پل ورسک؛ مرتفع‌ترین پل ثبت شده در گینس+ عکس

پل وِرِسک از بزرگ ‌ترین پل‌ های راه ‌آهن سراسری ایران است که در ارتفاعات روستای ورسک در شهرستان سوادکوه در استان مازندران قرار دارد.

کد خبر: ۵۵۱۶۴

تاریخ انتشار : پنجشنبه ۰۳ شهريور ۱۴۰۱-1401 June 03

گردشبان (gardeshban.ir) :

پل وِرِسک از بزرگ ‌ترین پل‌ های راه ‌آهن سراسری ایران است که در ارتفاعات روستای ورسک در شهرستان سواد کوه در استان مازندران قرار دارد. این پل که از شاهکارهای مهندسی بشمار میرود، در سال ۱۳۱۵ بازگشایی شد.

از شگفتی‌ های ساخت این پل عدم استفاده از هیچ سازه فلزی در ساخت آن است. پل ورسک راه‌ آهن سراسری تهران ـ شمال را به هم متصل کرده و در ارتفاع ۱۱۰ متری از ته دره با دهانه ۶۶ متری و با وسایلی ابتدایی ساخته شده است. این پل در دوران جنگ جهانی دوم توسط چرچیل، نخست‌ وزیر وقت انگلیس پل پیروزی لقب گرفت.

پل ورسک در مهرماه ۱۳۵۶ با شماره ۱۵۳۴ به ثبت آثار ملی رسیده است.

نام پل ورسک در کتاب رکورد گینس، در بخش پل‌ های با ارتفاع بیش از ۶۱ متر به ثبت رسیده است.

پل ورسک یکی از مهمترین آثار فنی مهندسی ایران محسوب می ‌شود که در مهرماه ۱۳۵۶ با شماره ۱۵۳۴ به ثبت رسیده است. پل ورسک از پل‌ های استراتژیک ایران است که توسط شرکت سوئدی - دانمارکی کامپساکس، با تضمین ۷۰ ساله احداث شد. این پل در دوران جنگ جهانی دوم توسط چرچیل، نخست‌ وزیر وقت انگلیس پل پیروزی لقب گرفت. همچنین در ۲۳ تیرماه ۱۳۲۴ بنابر پیشنهاد وزارت راه، پل ورسک به نام پل پیروزی نامیده شد. به همین دلیل ازاین پل که شهرت جهانی نیز دارد و نام آن در تمامی آثاری که پس از پایان جنگ جهانی دوم منتشر شد، با عنوان «پل پیروزی » یاد شده است.

این پل که دو کوه عظیم و سخت‌ گذر عباس‌ آباد را به هم متصل می ‌کند، فقط مخصوص عبور قطار است و در حال حاضر قطارهای مسافری تهران - ساری و تهران - گرگان پس از گذشت بیش از هشتاد سال هر روز چندین مرتبه از روی آن می‌ گذرند. همچنین قطارهای باری و سوختی نیز از روی آن عبور می ‌کنند.

علت نام‌گذاری پل

نام وِرِسک از روستای ورسک گرفته شده‌ که در مجاورت محل ساخت پل قرار داشته و در آن زمان در حدود ۲۰ خانوار در آن ساکن بودند. پس از چند سال از احداث پل ساکنان این روستا به ورسک امروزی که آن زمان به عباس ‌آباد معروف بود، آمدند و امروز این روستا به نام ورسک عباس ‌آباد معروف است. عده‌ای معتقدند که ورسک از نام روستایی در اطراف پل گرفته شده؛ اما ظاهرا این باور اشتباه است؛ زیرا در زمان احداث این پل، این روستا و کوه‌های اطراف آن با نام عباس آباد شناخته می‌شدند.

