gardeshban.ir

مسجد و مدرسه سپهسالار یکی دیگر از بناهای مجموعه باغ بهارستان است. این بنای تاریخی به دستور میرزا حسین خان سپهسالار، صدراعظم دوره ناصرالدین‌شاه در جنوب مجموعه زمین‌های او در بهارستان ساخته شد و امروزه در کنار مجموعه بناهای مجلس شورای اسلامی قرار دارد.

سپهسالار در سال ۱۲۹۶ هجری قمری دستور ساخت این مسجد و مدرسه را داد و ممتحن الدوله معمار مشهور آن دوره که در پاریس درس خوانده بود، طراحی آن را بر عهده گرفت. اجرای این پروژه هم به حاج حسن قمی واگذار شد.

عمر سپهسالار اما به اتمام ساخت این مسجد و مدرسه نمی‌رسد و در میانه کار از دنیا می‌رود. پس از او برادرش مشیرالدوله مسولیت کار را برعهده می‌گیرد.

​

مدرسه و مسجد سپهسالار علاوه بر یک مسجد و محل کسب علم در دوره ناصری در برخی ایام همانند ماه رمضان محلی برای عرضه کالا و نمایشگاه هم بوده و از این نظر هم کاربرد داشته‌ است.

در ساخت این مسجد تزئینات معماری نفیس و زیبایی همانند، کاشی‌کاری، مقرنس‌کاری، کاربندی، یزدی بندی، گچ‌بری، گره‌چینی، معرق و… استفاده شده‌ و همین تزئینات و طراحی معماری آن را به یکی از شاهکارهای معماری تهران تبدیل کرده‌است.

این بنا در گذشته ۶ ورودی داشته‌ است که ۳ ورودی آن در طول زمان مسدود شده و ارتباط مسجد با باقی فضاهای مجموعه بهارستان قطع می‌شود. درب اصلی این مجموعه اکنون در خیابان مصطفی خمینی قرار دارد. این در سردری عظیم و با شکوه دارد.

مسجد سپه سالار از بخش‌های مختلف همانند حیاط مرکزی، حیاط کناری، شبستان تابستانی، شبستان زمستانی، دالان‌ها، حجره طلاب، صحن مدرسه عالی، بنای مدرسه عالی، ۳ محوطه محل درس طلاب، شاه نشین و …. تشکیل شده‌ است.

در دوره‌های بعد هم بخش‌هایی به بنا اضافه شده که از جمله آن می‌توان به تالار چهل شیر، ساختمان کتابخانه (ماکسیم سیرو، معمار فرانسوی این ساختمان را طراحی کرده‌ا ست) و … اشاره کرد.

از سوی دیگر معمار مشهور حسین لرزاده هم تغییراتی در این بنا در دهه ۵۰ داده است.

میرزا حسین خان سپهسالار وقف نامه این بنا را در هفتم شوال ۱۲۹۷ هـجری قمری نوشته و در مجلسی با حضور روحانیون معروف زمان، صیغه وقف را جاری کرده‌ است.

این مسجد و مدرسه عالی دو وقف نامه دارد. یک وقف نامه مختصر که در کتیبه صحن مدرسه عالی نوشته شده و وقف نامه تفصیلی که اصل آن مسجل و ممهور به مهر اسمی «سپهسالار حسین» است و به صورت کتابچه‌ای ۷۹ صفحه‌ای در کتابخانه خطی مدرسه نگهداری می‌شود.

در این وقف نامه شکل گیری یک مدرسه عالی و مسجد و کتابخانه پیش بینی شده است.

بعد از وفات سپهسالار، افراد زیر به ترتیب نیابت تولیت یا سرپرستی این مجموعه را بر عهده داشتند:

۱٫  میرزا یحیی خان مشیر الدوله، برادر سپهسالار، تا سال ۱۳۰۹ هجری قمری متصدی کارفرما بود.

۲٫ غلامعلی امین همایون، نخستین کسی که از طرف ناصرالدین شاه به نیابت تولیت معین شد.از ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۳ هجری قمری.

۳٫ میرزا ابوالفضل کلانتر تهرانی. از ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۶ هجری قمری.

۴٫  موثق الملک سید علی بن حسین لواسانی، وزیر صندوقخانه، ۱۳۴۶ هجری قمری.

۵٫ حاج میرزا کاظم تبریزی، از علمای تبریز و داماد مظفرالدین شاه، از ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۴ هجری قمری.

