آشنایی با بند خاک شوشتر/عکس

بند خاک شوشتر از بناهای نظام آبی تاریخی شوشتر است.

کد خبر: ۳۷۳۴۸

تاریخ انتشار : جمعه ۰۸ اسفند ۱۳۹۹-1399 December 08

بند خاک شوشتر از بناهای نظام آبی تاریخی شوشتر است که آب را از نهر داریون به نهر رقط منتقل نموده و در هنگام طغیان نهر داریون نیز که خطر سیل دشت میاناب شوشتر را تهدید میکرد قسمتی از آب آن را به نهر رقط هدایت می نمود. نهر رقط در نهایت به رودخانه گرگر می ‌ریزد و در مسیر آن، بند خاک، پل بند لشکر، پل شاه علی، پل آشیخ بهاء (ملت) و بند شرابدار وجود دارد. پیشینه ساخت این بند همانند دیگر بناهای آبی تاریخی شوشتر، به دورهٔ ساسانیان باز می‌ گردد.

این بند به همراه پانزده اثر تاریخی دیگر شوشتر در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسید. همچنین در تاریخ ۲ بهمن ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۸۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری بند خاک

یکی از سازه‌های بااهمیت بر نهر داریون است که به‌عنوان پخشاب کاربرد داشته و عامل تقسیم آب به دو شاخه داریون و رقت است که در ضلع جنوب غربی شوشتر می‌باشد.نهر داریون در بند خاک به ۲ شعبه تقسیم می‌شود: شعبه اصلی به سمت جنوب ادامه می‌یابد و پس از طی ۳۳ کیلومتر در بند عرب حسن به رودخانه شطیط می‌ریزد. وضع سطح زمین واقع بین رودخانه شطیط و گرگر طوری است که مسیر نهر داریون در خط‌الرأس تپه‌ها قرار گرفته است. به‌این‌ترتیب آبیاری زمین‌های واقع بین دو شاخه کارون به سهولت صورت می‌گرفته است.

شعبه دوم نهر داریون پس از عبور از زیر پل بند لشکر به رودخانه گرگر می‌ریزد. در بند خاک سدی وجود دارد که قسمت اعظم آب کانال داریون را در شعبه اصلی نگه می‌دارد، چون شعبه شرقی کانال داریون در حدود ۱۵ متر دارای اختلاف سطحی است ظاهراً ۳ بند دیگر در مسیر آن برای جلوگیری از شدت سرعت آب ساخته‌اند.در دهه ۶۰ با ایجاد خیابان کمربندی قسمت زیادی از بند تخریب و زیر جاده رفت.

فرم سازه‌ای بند تقریباً U شکل است که دارای ۲ قسمت و دارای چندین دهانه بوده که یکی از آن‌ها سرپوشیده است و بقیه روباز هستند. در مجاورت این اثر در ضلع شرقی، آثار چندی ازجمله حصار قدیم شوشتر و آثار یک آباره نمایان است.

این بند دارای ۲ قسمت است، قسمت اول دارای ۵ دهانه و دارای ستون‌هایی به ارتفاع حدود ۱.۳۳ متر و طول دهانه‌های آن ۱.۷۲ متر بوده است. حدود ۱۰ قدم پائین تر از آن دارای دیواره انحرافی بوده که آثار آن تا چندین سال قبل قابل‌مشاهده بود.

«جهت دیواره اصلی بند دارای جهت غربی-شرقی است از قسمت شرقی بند یک بازویی به سمت شمال شرق منشعب می‌شود.

از بازوی بند دیواری به سمت شمال کشیده شده است، خود این بازو با یک بازوی دیگر که در جهت غرب آن مشاهده‌شده مرتبط می‌باشد؛ و درواقع این بازوها و خود بند اصلی تشکیل یک مخزن نگهداری آب را می‌دهند.

در قسمت‌هایی از بازوها و بند اصلی به نظر می‌رسد که دارای دیوارهای الحاقی باشند که در جنوب آن مشاهده می‌شوند که برای خروج آب می‌باشد. قسمت‌هایی در دیواره‌ها به صورت دریچه‌هایی بوده است که تخریب‌شده است. به‌غیراز این دریچه، دریچه‌ای دیگر نیز وجود داشت.

جبهه غربی دیواره اصلی بند به‌شدت تخریب گردیده، که در امتداد شرق تداوم می‌یابد که در منتهی‌الیه قسمت شرقی آسیب‌دیده و از بین رفته است.

چنین وضعیتی در قسمت‌های دیگری از بند نیز شناسایی گردید. در قسمت شمال و شرق سازه بند خاک به فاصله چند متری نهر رقت کانال‌های فاضلاب شهری وجود دارد در حاشیه کانال‌ها نیز سازه‌های معماری تخریب‌شده مشاهده گردید که نمی‌تواند بی‌ارتباط با بند باشند.

بند خاک ازنظر مصالح شامل ملات ساروج و انواع سنگ‌های ماسه‌ای و لاشه می‌باشد که سطوح داخلی و معدودی از دیواره‌های بیرونی با ملات ساروج اندود شده‌اند. کاربری اثر با توجه به شواهدی که ارائه می‌کند دارای عملکرد نگه‌دارنده با فضاهای مخزنی و خروج آب است.»