چاپارخانه‌ای که با تاریخ اداره پست در ایران گره خورده است/عکس

شهر میبد مانند دیگر شهرهای یزد، پر از آثار ارزشمند تاریخی و فرهنگی است. آنچنان که از اسناد مکتوب و آثار باستانی به‌جامانده برمی‌آید، میبد جزء اولین سکونتگاه‌های ایرانیان به ‌شمار می‎رفته و سیر تحول زندگی روستایی و شهری ایران را در گوشه گوشه خود به‌ نمایش درمی‌آورد.

کد خبر: ۳۵۶۱۱

تاریخ انتشار : دوشنبه ۲۲ دی ۱۳۹۹-1399 October 22

گردشبان (gardeshban.ir) :

چاپارخانه میبد، یکی از بناهای تاریخی این شهر غنی است که ما را از تاریخ اداره پست در ایران آگاه می‌سازد.

چاپارخانه میبد، متعلق به دوره قاجاریه بوده و در میانۀ راه ری به کرمان، در کنار استراحتگاهی بین راهی به نام کاروانسرای میبد بنا شده است. این سازه، درحقیقت استراحتگاه چاپارهای دولتی بوده و از مراکز پستی دوره قاجار به‌شمار می‌رفته است. چاپارخانه‌ها جایی بودند که اسب‌ها و پیک‌های از راه رسیده در آن به استراحت می‌پردازند و اسب‌های تیزرو و پیک‌های تازه‌نفس، مرسولات و امانات را تحویل گرفته و باقی مسیر را ادامه می‌دادند.

این کار باعث سرعت بخشیدن به حمل‌ونقل مرسولات و بالا بردن کیفیت کار مراکز پستی می‌شده است. به‌خصوص نامه‌های دولتی، بدون از دست دادن زمان در طول شبانه‌روز و با چنان سرعتی جابه‌جا می‌شدند که تاریخ‌نویس بزرگ (هرودوت) می‌نویسد: «هیچ جنبنده‌ای سریع‌تر از چاپارها نیست».

در چاپارخانه میبد، برج‌های دیده‌بانی، بارو و دیوارهای دفاعی و همچنین محل تیراندازی دیده می‌شود و دلیلی وجودشان، اهمیّت امنیت چاپارخانه و اماناتی بوده که در این محل جابه‌جا می‌شدند.

چاپارخانه‌ها از دوره هخامنشی ساخته و به ‌کار گرفته می‌شدند و به‌عنوان چشم و گوش حکومت و امانت‌داران حاکمان، نامه‌ها و اوامر ایشان را بین شهرها و دیگر حاکمان جابه‌جا می‌کردند، امّا در دوره‌های بعد و به‌خصوص دوره قاجاریه، از جزمیت آنها کاسته شد و مسافران کاروانسرای میبد، اتاق‌های تمیز و امنیت بالاتر چاپارخانه‌ را به حجره‌های کاروانسرا ترجیح دادند و حتی کار به‌ جایی رسید که چاپارها در ازای دریافت هزینه‌ای بیشتر، مسافران را به مقصد می‌رساندند. به این ترتیب، اهمیّت و رونق چاپارخانه میبد بیش از پیش شد.

چاپارخانه میبد، ظاهری شبیه به کاروانسرا، حیاطی در میان و آخورهایی دور حیاط دارد. اسطبل‌ها پشت آخورها هستند و از میانۀ حیاط دیده نمی‌شوند. در قسمت ورودی بنا نیز اتاق‌هایی برای چاپارها و مسافران تهیه شده است. اتاق‌های داخل چاپارخانه با آن که از مصالح خشت و گل ساخته شده‌اند، در برابر سرما و گرما و تغییرات شدید جوّی، کاملاً مقاوم و ایمن بودند. برج و باروهای اطراف این سازه نیز به‌ طور کامل امنیت داخل را حفظ می‌کردند و از همین رو چاپارخانه در زمان ناآرامی‌ها، آشوب‌ها و هجوم بیگانگان، می‌توانست حافظ جان پناهندگان خود باشد.

پس از دوره قاجاریه و با فراگیر شدن وسایل حمل و نقل مدرن، سیستم‌های مبادلاتی و پستی نیز دستخوش تغییرات شدند و خودروهای مختلف جای اسب‌های تندرو را گرفتند. بلااستفاده ماندن چاپارخانه‌ها، کم‌کم این بناهای ارزشمند را به مخروبه‌هایی نیمه ویران و کاملاً ویران تبدیل کرد. چاپارخانه میبد جزء اندک چاپارخانه‌هایی است که تقریباً سالم به‌جا مانده و با بازدید از این سازه‌ی تاریخی، می‌توان گذر زمان، سیر تحولات پستی، معماری کویری و فرهنگ زندگی مردمان آن زمان را مرور کرد.