میدان مشق؛ دنیای متفاوت آن سوی سردر باغ ملی

صفحه نخست / عمومی

میدان مشق؛ دنیای متفاوت آن سوی سردر باغ ملی

میدان مشق از زیباترین بخش‌های تاریخی تهران است که با عبور از سردر باغ ملی آغاز می‌شود.

کد خبر: ۱۳۰۳۶

تاریخ انتشار : يکشنبه ۲۹ ارديبهشت ۱۳۹۸-1398 February 29

پشت سردر باغ ملی چیست؟ بسیاری از شهروندان با اینکه ممکن است در خیابان امام خمینی‌ بارها و بارها از جلو سر دری متفاوت، زیبا و تاریخی عبور کرده‌ باشند، اما نمی‌دانند پشت آن چه خبر است. یک پرس و جوی ساده از اطرافیان به سادگی منجر به دانستن این نکته می‌شود که احتمالا تعداد قابل توجهی از شهروندان با شنیدن نام میدان مشق، علامت سوال بزرگی برایشان ایجاد می‌شود.

سر در باغ ملی، دروازه‌ای است که دو دنیا را از هم جدا می‌کند، خیابان شلوغ، پرتردد و بورس ابزار فروشی را با تکه‌ای از یک تهران فرهنگی-تاریخی.

پشت سردر باغ ملی میدان مشق است، پیاده‌راهی دلنشین و آرام، سرشار از سکوت و سنگ فرش شده که در قسمت‌هایی از آن فواره‌های کوچکی هم دیده‌ می‌شود که در درون خود، بناهایی با معماری چشم‌نواز و قابل توجه همانند موزه و کتابخانه ملی ملک، موزه پست و تلگراف یا موزه ارتباطات، ساختمان‌های وزارت امور خارجه، از جمله ساختمان الهام گرفته از کعبه زرتشت، کاخ شهربانی که الهام گرفته از کاخ آپاداناست، ساختمان قدیم نفت ایران و انگلیس و ساختمان باشگاه افسران و توپ مروارید مشهور را جای داده‌است.

میدان مشق همچنین از سمت غرب به موزه ملی ایران، از سمت شمال به ساختمان تاریخی قزاقخانه، از سمت شمال شرق به بنای تاریخی سازمان اسناد و موزه گمرک (خانه محمدعلی فروغی، نخست وزیر ایران در دوره پهلوی) و از سمت شرق به موزه عبرت یا ساختمان کمیته مشترک ضد خرابکاری می‌رسد.

نوشاد رکنی، معمار و رئیس بخش حفاظت فنی موزه و کتابخانه ملی در مورد میدان مشق می‌گوید: ایجاد میدان مشق در دوره فتحعلی شاه به منظور فراهم آوردن محلی برای تمرین و آموزش ارتش منظم آغاز شد و این میدان در دوره‌های مختلف گسترش پیدا کرد. در ابتدا مساحت میدان مشق ۴۰۰ متر در ۴۰۰ متر بود و جنوب آن به خیابان سپه یا خیابان امام خمینی (ره) کنونی، شمال آن به کمی بالاتر از خیابان سرهنگ سخایی، شرق میدان به خیابان سی تیر و از غرب به خیابان فردوسی می‌رسید. میدان مشق اولیه محوطه‌ای کاملا خالی بود و در بخش‌های کوچکی از آن درخت‌هایی کاشته شده بود.

او ادامه می‌دهد: میدان مشق در زمان سپهسالار وزیر جنگ دوره ناصرالدین شاه با حصار آجری و طاق‌نما محصور می‌شود و دروازه آن در جایی نزدیک به میدان امام خمینی فعلی قرار می‌گیرد. صبح‌ها سربازان در میدان مشق آموزش و تمرین می‌دیدند و بعد از ظهرها هم این میدان نقاره خانه بوده‌ است.

رکنی در برنامه تهرانگردی مشق تاریخ توضیح می‌دهد: در زمان رضاخان سردر جدید با استفاده از عناصر مدرن همانند تصویر مسلسل و … به عنوان بنای یادبودی از فتح تهران به دست مشروطه‌خواهان ساخته‌ می‌شود و از سال ۱۳۰۷ تا سال ۱۳۱۲ شروع به درختکاری، گلکاری و سبزه کاری در آن می‌کنند که به همین خاطر باغ ملی نام می‌گیرد و کم‌کم بناهایی در اطراف آن ساخته می‌شود.