ورسک به دلیل وجود درختچه ‌های ورس که در قسمت پشت پل بطور انبوه وجود دارد، به این نام معروف ‌است. بنابر روایتی دیگر ورسک از نام مهندسی به‌نام شژووسک اهل بوهم گرفته شده که در ساخت این پل شرکت داشته‌ است و چون در زبان فارسی تلفظ آن سخت بود، بدین نام مشهور گشته ‌است.

تاریخچه احداث پل

در زمان رضاشاه و در اول اردیبهشت سال ۱۳۱۲ یورگن ساکسیلد به عنوان مدیرعامل شرکت دانمارکی کامپساکس (Kampsax) قرارداد احداث راه ‌آهن شمال ـ جنوب ایران را امضاء کرد. تا قبل از آن برخی شرکت ‌های آمریکایی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی در ساخت راه‌ آهن از میان کوه ‌های البرز ناکام مانده بودند. یورگن ساکسیلد در این قرارداد تعهد داد تا احداث ۹۰۰ کیلومتر خط راه‌ آهن را در مدت شش سال به پایان برساند و برای ساخت هر متر راه‌ آهن، معادل پنج دلار طلا (حدود ۱٬۵ گرم طلای خالص) دریافت نماید.

پس از آن بهترین مهندسان اروپا به ایران آمده و پس از تهیه عکس هوایی از کوه‌ های البرز متوجه شدند که راه ‌آهن باید از روستای عباس ‌آباد (که بعدها به ورسک تغییر نام داد) عبور کند و قطار پس از عبور از روستای ورسک باید با طی مسافت ده کیلومتر و نیز ۶۰۰ متر صعود، از کوهستان عبور و به سمت تونل گدوک حرکت کند که حرکت در چنین شیب تندی برای قطار غیرممکن بود. پس آنان تصمیم گرفتند مسیر را به شکل سه پله بر روی دامنه کوه اجرا کنند که به سه خط طلا معروف شد. همچنین وجود دره ورسک از چالش‌ های دیگر این پروژه بود که مهندسان کامپساکس را مجبور کرد تا پلی با دهانه بزرگ را روی آن در نظر بگیرند که همان به پل ورسک معروف است.

سرانجام کار ساخت این پل در اواسط آبان سال ۱۳۱۳ در شهرستان سوادکوه استان مازندران، توسط شرکت مهندسی دانمارکی کامپساکس، به عنوان برنده مناقصه ساخت پل، و توسط مهندسان آلمانی و اتریشی آغاز و در ۵ اردیبهشت سال ۱۳۱۵ گشوده شد.

هزینه ساخت آن در آن زمان، بالغ بر ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار ریال بود. برای ساخت این پل عظیم چند طرح مبتنی براستفاده از مصالح بنایی که بیشتر مقرون به صرفه بوده، به تصویب رسید.

پل ورسک توسط چه کسانی ساخته شده است؟

براساس گزارش روزنامه اطلاعات مورخ ۱۳۱۵/۲/۵ و آرشیو شرکت کامپساکس، لادیسلاوس فون رابسویچ (L. Von Robcevidc) مهندس سازنده پل ورسک است. رابسویچ (۱۸۹۳–۱۹۷۵. م) که اهل اتریش است و مهندس ورسک نامیده می ‌شد در مصاحبه خود با خبرنگار روزنامه اطلاعات گفته است که مهندسان دیگر با نظر حیرت به پل ورسک نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند.

سمت مهندس رابسویچ رئیس نظارت ساختمان پل بود. او به همراه خانواده‌ خود در خانه‌ ای واقع در دره ورسک و نزدیک پل اقامت داشت. همچنین رابسویچ مسئولیت احداث تونل‌ های مسیر راه‌ آهن را نیز به عهده داشت و از بنیان ‌گذاران روش تونل ‌زنی جدید اتریشی (NATM) است.

