اردبیلیکی از استان های با اهمیت ایران است که در شمال غربی ایران و در نزدیکی مرز جمهوری آذربایجان قرار گرفته است و دارای ارتفاع زیادی مانند ساوالان (سبلان)، باغرو (تالش) و بزغوش است .
نام اردبیل ازواژه های اوستایی که از دو کلمه آرتا ( مقدّس) و ویل (شهر) به معنی شهر مقدّس گرفته شده است . مساحت اردبیل 3810 کیلومتر مربّع و جمعیت اردبیل در سرشماری سال 1390؛ 482623 نفر بوده که با احتساب جمعیت ساکن در حومهٔ شهر به بیش از 580000 نفر می رسد.اردبیل در 219 کیلومتری تبریز و 578 کیلومتری تهران واقع شده است و مرکز شهرستان اردبیل است.
استان اردبیل از نظر جاذبه های تاریخی و گردشگری بی مثال است طبیعت زیبا و مردم خونگرم و مهمان نوازوآب و هوای خنک بخصوص در فصل تابستان مسافران بسیاری را به سمت خود جذب می کند. شهری که متوسط دمایش در تابستان به 19 درجه سانتی گراد می رسد و این یعنی برای فرار از گرما میتوان به آن پناه برد . زبان مردم اردبیل ، آذری است و از ویژگی های مهم آنان میهمان نوازی و رعایت آداب و رسوم خاص آذری ها است.
اردبیل شهری به قدمت 40 هزار ساله ، سرزمین دشت های سرسبز، دریاچه ها و آبهای گرم و گردنه حیراناست و علاوه بر این عسل و آن دوغ نیز بسیار محبوب است .
اردبیل به جز اینکه در تابستان مورد استقبال قرار می گیرد همچنین در نوروز نیز به علت داشتن یکی از نوروزهای دیدنی کهن ،گردشگران بهاری را جذب خود می کند . اردبیل از مکان های زیبای ایران است که بیش از 1500 اثر تاریخی و باستانی در کنار صدها فرصت چشمه گردی سرد و گرم دارد که این شهر را به یکی از پایتخت های پر رونق گردشگری تبدیل کرده است.
مشهورترین اثر تاریخی اردبیل بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است . این مجموعه بی نظیراز قسمت های مختلفی از قبیل چینی خانه، جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهیدگاه، چراغ خانه و حرمخانه تشکیل شده است .وجود بقعه موسس سلسله صفویه در دوران صفوی بسیار با اهمیت بوده و یکی از مکان های مهم ملی و سیاسی در آن زمان بوده است.
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی آرامگاه ، شیخ صفی الدین اردبیلی و تعدادی از بزرگان، مشایخ و سلاطین دوره صفوی مانند شاه اسماعیل اول ، همسر شاه اسماعیلو کشته شدگان جنگ های شیروان و چالدران است.
دراین مجموعه کاشی کاری معرق و مقرنس، گچ بری، کتیبه های اثر خطاطانی مانند میر عماد، میر قوام الدین و محمد اسماعیل و نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی وجود دارد که این اثر را به یک اثر شاخص تبدیل کرده است.
از دیگر آثار باستانی و دیدنی این استان می توان از روستای کلخوران، مجموعا بازار تاریخی و مسجد جمعه در اردبیل، مقبره شیخ حیدر و قلاع قهقهه، دیو و کهنه در مشگین شهر، قیز قلعه سی و شاه تپه در گرمی، هفت تپه در خلخال، ویرانه «آتشکده» ساسانیان در روستای آتشگاه، امام زاده صالح، قیز امام زاده سی، برج شاطرکندی در روستای صومعه در اردبیل و مقبره شیخ بدرالدین و آتشکده ساق دره در نمین نام برد.
یکی از علت های معروفیت استان اردبیل ، وجود بیش از 110 چشمه آب گرم و سرد معدنی در این استان است که بسیاری از گردشگران را به خودجذب میکند . این چشمه های طبیعی آب گرم برای افرادی که با درد مفاصل دست و پنجه نرم می کنند مناسب هستند که برای کسانی که به درد مفاصل دچار هستند بسیار مناسب است . از کانون های مهم آب های معدنی می توان شهرهایسرعین، مشکین شهر، نیر و کوثررا نام برد.
در استان اردبیل کوه ها دره های زیبا و با شکوهی مانند کوه مقدس سبلان ، کوه آق داغ با متنوع ترین گونه های گیاهی و مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع و دره شیروان دره سی، رودهای پرآب و همیشه جاری ارس، قزل اوزن، دره رود، قره سو و بالخلو و دریاچه های زیبای شورابیل، نئور، سبلان و نیز دشت های پرمحصول و فراخ اردبیل و مغان و تفرجگاه های چشم نواز فندقلوی نمین و بولاغلار نیر وجود دارند که در کنارسوغاتی هایی چون عسل سبلان و حلوای سیاه اردبیل از جاذبه های این استان هستند .
