گردشبان (gardeshban.ir) : این شهر در 3 طبقه در زیر زمین با عمق بین 4 تا 18 متر بصورت دست کن ایجاد شده و فضاهای متعددی از جمله اطاق، راهرو و چاهها و کانالهای زیادی برای در امان ماندن از دست اشرار دارد.
تا سال 1381 هیچ اطلاعات مستندی از این مجموعه به لحاظ سیستم دفاعی و پناهگاهی از آن در دست نبود و به دخمه های اسرار آمیز شهرت داشت.
راههای ورود به داخل این مجموعه به شکل مخفی در منازل یا داخل قلعه خشتی در مجاور شهر و یا محلهای پر جمعیت و داخل کانالهای پایابهایی که از زیر خانهها و برای گذر آب قنات ایجاد شده، چاههای داخل مساجد و باغها و بازارها و هر جایی که در زمان حمله دشمن امکان دسترسی سریع و فرار ساکنان را فراهم میکرده، ایجاد شده است.
در طول مسیر شهر زیر زمینی اطاقهایی به ابعاد مختلف برای اسکان موقت حفاری کردهاند. در بدنه اطاقها تعدادی تاقچه مشاهده میشود. هر اطاق 180سانتی متر ارتفاع دارد.
اطاقها به شکل تو در تو و با راهروهای زاویهدار که دید مستقیم را با فضای بعدی از بین میبرد، ساخته شده است. در 20سانتی متری زیر سقف و به فاصله 1متر در تمام بدنه اطاقها حفرههایی برای قرار دادن چراغهای پیه سوز جهت تامین روشنایی فضاها تعبه شده است.
در بدنه دیوار اطاقها و در بعضی از آنها چاهکهایی مشاهده میشود که به سختی میتوان وارد آن شد؛ ارتفاع این چاهکها 3تا 5متر است که راه ارتباطی به طبقات بعدی است.
با توجه به تو در تو بودن فضاها هیچ گونه مشکل تنفسی احساس نمیشود و این یکی از شگفتیهای داخل این مجموعه است.
آب مصرفی و شرب ساکنین داخل شهر زیر زمینی توسط راههای مخفی که به پایابهای مرتبط به رشته قناتها بوده و از زیر زمین میگذرد تامین می شد.این فضاها نه تنها در سطح زیرین شهر گسترده شده بلکه تا حصار بیرون شهر و حتی شهر تاریخی و تالار نیاسر راه دارد.