ايسپيه مزگت؛ آتشکده قديمي و بزرگ در ديناچال تالش/عکس

بناي ايسپيه مزگت باقيمانده يک آتشکده قديمي و بزرگ در ديناچال تالش است. تمامي نشانه هاي معماري وکاربردي آن عملکرد مذهبي اين بنا را تاييد مي کند.

کد خبر: ۲۶۹۷۲

تاریخ انتشار : جمعه ۰۹ خرداد ۱۳۹۹-1399 March 09

گردشبان (gardeshban.ir) :

اين بنا دردوران پس از اسلام احتمالا بعد ازقرن سوم هجري به مسجد تبديل شد و ظاهرا تا مدتها ي مديد مورد استفاده قرار مي گرفته است. گذشته از اهميت تاريخي و معماري بنا اينکه در اطراف آن بايد شهري بزرگ وجود داشته باشد. مشغله فکري بسياري از انديشمندان در گير با اين موضوع است. بازسازي اين بنا وتعريف حريم حفاظتي و برنامه عملياتي مي تواند هويت آنرا روشنتر ساخته و مجددا زندگي را به اين محل بازگرداند.

بناي تاريخي اسپيه مزگت ايسپيه مزگت از دو کلمه "ايسپي "در زبان تالشي به معناي سفيد و”مزگت” در زبان اوستا به معناي مسجد تشکيل شده است.ايسپيه مزگت در دهکده کيش خاله در شمال آبادي ديناچال از آباديهاي جنوب اسالم در فاصله حدود ۲۲ کيلومتري جنوب شهر تالش واقع شده است.بناي مذکور در کرانه شمالي ديناچال رود و در يک و نيم کيلومتري شرق جاده تالش –انزلي واقع است. اين بنا را مي توان يکي از شگفت انگيزترين بناهاي تاريخي گيلان دانست.

اين بنا که امروزه روي در خرابي وفنا دارد .بايد روزي در محلي آباد ومعروف بنا شده باشد.اما در هيچ يک ازکتب تاريخي محلي و سفرنامه هاي خارجيان و ايرانيان .نامي از اين بنا نيامده است.عجيبتر اينکه رابينو نيز اين بناي تاريخي را ازقلم انداخته است.با اين که درختان متبرک نيز در کتاب او فهرست شده است. در طي زمان دراز عوامل مختلف انساني و طبيعي موجب تخريب ايسپيه مزگت شده اند.درختان جنگلي بزرگ بر بام آن رسته وريشه هاي خود را چون گوه اي ميان ديوارها فرو برده و آنها را شکافته اند.رود خانه سيلابي ديناچال نيز.قسمت جنوبي آن را کنده وبرده است.بارندگي و رطوبت نيز گچکاري وسفيد کاري وگچ بريهاي آن را فرسوده کرده و تا حدود زيادي از ميان برده است.

مصالح اصلي بنا ي اين اثر تاريخي آجرهايي به ابعاد ۶×۲۳×۲۳ سانتيمتر است. قطر ديوار آن ۱۷۵ سانتيمتر است. گوشه اي از اين بنا که يک ضلع آن ۷۵/۱۶ متر است. فعلا بر پاست و ديوار يکي از دهليزهاي بنا مي باشد.بر ديوار همين دهليز است که پنج شش متر کتيبه کوفي ساده باقيمانده و کلمات "لم يخش الا الله فعسي اولعک ان يکونو امن المهتدين” روشن خوانده ميشود. اين کتيبه که ابتداي آن در همين دهليز بوده ،روزي چهار دهليز اطراف را تزيين مي داده است.ديو اره دهليزها نيز گچ بري عجيبي به ارتفاع ۱ متر داشته که فعلا ۲ متر از اين از اره بر ديوار شمالي مشخص است.