۶٫ حاج سید جواد ظهیرالاسلام، از ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۷ هجری قمری.

۷٫ صدورالدوله، از ۱۳۲۷ تا ۱۳۲۹ هجری قمری.

۸٫ عبدالحسین ظهیر همایون، پسر صدرالدوله، ۱۳۲۹ هجری قمری.

۹٫ مشیر اکرم، فرزند میرزا موسی وزیر، رجب و شعبان ۱۳۲۹ هجری قمری.

۱۰٫ عبدالعلی نجم الدوله، از ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۰ هجری قمری

۱۱٫ سید حسن مدرس، از ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ هجری قمری.

۱۲٫ موثق الملک لواسانی (برای بار دوم)، ۱۳۳۲ هجری قمری.

۱۳٫ سید جواد ظهیر الاسلام (برای بار دوم)، از ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴ هجری قمری.

۱۴٫ آقا میر محمد (محسن) صدر العلماء ، پسر سید محمد باقر، از ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۶ هجری قمری.

۱۵٫لطفعلی خان قوام السلطنه، ۳ ماه از ۱۳۳۶ هجری قمری.

۱۶٫سلیمان خان عضدالملک، از ۱۳۳۳۶ تا ۱۳۳۷ هجری قمری.

۱۷٫ قوام السلطنه (برای بار دوم)، از ۱۳۳۸ تا ۱۳۳۹ هجری قمری.

۱۸٫ موثق الدوله، ۱۳۳۹ هجری قمری.

۱۹٫ حاج شیخ محمد معروف به ابن الشیخ، از ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۰ هجری قمری.

۲۰٫ موثق الملک (برای بار سوم)، ۱۳۴۲ هجری قمری.

۲۱٫ ظهیرالاسلام (برای بار سوم)، از ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۴ هجری قمری.

۲۲٫ سید حسن مدرس (برای بار دوم)، از ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۷ هجری قمری.

۲۳٫   صادق مستشارالدوله، از ۱۳۴۷ تا ۱۳۴۹ هجری قمری.

۲۴٫ از بهمن سال ۱۳۴۹ هجری قمری مطابق با سال ۱۳۰۹ هجری شمسی تا شهریور ۱۳۲۲ هجری شمسی، دو وزیر وقت، نایب التولیه بوده‌اند. علی اصغر حکمت اولین آنان بود که در شهریور ۱۳۱۲ هجری شمسی، تولیت مدرسه عالی را بر عهده گرفت و در پنجم شهریور ۱۳۲۲ هجری شمسی، محسن صدرالاشراف وزیر دادگستری به نیابت تولیت مدرسه عالی منصوب شد.

۲۵٫ ظهیرالاسلام (برای بار چهارم) از ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۹ هجری شمسی.

۲۶٫ سیدالعراقین، ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۰ هجری شمسی.

۲۷٫ مسعود کیهان، از ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۴ هجری شمسی.

۲۸٫ ظهیرالاسلام (برای بار پنجم)، از ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۰ هجری شمسی.

۲۹٫ پس از پیروزی انقلاب اسلامی به حکم امام خمینی(ره) مدرسه عالی سپهسالار به عنوان یک دانشگاه علوم اسلامی معتبر با نام مدرسه عالی شهید مطهری زیر نظر آیت الله امامی کاشانی به فعالیت خود ادامه داد.

مدرسه عالی سپهسالار که در ابتدا به مدرسه ناصریه تهران معروف بود در سال ۱۳۱۳ هجری قمری برای اولین بار با حضور ۵۰ طلبه به همت میرزا ابوالفضل مجتهد کلانتر تهرانی فعالیت علمی خود را آغاز کرد. بعد از ۱۰ سال یعنی بعد از به توپ بستن مجلس به بنای مدرسه آسیب وارد شد و این آسیب مدرسه را تا ۴ سال بعد تعطیل کرد.

کتابخانه مدرسه عالی در طول حیات خود محل استقرار فرهنگستان اول زبان و ادب پارسی هم بوده‌ است.

این مدرسه عالی یا دانشگاه هم اکنون با پذیرش دانشجو در رشته‌هایی همانند علوم دینی فقه، حقوق اسلامی، فلسفه، حکمت اسلامی و …  دانشجو می‌پذیرد و به فعالیت خود ادامه می‌دهد.