همچنین سرپرستی مهندسان محاسب و طراح پل برعهده هانس اتو ناتر (Hans Otto Nater) مهندس سوئیسی بود که در طراحی و احداث پل و ایستگاه راه‌ آهن برن سوئیس نقش داشت. هانس ناتر (۱۸۵۶–۱۹۵۴. م) نابغه ریاضی و پل‌ سازی، فارغ ‌التحصیل دانشگاه پلی تکنیک زوریخ (سوئیس) بود که طراحی و انجام محاسبات پل‌ های راه ‌آهن سراسری ایران و نیز پل ورسک توسط گروهی از مهندسان تحت نظارت او انجام شد.

در ۱۷ شهریور ۱۳۱۷ مجلس شورای ملی تصویب کرد تا هانس ناتر با حقوق ماهانه ۱۷ هزار ریال به مدت یک ‌سال به استخدام وزارت طرق ایران درآید. در سال ۱۳۱۸ از خدمات وی رسماً تقدیر شد. همچنین یکی دیگر از مهندسان این پروژه بزرگ، مهندس والتر اینگر اتریشی بود که در جریان آن پروژه فوت کرد، جسد وی را به زادگاهش منتقل نکردند و هم اکنون در قبرستان ورسک با سنگ چینی که توسط اهالی ورسک ساخته شده، دفن می ‌باشد.

ویژگی‌های فنی پل

پل ورسک که راه ارتباطی راه ‌آهن سراسری شمال-جنوب ایران است، با ابزار آلات بسیار ساده مانند دینامیت و دریل دستی ساخته شده‌ است. این بنا از ملات سیمان و شن شسته شده و آجر ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده‌ است. به بیان دیگر این بنا از ملات غیر مسلح ساخته شده‌ است.از شگفتی ‌های ساخت این پل عدم استفاده از هیچ سازه فلزی در ساخت آن است. یرای ساخت این پل ابتدا دوپایه بتنی در دو طرف کوه ایجاد و به هم متصل گردیده و سپس دال قوسی روی آن ساخته شده و سپس نمای آجری روی آن اجرا شده است.

حجم پل ورسک که دارای ۶۶ متر دهانه قوسی اصلی و ۱۱۰ متر ارتفاع از ته دره است، جمعاً ۴۵۰۰ مترمکعب است. طول کلی پل ۸۶ متر است.

ساخت پل ورسک چند مرحله داشت؟

بهترین مهندسان اروپایی برای نقشه‌برداری و طراحی راهی منطقه شدند و پس از تهیه عکس‌های هوایی از کوه‌های البرز اعلام کردند که مسیر خط‌آهن از روستای عباس آباد عبور خواهد کرد که بعدها به ورسک تغییر نام داد. در ابتدا قرار بود این خط‌آهن از روستای ورسک و کوهستان البرز عبور کند و به‌طرف تونل گدوک ادامه مسیر دهد؛ ولی به‌دلیل شیب تند مسیر، این طرح منتفی شد. مهندسان این مسیر را به‌شکل سه پله‌ای طراحی کردند تا مشکل شیب حرکت قطار در گردنه‌های کوه‌های البرز برطرف شود؛ مسیری که به «سه خط طلا» معروف شد و در حد فاصل بین روستاهای شورآب و ورسک، سه کیلومتر مانده به پل ورسک قابل مشاهده است.

در ادامه آن‌ها برای عبور از دره عمیق ورسک باید یک پل می‌ساختند که با توجه به دهانه بزرگ دره و وسایل آن روزگار، کار دشواری به نظر می‌رسید. از آنجا که در زمان ساخت پل ورسک، از ابزارآلات مهندسی و امکانات امروزی خبری نبود، اجرای این پل با ابزارهای ساده‌ای همچون دریل دستی و دینامیت جلو رفت.

در ابتدا به‌منظور ایجاد فضایی برای احداث پایه‌های داربست، از دینامیت استفاده و سپس داربستی چوبی نصب شد. برای اینکه بتوانند مصالح ساخت پل را از یک طرف کوه به طرف دیگر ببرند، کابلی به دو طرف دره وصل ‌کردند.