شايد بتوان از آنچه باقي مانده ، حدس زد که اين بنا شامل يک رواق در وسط و چهار دهليز در چهار طرف بوده است. درب ورودي تقريبا شمالي است و وارد دهليز شمالي ميشود و عرض آن بالغ بر۶/۱ متر است. ارتفاع طاق دهليزها از کف کنوني ۷/۵ متر است. يک طرف دهليزها ديوار خارجي بنا شده و طرف ديگر آنها پايه هاي هشت ضلعي است که محيط آنها ۵/۵ متر است. پايه هاي که در چهار کنج هستند زايد ه هاي دارند. فاصله ميان دو پايه اي که يکي از آنها زايده دارد ۳/۲ متر و فاصله ميان دو پايه اصلي ۸/۲ متر است. بالاي هر دو پايه ، طاقي با هلال شکسته زده شده است و سقف دهليزها بر ديوارهاي خارجي و اين پايه ها استوار است. عرض هر يک از دهليزها به ۴/۳ متر ميرسد.

شايد روزي رواق ميان نيز سقفي گنبدي داشته است. اما شرفات بنا بايد کم کم جمع شود تا براي زدن طاق آماده باشد. در حالي که شواهد ، اين امر را نشان نمي دهد. سقف سراسر بنا ، سفال پوش بوده است ، اما بر خلاف بامهاي سفال پوش امروزي گيلان ، سفال آن با ملاط بر روي طاقها چسبانده شده است و اندازه آنها به ۳۶×۵۰ سانتيمتر مي رسد.

آنچه بيش از هر چيز بيننده را به حيرت مي اندازد، علت وجودي چنين بناي در اين نقطه دور افتاده است. آن هم بناي با آن قدمت تاريخي که کتيبه کوفي بر آن گواهي مي دهد. در اينکه اسپيه مزگت يک مرکزعبادي بزرگ بوده ترديدي نيست و اين امر از وجود احتمالي يک مرکز شهري يا سايتي باستاني مدفون شده در حوالي اين بنا خبر مي دهد. شکل اسپيه مزگت که از چهار دهليز و يک رواق چهار گوش تشکيل شده و امروزه قسمتي از آن از بين رفته است به آتشکده هاي زرتشتي پيش از اسلام شباهت دارد و احتمالا بعد از اسلام بدون تخريب بناي آن نحوه اداره آن تغيير کرده و به محل عبادت مسلمانان تبديل شده است. از طرف ديگر نام فارسي مزگت به جاي مسجد با ترکيب اسپيه به معناي سفيد از نظر واژه شناسي Etymology) ) نيز مي تواند کمکي به يافتن بناي اصلي اوليه اين اثر تاريخي نموده و تا حدودي علت وجودي آن را روشن سازد.

در کناربناي ايسپيه مزگت در کرانه جنوبي ديناچال رود، زمين وسيعي وجود دارد که روز سيزدهم فروردين هر سال محلي براي اجتماع و تفرج تعداد زيادي از افراد محلي و مسافران نوروزي است که براي بدر کردن سيزده نوروزاز اول صبح آن روز تا غروب در اين محل گرد هم مي آيند. در اين اجتماع، مسافران و گردشگران مي توانند انواع وسايل خوراکي، صنايع دستي و غيره را از فروشندگان سيار اين محل تهيه کنند.همچنين چند نوع بازي توسط افراد بومي ، هيجان آنرا افزايش مي دهد.

بدون ترديد ايسپيه مزگت باقيمانده يک آتشکده بزرگ در تالش است که در دوران بعد از اسلام به مسجد تبديل شده است. رواق چهار گوش داخلي آن محل نگهداري آتش مقدس بوده و مردم براي عبادت در دهليز هاي کناري آن مي ايستادند. بناي اسپيه مزگت بدون هيچ تغييري به مسجد تبديل شده و اين در حاليست که در داخل آن محرابي وجود ندارد. اين عدم تغيير و يا تخريب خود نشاني از حرمت و قداستي است که اين مکان براي مراسم ديني در قبل و چه بعد از اسلام داشته است.

اسپیه مزگت 1