ساختمان‌های وزارت امور خارجه

۴ ساختمان متعلق به وزارت امور خارجه در میدان مشق قرار دارد، یکی از این ساختمان‌ها که در شرق میدان است در گذشته کاخ شهربانی بوده و اکنون ساختمان شماره ۹ نام دارد. ورودی این بنا با الهام از آپادانا ساخته شده و ستون‌های بلند با سرستون‌هایی از موجودات اساطیری دارد، در بخشی از این بنا نیز نقش برجسته سربازان هخامنشی دیده‌ می‌شود.

در این ساختمان نئوکلاسیک از تزئینات معماری دوره‌های مختلف به جز دوره هخامنشی، بهره گرفته شده به همین خاطر در آن گره چینی و کاشی‌کاری قاجاری، مقرنس‌هاس سلجوقی و … دیده‌ می‌شود.

باشگاه افسران در قسمت غربی میدان مشق نیز متعلق به وزارت امور خارجه است. توپ مروارید هم در محوطه این ساختمان قرار دارد. توپ مروارید یکی از اسلحه‌های مدرنی بود که در دوره قاجار در میدان ارگ قرار داشت و مردم به خرافه اعتقاد داشتند که لمس این توپ می‌تواند آرزوهای آنها را برآورده کنند، زنان و دختران هم برای بخت گشایی و یا بچه‌دار شدن روی آن سر می‌خوردند.

ساختمان دیگر، بنای اصلی وزارت امور خارجه است که گفته می‌شود معماری آن از بنای کعبه زرتشت در نقش رستم الهام گرفته ‌شده‌ است. تالار آئینه زیبایی که وزیر امور خارجه از میهمانان خارجی‌اش در آن استقبال می‌کند در این ساختمان قرار دارد. این بنا در ضلع غربی میدان مشق قرار دارد.

آخرین بنای متعلق به وزارت امور خارجه در این میدان تاریخی ساختمانی است که در گذشته به ساختمان نفت ایران و انگلیس معروف بوده‌است. این بنا یکی از اولین ساختمان‌های سبک «آرت دکو» در ایران است.

موزه ارتباطات

این بنا هم یکی از آثار شاخص سبک آرت دکو در ایران است. موزه در قسمت مربوط به گمرکات ساختمان پست قدیم و در کنار میدان مشق قرار دارد و در سال ۱۳۶۹ به موزه تبدیل شده‌است.

کتابخانه و موزه ملی ملک

بنای این موزه در زمینی که حاج حسین ملک برای این کار وقف کرده بود ساخته شده ‌است. این موزه تنها بنای میدان مشق است که پس از انقلاب اسلامی ساخته شده ‌است.

موزه ملک معماری اسلامی دارد و بر سردر آن مقرنس‌های بسیار زیبایی دیده‌می‌شود. موزه ملک یکی از گنجینه‌های نسخ خطی است و از کیفیت بسیار بالایی در موزه داری برخوردار است.

ساختمان قزاقخانه

بنای قزاقخانه در انتهای میدان مشق امروز بخشی از دانشگاه هنر است اما همچنان یک ضلع از آن در میدان مشق قرار دارد. این ساختمان که احتمالا برای دوره ناصری است محلی برای آموزش سربازان و محل بریگارد قزاق به حساب می‌آمده است.

میدان مشق نه تنها محلی از آثار ملموس تاریخی است بلکه خاطراتی از برخی وقایع مهم تاریخی در تهران را هم در خود جای داده‌است، در زمان فتح تهران میان مشروطه‌خاهان و نیروهای محمد علی میرزا در این میدان جنگ خونینی در می‌گیرد همچنین اعدام میرزا رضای کرمانی قاتل تاصرالدین شاه و به روایتی اعدام شیخ فضل الله نوری هم در این میدان رخ داده‌ است.

زمان بازدید

با وجود مذاکرات بسیار میان شهرداری و وزارت امور خارجه، همچنان این وزارتخانه اجازه باز بودن میدان مشق برای گردشگران را در همه ساعات نمی‌دهد و تردد در این میدان تاریخی فقط در ساعات اداری امکانپذیر است.