دو پایه داربستی، پایه‌های پل را تشکیل می‌دادند که سازه اصلی پل روی همین داربست‌ها ساخته شد. هم‌زمان با ساخت داربست‌ها، عملیاتی برای احداث قالب دال قوس در حال انجام بود. در تمام این مدت، از همان کابل‌ها برای انتقال قطعات پیش‌ساخته و مصالح استفاده می‌شد. سرانجام دو پایه داربست به هم رسیدند و ساخت قالب دال قوسی کامل و نمای آجری روی آن اجرا شد.

از اقدامات هوشمندانه در ساخت این پل، احداث تونلی در زیر رودخانه‌ ورسک بود تا به این ترتیب از این پل در برابر طغیان احتمالی رودخانه محافظت شود؛ به همین دلیل قطار پس از چرخشی که در طول مسیر خود دارد، تا ۱۰۰ متر بالاتر می‌رود و بعد روی پل قرار می‌گیرد.

در ادامه، کار ریل‌گذاری موقت روی پل انجام شد و قبل از زمستان ۱۳۱۴ اقدامات آماده‌سازی نصب ریل‌بند در دستور کار قرار گرفت.

کار ساخت پل در سال ۱۳۱۳ آغاز شد و در سال ۱۳۱۵ به پایان رسید و نتیجه آن پلی به طول ۸۶ متر با ۱۰ دهانه کوچک و یک دهانه‌ بزرگ ۶۶ متری بود.

جالب اینکه قطارها پس از پل ورسک، ارتفاعشان را کم می‌کنند تا وارد تونلی در زیر کف دره شوند؛ سپس با عبور از پل روگذر جاده فیروزکوه، وارد ایستگاه ورسک می‌شوند.

میزان اهمیت این پل در جنگ جهانی دوم

پل ورسک در زمان جنگ‌ جهانی دوم به‌خاطر نقشی که در کمک‌ رسانی به اتحاد جماهیر شوروی محاصره شده توسط آلمان هیتلری ایفا کرد معروف شد و لقب پل پیروزی بخود گرفت. به قول متفقین اگر راه آهن ایران وجود نداشت، نقشه جهان به شکل دیگری بود.

در طول جنگ جهانی دوم متفقین برای جلوگیری از شکست اتحاد جماهیر شوروی از قوای آلمان، روزانه با ۷۵ قطار ادوات نظامی و تسلیحات را از بندر شاهپور (بندر امام خمینی فعلی) به بندر شاه (بندر ترکمن فعلی) می‌ رساند ند و بطور متوسط هر ۲۵ دقیقه یک قطار از روی پل ورسک عبور می ‌کرد.

بر اساس برخی منابع با شروع جنگ دوم جهانی و با توجه به احتمال ورود متفقین به ایران و استفاده آنان از راه‌ آهن ایران، تصمیم گرفته شد که همه پل ‌ها مین ‌گذاری شوند. پل راه ‌آهن ورسک نیز شامل این دستور بود، اما پل‌ ها هیچگاه منفجر نشدند و متفقین پس از اطلاع از این موضوع اقدام به خنثی کردن مین ‌ها کردند.

در همان دوران به دستور مقامات وقت پل ورسک به رنگ سفید و با نقاشی حسینعلی شمشیری (اوس علی شمشیری) رنگ آمیزی گردید.

اکنون پل ورسک در چه وضعیتی قرار دارد؟

براساس قراردادی که با دانشگاه صنعتی شریف برای سنجش مقاومت پل ورسک منعقد شده، سنسوری بر روی پل نصب شده که میزان ضربه ‌های ناشی از تردد قطار را بر روی پل بررسی می ‌کند و درصورت ایجاد مشکل، هشدارهای لازم به مرکز مانیتورینگ ارسال می ‌شود. همه ساله با ماشین آلات مدرن بازدید هایی از زیرپل انجام و مصالح فرسوده حذف می‌ شود تا مصالح مقاوم جای آنها را بگیرد و تمام فعالیت ‌ها برای نگهداری پل ورسک که در زمره وظایف راه ‌آهن شمال است، انجام میگیرد و مشکل خاصی در شرایط فعلی برای این سازه با عظمت تاریخی وجود ندارد.