یکی از جاذبه های مهم استان اردبیل آب های گرم معدنی با خاصیت درمانی و شفابخش در مناطق مختلف این استان است که یکی از مهم ترین این آب ها ، آب گرمسرعیناست که سالانه گردشگران زیادی را بسوی خود جذب می کند .
از دیگر آب گرم های معدنی این استان سردابه، بیله درق، خلخال سوئی، قوتورسوئی، بوشلی و قینرجه است . این آب گرم ها دارای خواص شیمیایی، درمانی و درجه حرارت متفاوت می باشد و برای بیماری های مفاصل بسیار مفید هستند.
از جاذبه های زیبای سبلان و مشگین شهر می توان از آبگرم های قوتورسوئی و شابیل و قینرجه صخره های محراب داشی (سنگ محراب) و تالاب های ات گلی، قره گل، طاووس گلی، نعمت گلی نام برد.
در 24 کیلومتری شهر لاهرود و در 49 کیلومتری مشکین شهر آبگرم قوتورسویی وجود دارد که به علت داشتن گوگرد خالص امراض مختلف پوستی را از بین می برد. آبگرم قورتورسویی به دلیل درمان امراض پوستی گردشگران مختلفی را از سراسر ایران و جهان جذب خود می کند .
آب قوتورسویی جزو آب های معدنی سولفاته کلیسیک سدیک و گوگرد خیلی گرم است که دارای اسید سولفوریک آزاداست. دمای چشمه آن در برخی مواقع بالای 40 درجه سانتی گراد و دبی آن حدود 13 لیتر در ثانیه است. البته به علت وجود گوگرد زیاد در آب قوتورسویی توصیه می شود از استنشاق مستقیم گاز آن خودداری شود .
به دلیل گردشگران فروان دهکده ای در اطراف این آبگرم ایجاده شده که دارای هتل، رستوران ، مهمانسرا ، نانوایی و فروشگاههای زیادی است .
راه دسترسی به این آبگرم از مسیر آبگرم شابیل می باشد و فاصله آن با آبگرم شابیل کم است . شروع حرکت به سمت آبگرم قورتورسویی از شهر لاهرود است و اخیرا راهی از این آبگرم به طرف روستا و آبگرم سردابه ایجاد شده است .
از زیبا ترین مناطق گردشگری استان اردبیل دامنه های رنگارنگ رشته کوه باغرو است که دریاچه ای زیبا در سی و شش کیلومتری جنوب شرقی آن جای گرفته است . ام این دریاچه نئور است که حدود 2700 متر ارتفاع از سطح دریا قرار دارد و قزل آلای رنگین کمان در آن پرورش می یابد .
ازدیگر جاذبه های زیبای اردبیل مجتمع تفریحی شورابیل است که در جنوب غرب شهر اردبیل قرار دارد .این دریاچه امکانات تفریحی، ورزشی و فرهنگی زیادی مانند قایق رانی، جاده تندرستی و هتل های زیبا، شهر بازی دارد.
یکی از زیباترین مناظر طبیعی در استان اردبیل جنگل فندقلو است که در 10 کیلومتری جنوب شرق شهرستان نمین قرار دارد و سالانه چندین هزار گردشگر را ازنقاط مختلف ایران جذب خود می کند .در جنگل فندقلو گونه های گیاهی متنوعی وجود دارد که این نگل را بسیار زیبا کرده است.
آن سوی جنگل فندقلوگردنه حیرانقرار دارد که بسیار زیبا و دیدنی است این گردنه زیبا در جاده اردبیل به آستارا به فاصله کمی از دریای خزر قرار دارد . فاصله هوایی شهر ساحلی آستارا با شهر اردبیل بیش از 40 کیلومتر نیست . پیچ و خم های زیبایگردنه حیراندر محور اردبیل به آستارا همه ساله بسیاری از مسافران و مردم اردبیل را به این منطقه جذب می کند.
اولتان قالاسی شهری باستانی متعلق به دوران ساسانی است که در 14 کیلومتری جنوب غرب پارس آباد (موغان) و در دشت مغان قرار دارد. ارگ اولتان که در زمان اشکانیان احداث شده است در 500 متری این روستا و در کنار رود آراز واقع شده است . قلعه باستانی اولتان که از نظر ظاهری شبیه به ساختمان یک قلعه نظامی است و به واسطه استحکام بنا تا قرن دوازدهم هجری قمری مورد استفاده قرار می گرفت .
از سوغاتی های استان اردبیل می توان از سرشیر، حلوای سیاه، عسل، تخمه آفتابگردان، آبنبات و شیرینی های محلی و از صنایع دستی آن گلیم، شال، جاجیم، ورنی، مسند، سفالگری، صنایع چوب مانند معرق، منبت و خراطی، مصنوعات چرمی و قالیبافی و نمدبافی را نام برد.