قلعه مستوفی الممالک در آشتیان اراک/عکس

قلعه مستوفی الممالک در۱ کیلومتری غرب شهر آشتیان واقع شده است. این خانه اعیان نشین که به عمارت مستوفی الممالک مشهور می باشد، در محله درخونگاه، روزگاری برای خود اسم و رسمی داشت اما امروزه در میان آپارتمان های قد و نیم قد به لوکیشن سریال و فیلم ها تبدیل شده است.

کد خبر: ۲۶۳۶۹

تاریخ انتشار : چهارشنبه ۲۴ ارديبهشت ۱۳۹۹-1399 February 24

گردشبان (gardeshban.ir) :

عمارت مستوفی الممالک متعلق به اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، یعنی حدود ۱۱۰ سال پیش، با سبک و سیاق خاص معماری آن دوره، که ویژگی آن استفاده از عناصر و بن مایه های اروپایی است، ساخته شده است.

این بنا خانه یکی از اصیل ترین رجال دوران قاجار و پهلوی ، یعنی میرزا حسن خان مستوفی الممالک، فرزند میرزا یوسف خان مستوفی الممالک است. میرزا حسن خان مستوفی الممالک، فرزند میرزا یوسف مستوفی الممالک و شکر خانم، دختر رئیس یکی از قبایل کرد، یکی از اصیل ترین شخصیت های تاریخ سیاسی معاصر ایران است و مقام و لقب مستوفی الممالک بیش از یک قرن در خاندان او بوده است. مجموعه و باغ مستوفی الممالک در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۸۱ با شمارهء ثبت ۵۸۰۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

شهرستان آشتیان شهری است در مرکز استان مرکزی که علاوه بر آنکه مهد اندیشمندان، عالمان، ادیبان و سیاستمداران بنام ایران زمین به شمار می‌رود، آثار و بناهای تاریخی ارزشمندی را در خود جای داده است که در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود در کنار مشاهیر ارزنده به حیات اجتماعی خود در شهر ادامه داده است.

بانیان قلاع و خانه‌های تاریخی و زیبای این شهر اکثرا از ثروت و مکنت برخوردار بوده است و یا در امور دیوانی اشتغال داشته‌اند.

قلعه‌های این سرزمین را معمولا حاکمان محلی و کارگزاران دیوانی ایجاد می‌کردند و خانه‌های باشکوه قدیمی را نیز ثروتمندان، تاجران و ملاکین و یا در معدود زمانی عالمان دینی و کاتبان ساخته‌اند.

متاسفانه اکثر قلعه ها و خیابان‌های مرکزی شهر که قسمت اعظم خانه‌های تاریخی در آن قرار داشتند تخریب و در چند مورد به کلی نابوده شده اند و تنها عکسی از آنها به یادگار مانده است.

قلعه میرزا یوسف مستوفی‌الممالک مشهور به قلعه آقا که در امتداد و سمت غربی قلعه آقا محسن و قلعه قوام واقع شده است و ازجمله بناهای تاریخی شهرستان آشتیان به شمار می‌رود که کهن با سابقه‌ای دیرینه است و عمر آن به ۱۱۰ سال می‌رسد.

میرزا حسن مستوفی‌الممالک دوم پسر میرزا کاظم پسر آقامحسن (نیای اعلی خانواده‌های مستوفیان آشتیان قوام‌السلطنه و از خانواده‌ای کهنسال و اصل و نسب‌دار آشتیان بود که نوعی حکومت محلی را اداره می‌کرد) بود. وی پدر میرزا یوسف مستوفی‌الممالک آشتیانی است.

درخصوص ساخت قلعه آقا و اضافات آن آمدها ست که زمانی که میرزا حسن قلعه اجدادی خود را بر برج و بارو حصین می‌کرد شخصا بر کار گِل اشراف داشته است و معروف است وقتی گل برای چینه‌گذاری آماده می‌شد دستور می‌داد بخش یا حصه‌ای از گل را به مدت یک شبانه‌روز در ظرف بگذارند چنانچه آب موجود در ظرف گل‌آلود می‌شد مجددا دستور ورز دادن گل را می‌داد و سپس به دست استاد می‌رسید.

در نقل قول‌ها آمده است؛ حتی گاهی اوقات که سردماغ بود مقداری سکه بر روی گل می‌ریخت سپس مخلوط می‌کردند و کارگران برای یافتن سکه‌ها آن را به صورت مورب پا می‌زدند.

میرزا حسن یک پسر به نام میرزا یوسف داشت و سه دختر که به ازدواج میرزا عیسی وزیر دفتر، قائم مقام فراهانی و میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر درآمدند.