آبشار ورسک با ارتفاع ۲۰ متر

آبشار ورسک که با نام آبشار چشمه علی نیز شناخته می‌شود، به ارتفاع تقریبی ۲۰ متر از دره به سمت روستای ورسک جاری است. آب این آبشار از ارتفاعات قدمگاه سرچشمه می‌گیرد و سالانه تعداد زیادی از مردم مشتاق را به سوی خود می‌کشاند. برای رسیدن به این آبشار زیبا کافی است در محور فیروزکوه بعد از گردنه گدوک کمی جلوتر به سمت راست وارد روستای ورسک شده و از آنجا تا آبشار حدود ۴ کیلومتر و تقریبا نیم ساعت راه است. مسیر رسیدن به آبشار ورسک دقیقا از زیر پل ورسک می گذرد و باید در امتداد رودخانه حرکت کرد تا به آبشار زیبای ورسک رسید.

موقعیت مکانی پل ورسک

این پل در درّهٔ ورسک در روستای ورسک در شهرستان سوادکوه، واقع در ۸۵ کیلومتری قائمشهر و ۱۸۰ کیلومتری تهران، در محور فیروزکوه و در مسیر راه‌ آهن شمال قرار دارد. این پل دو کوه عظیم و سخت‌ گذر عباس ‌آباد را به یکدیگر متصل میکند. (روستای ورسک در محدوده کوهستانی استقرار یافته و از سطح دریا ۲۱۴۰ متر ارتفاع دارد.)

نحوه دسترسی به پل

مسیرهای مختلفی برای رسیدن به پل ورسک وجود دارد که با توجه به محل حرکت شما عزیزان متفاوت خواهد بود. در مسیر تهران به مازندران، میتوانید با عبور مسافتی حدود ۱۷ کیلومتر از میدان شهرستان فیروزکوه وارد فرعی شوید که با ادامه دادن آن به یکی از جاذبه‌ های گردشگری طبیعی به نام «چشمه آب گدوک»، خواهید رسید. حدود ۳ کیلومتر پس از چمشه گدوک، به مسیری شیب‌ دار به نام «گردنه گدوک» رسیده و درست در جهت راست مسیر، می ‌توانید «آبشار شورآب» را مشاهده نمایید.

دقیقاً در قسمت بالای این آبشار، ریل قطار و در آن طرف ریل، روستای «شورآب»، قابل دیدن است. پس از منطقهٔ شورآب و در مسیر گردنه گدوک، در بخش پایین مسیر و در سمت راست و چپ، کوه ‌هایی بزرگ و سنگی وجود دارد که بسیار زیبا و تماشایی است. در دل کوه‌ ها و در سمت راست آنها می ‌توان سه ریل که به صورت موازی با یکدیگر قرار دارند را مشاهده کرد که در فاصلهٔ ۱۰۰ متری قرار دارد.

این سه ریل موازی، همان سه خط طلای مشهور ورسک است که برای تماشای آن، این مسیر نسبتاً طولانی اما تماشایی را طی کرده‌اید. پس از سه خط طلا و عبور از تونل، به ورسک خواهید رسید. برای تماشای پل مجبور به پیاده شدن از خودرو خواهید بود. خودرو را امن پارک کرده مراقب فرزندان خود نیز باشید.

از روی پل امکان بازدید و عبور برای اشخاص حقیقی وجود ندارد و توسط یک پاسگاه پلیس در کنار پل محافظت میشود، ولی از زیر پل شما میتوانید عبور کنید.

برچسب ها:

پل ورسک گردشبان سوادکوه مرتفع‌ترین پل ثبت شده در گینس

بازدید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی خبرنامه

مطالب مرتبط