gardeshban.ir

«دکتر لوئیس آندره ارنست کلوکه» ؛ همه داستان‌های گورستان کاتولیک‌های دولاب از او شروع شد. پزشک جوان فرانسوی که از سال ۱۸۴۶ برای مراقبت‌های پزشکی از محمدشاه قاجار و خانواده‌اش به ایران آمد و پس از مرگ شاه، پزشک مخصوص ناصرالدین‌شاه قاجار، پادشاه بعدی شد و در تمام این سال‌ها به خاطر خدماتی که انجام داد در دربار عزیز بود.

«کلوکه» در تحکیم روابط ایران و فرانسه هم نقش جدی داشت. او در ایران با دختر سلیمان خان سهام‌الدوله و خواهر جهانگیرخان سرتیپ، وزیر صنایع و قورخانه که از خانواده‌ای مسیحی بودند ازدواج کرد و کم‌تر از یک سال بعد این پزشک ۳۷ ساله به علت خوردن داروی اشتباه به جای مشروب بر سر میز شام، درگذشت. در واقع این اشتباه مستخدم او بود که به جای مشروب به او «ذراریح» که سمی با کاربرد دارویی است، داده بود. برخی مرگ او را مشکوک دانستند اما بردار همسرش در نامه‌ای به برادر دیگر خود که نایب سفارت ایران در فرانسه بود، با این مضمون نوشت که زمان رخداد این اتفاق، همشیره با خدم و حشم اصلی خانه به جای دیگری رفته بوده و مستخدمی که داروی اشتباه به کلوکه داده ناوارد بوده‌ است.

چند ماه پس از او فرزند چند ماهه کلوکه هم می‌میرد. پیکر دکتر کلوکه را پس از فوت در سال ۱۸۵۵ در زمینی که در محله دولاب تهران در نزدیکی قبرستان ارامنه قرار گرفته، دفن می‌کنند و پس از آن این زمین به آرامگاه کاتولیک‌های تهران، خارجی‌ها و ساکنان مسیحی این شهر تبدیل می‌شود. مقبره یکتای گنبددار و آجری دکتر کلوکه همچنان در این گورستان قرار دارد و در گوشه‌ای از آن خود نمایی می‌کند.

مقبره کلوکه – اولین قبر گورستان کاتولیک‌های دولاب| عکس: آیسان زرفام

گورستان دولاب اگرچه به گورستان کاتولیک‌ها معروف است اما پیروان بسیاری از دیگر شاخه‌های مسیحیت هم در آن خفته‌اند. در میان علفزارهای این گورستان آرام، صلیب‌ها افراشته‌اند و در کنار صلیب‌ها گورهایی با شکل‌ و رنگ‌های مختلف و مقبره‌هایی گوناگون قرارگرفته‌اند. پرندگان برفراز این گورها آواز می‌خوانند و خرگوش‌ها لابه لای آن‌ها می‌دوند. علاوه بر نگهبان نیمه وقت، سگ تنومندی هم در تمام ساعات از آن محافظت می‌کند تا بلکه دستبرد‌های گاه و بی‌گاه گذشته به این قبرستان دیگر تکرار نشود.

هرکدام از سنگ‌ گورها داستانی پشت خود دارد، اغلب زوج‌ها در کنار هم خفته‌اند و فرزندشان نیز در نزدیکی آنهاست و نشان دو قلب در پشت سنگ‌های عمودی قبرشان خود نمایی می‌کند.

اغلب زوج‌ها در کنار هم خفته‌اند و فرزندشان نیز در نزدیکی آنهاست و نشان دو قلب در پشت سنگ‌های عمودی قبرشان خود نمایی می‌کند | عکس: آیسان زرفام

بر مزار برخی تصویری از مریم مقدس حجاری شده است، سنگ قبر کشیش‌ها یا پزشکان برجسته هم که خدمات فراوانی به جامعه کرده‌اند نشانه گذاری شده‌اند. برخی قبرها هم برای افراد شناخته‌تر شده هستند، مانند کنت دومونت فُرت که اولین رئیس پلیس (نظمیه) ایران بود و در زمان ناصرالدین‌شاه به تهران آمد.