میرزا یوسف علاوه بر اینکه قلعه آقا محسن و قلعه قوام را طی دوران تبعید خود در اختیار داشت، قلعه سومی در امتداد قلعه اجدادی خود بنیان کرد که به قلعه آقا معروف گشت و در کنار آن نیز حمامی خصوصی به نام حمام آقا نیز بنا کرد و به عنوان حمام شخصی آقا و دستگاه پر تعداد او مورد استفاده قرار می‌گرفت.

علی امیری نماینده میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در شهرستان آشتیان درخصوص این قلعه به ایسنا گفت: قلعه آقا در غرب دو قلعه مذکور واقع شده است و قسمت اعظم آن سالم ولی دو برج اصلی آن که در مسیر خیابان صادق بیک قرار داشت بر اثر تعریض خیابان فرو ریخته است.

وی با بیان اینکه قلعه همچنان دارای سه برج سالم، بارو، تالار و اتاق نشیمن، اصطبل، حیاط و زیر زمین است. سر در ورودی قلعه را یکی از بهترین سردرهای تاریخی آشتیان دانست و افزود: قلعه از خشت خام، ملات گل و طاق‌ها و سردر ورودی از آجر ساخته شده و پوشش سقف نیز از چوب است.

امیری در خصوص سر در قلعه آقا اظهار کرد: سر در در جهت غرب با درب دو لنگه چوبی از جنس گردو با گل میخ‌های برنجی ساخته شده است که در هر لنگه در دو ردیف پنج تایی کوبه زنانه و مردانه قرار گرفته و با ورقه‌های فولادی در بالا و پایین نیز طراحی شده است.

وی تصریح کرد: سر در ورودی قلعه دو ستون اجری در طرفین دارد. سرستون آن از آجر تراش داده شده است و نقش گل و بوته و طاق نیم‌دایره برجسته‌ای با آجر دارد که در وسط آن عکس شیری از آجر تراش داده شده، تعبیه شده است.

این کارشناس میراث فرهنگی با اشاره به اینکه نیم‌دایره آجرها اریب به شکل تاج هستند و در وسط بالای سر در ورودی کاشی معرق لاجوردی با سوره و ان یکاد یکدستی خاصی به سر در بخشیده است، اضافه کرد: این سر در توسط دالانی به زوایه‌ای ۹۰ درجه به حیاط مرکزی با کفی مفروش به قلوه‌سنگ متصل شده است. حیاط به شکل مربع و مساحت ۳۰۰ مترمربع است و اتاق‌های متعددی در شرق و جنوب بنا واقع شده است.

وی گفت: این مکان دارای زیرزمینی بزرگ با طاق ضربی جهت نگهداری جبوبات بوده است و در جنوب زیرزمین که به نظر می‌رسد مخصوص خدمه بوده است، تالاری بزرگ و مرتفع با تزیین گچ‌بری و طاقچه‌های مقرنس‌کاری گچ و شومینه قرار دارد.

امیری با بیان اینکه سقف تالار از چوب و نوشته‌های متعددی بر آن پوشیده شده است، مساحت قلعه را بیش از ۳۰۰ متر مربع عنوان کرد.

نماینده میراث فرهنگی در آشتیان درباره خصوصیات میرزا یوسف به عنوان صاحب این قلعه گفت: میرزا یوسف مستوفی دو بار در زمان ناصرالدین شاه به آشتیان تبعید شد و در این قلعه سکن گزید. یکی از خصوصیات وی آن بود که هرگاه آقا در قلعه اقامت داشت برجسب عادت برای ساکنان کشتار می‌کردند به طوری که تعداد ذبح گوسفند به موقعیت بستگی داشت، اما در این اوقات درهای قلعه و حتی سفره‌خانه به روی همگان باز بود. آقا موکد کرده بود که بعد از ذبج حیوان چشم؛ دل و زبانش به نیازمندان بیرون از قلعه داده شود.

به گزارش ایسنا؛ به استناد کتب تاریخی این بنا که قدمتی دیرینه دارد در چند قرن اخیر خواستگاه رجال و مشاهیر بنام ایران بوده است و همواره محل مشاوره سران قوم و مرکز حل و فصل امور و مسائل مختلف کشور به شمار می‌رفته است.

فرزندان آقا محسن که در دستگاه سلاطین زندیه و قاجاریه از مستوفیان عظام و منشیان زیردست دیوان عالی شمرده می‌شدند هریک به اندازه وسع و توانایی خود بنایی جدید بر عمارت اصلی قلعه افزودند تا جایی که این قلعه از نظر دفاعی و استحکام از قلاع معتبر و پرطاقت آن دوران قلمداد می‌شده است.