایر عناصر معماری، این کاروانسرا را به یکی از دیدنی‌های شهر تهران در دوره قاجار تبدیل کرده بود.

«هاینریش بروگش» که ۱۰سال بعد از قتل امیرکبیر به این بازار آمده بود در کتاب خاطرات خود می‌نویسد: «صحن کاروانسرا با تخته سنگ‌های بزرگ، فرش و در وسط آن حوضی زیبا از سنگ ساخته شده است.

دورتادور صحن را در ۲طبقه غرفه‌هایی فرا گرفته‌اند که همه آنها پنجره‌هایی با چوب‌های مشبک و منبت‌کاری شده به حیاط دارند. این کاروانسرا در حقیقت مجموعه بزرگ تجارتی تهران را تشکیل می‌دهد.» کاروانسرای امیر سال۱۳۶۹ دچار آتش‌سوزی شد و بعد از آن تغییرات زیادی در معماری آن رخ داد.

بورس قماش

با قتل امیرکبیر و به قدرت رسیدن میرزاآقا خان نوری تلاش برای کمرنگ کردن نام امیرکبیر در تهران آغاز می‌شود. صدراعظم برای کم کردن نقش بازار اتابکیه، دستور ساخت تیمچه‌ای کنار بازار خندق را می‌دهد و نام آن را «تیمچه صدراعظم» می‌گذارد.

تیمچه صدراعظم گرچه مورد استقبال تجار قرار گرفت اما نتوانست جای سرا و بازار امیر را پر کند. در کنار آن، تیمچه حاجب‌الدوله هم در راسته بازار کفاش‌ها ساخته شد که یکی از چشمنوازترین معماری‌های بازار در دوره قاجار را به خود اختصاص داده است. ساخت سرا و تیمچه در گوشه و کنار بازار ادامه داشت و همین یکی از دلایل گسترش و رشد بازار تهران به شمار می‌رود.

«مسعود نوربخش» در کتاب «تهران به روایت تاریخ» روایت می‌کند که سرای امیر به مرکزی برای فروش پارچه اختصاص داشت و صنف قماش فروش اکثریت را در این سرا داشتند. سرای اتابکیه به‌خصوص با پارچه‌های فاستونی‌اش مشهور بود.

سیاست نظم‌بخشیدن به فروش کالاهای تولیدشده بعد از امیرکبیر چندان جدی گرفته نشد و از طرف دیگر آغاز دوره رشد تجارت با اروپا باعث شد تیمچه حاجب‌الدوله و تیمچه صدراعظم، هم مرکزیتی برای فروش کالای خاص نداشته باشند و هم به فروش کالاهای اروپایی بپردازند.

نام‌های ماندگار

کوچه‌ها، بازارچه‌ها، میادین و مراکز مهم تهران در دوره قاجار معمولاً به نام افراد سرشناس و شخصیت‌های برجسته نامگذاری می‌شدند و برای مثال نام سازندگانشان روی آن ساختمان می‌نشست.

تغییر این نام‌ها در ذهن مردم کوچه و بازار کار ساده‌ای نبود و اگر در این زمینه تلاش هم می‌شد معمولاً ناکام می‌ماند. میدان توپخانه برای همیشه این نام را به خود گرفت و حتی وقتی دیگر توپ و زنبورکچی‌ها در این میدان حضور نداشتند اهالی تهران از همین نام برای آن استفاده می‌کردند.

به همین دلیل اغلب مردان سیاست با رسیدن به قدرت، دستور ساخت مسجد و مدرسه و کاروانسرا و دیگر عمارت‌ها را می‌دادند. بعد از قتل امیرکبیر برای اینکه نام او در ذهن مردم کمرنگ‌تر شود تغییر نام سرا و بازار امیر یا اتابکیه میسر نبود.

به همین دلیل میرزاآقاخان نوری تلاش می‌کرد تا با کمرنگ کردن نقش این بازار و ایجاد بازارهای تازه، نام امیرکبیر را کمرنگ کند.

نمونه‌اش مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین که میرزا آقاخان دستور داد تا به نام او نامگذاری شود و سازنده آن برای اینکه نام میرزاآقاخان نوری روی این دو بنا نماند نام خود را روی آن گذاشت.

آدرس : تهران – سبزه میدان – بازار کفاش ها – سرای امیر کبیر