قبر کنت دمونت فرت اولین رئیس پلیس ایران | عکس: آیسان زرفام

از سال ۱۸۶۲ لازاریست‌ها (شاخه‌ای از کاتولیک‌ها) تنها کشیشان شهر بودند و مسئولیت آرامگاه را بر عهده داشتند. در آن زمان ۸۷ کاتولیک در تهران زندگی می‌کردند.

در سال ۱۸۸۶ دکتر تولوزان، پزشک فرانسوی ناصرالدین‌شاه، زمین آنجا را برای گورستان خرید و از آن زمان این قبرستان زیر نظر جامعه کاتولیک تهران قرار گرفت که در حال گسترش بود و مردم مهاجر کشورهای دیگر به آن اضافه می‌شدند. خود دکتر تولوزان هم بعدها در همین گورستان دفن شد.

گورستان کاتولیک‌های دولاب | عکس: آیسان زرفام

چشمگیرترین قسمت قبرستان متعلق به لهستانی‌هاست. در سال ۱۹۴۲، حدود ۱۲۰ هزار سرباز و غیرنظامی لهستانی که از اسارت شوروی آزاد شده‌ بودند به ساحل بندانزلی می‌رسند، در این سفر که بسیاری از آنها به شدت گرسنه و آسیب دیده بودند، نتوانستند از سختی سفر جان سالم به در ببرند و مدت کمی پس از رسیدن به تهران جان باختند و در این گورستان به خاک سپرده‌شدند. به همین خاطر سال‌ها بعد سفارت لهستان نیمی از زمین‌های این گورستان را خرید و گور لهستانی‌ها را ساماندهی کرد.

این بخش از قبرستان به این خاطر چشمگیر است که تعداد بسیاری قبر یک شکل در کنار هم قرار گرفته و بنای یادبودی هم برای آنها و برای مهاجرانی که در میان راه جان سپردند، ساخته شده‌ است. در سال‌های اخیر سفارت لهستان سنگ‌های قدیمی این بخش را با سنگ‌های جدیدی جا به جا کرد که این دخل و تصرف به خاطر آنکه گورستان در فهرست آثار ملی ایران است و هر تغییر در آن باید با تایید سازمان میراث فرهنگی باشد، بسیار بحث برانگیز شد.

قطعه متعلق به مهاجران لهستانی | عکس: آیسان زرفام

اکنون گورستان دولاب ۵ بخش دارد و ۷۶ هزار مترمربع وسعت آن است. در طول نیمه دوم قرن بیستم همچنان گورستان زیر نظر جامعه کاتولیک بود و سالانه به طور میانگین ۵ تدفین در آن انجام می‌گرفت اما اکنون بیش از یک دهه است که تدفین در آن انجام نمی‌شود تنها به صورت استثناء با اجازه شهرداری تهران در حدود دو سال پیش پیکر یک بانوی لهستانی که آرزو داشت در این گورستان در کنار دیگر هموطنان خود آرام بگیرد، دفن شده‌ است.

در گورستان دولاب انسان‌هایی از ۳۴ ملیت و قومیت آلمانی، امریکایی، انگلیسی، آرژانتینی، ارمنی، آشوری، کلدانی (ایرانی)، اتریشی، بلژیک، اسپانیایی، استونیایی، فرانسوی، یونانی، هلندی، مجار، عراقی، ایرلندی، ایتالیایی، ژاپنی، یوگوسلاویایی، لیتوانی، لبنانی، لتونیایی، مالایی، نیوزلندی، پاکستانی، فیلیپینی، پرتغالی، چکسلواکی، روسی، سوئدی، سوئیسی، سوریه‌ای و ترک آرامیده‌اند و مزار آنها امروز گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ ایران و مسیحیان ایران از قاجار تاکنون به حساب می‌آید.

گورستان کاتولیک‌های دولاب

منابع: سایت گورستان دولاب – سایت موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران – چهل سال تاریخ ایران، نوشته ایرج افشار