قصه‌های کهن میراث ناملموس مغفول در خراسان رضوی

صفحه نخست / عمومی

قصه‌های کهن میراث ناملموس مغفول در خراسان رضوی

یکی از روش‌های ماندگاری قصه‌ها و افسانه‌ها که بخش مهمی از فرهنگ، تمدن و تاریخ هر ملت محسوب می‌شوند، ثبت ملی آن‌ها به عنوان «میراث معنوی و ناملموس» است که این اقدام در جغرافیا فرهنگی خراسان که موطن خلق بسیاری از آن‌ها محسوب می‌شود ضرورتی برای حفاظت از فرهنگ بومی است.

کد خبر: ۱۶۵۳۲

تاریخ انتشار : شنبه ۰۲ شهريور ۱۳۹۸-1398 June 02

گردشبان (gardeshban.ir) :

با وجود ثبت ۱۰۰ اثر از خراسان رضوی در «فهرست آثار ناملموس ملی» هیچیک از بیشمار داستان‌های کهن و اصیل این خطه در فهرست آثار معنوی یا ناملموس ایران ثبت نشده‌اند. غفلت از این مهم در خراسان رضوی در حالی رخ داده که برخی دیگر از استان‌های کشور قصه‌های بومی و اصیل خود را به عنوان اثر معنوی در فهرست ملی ثبت کرده‌اند.

شنیدن قصه‌های زیبا، پندآموز و سرگرم کننده یکی از ماندگارترین خاطرات شیرین ایام کودکی است، قصه‌ها و داستان‌هایی که این روزها کودکان نسل امروز کمتر از آن بهره برده و مزه شیرین و طعم ماندگارش را آنچنان که باید نچشیده‌اند.

قصه‌ها و افسانه‌هایی که باید بیش از پیش به آن‌ها توجه کرد و نخستین راه در این مسیر شناسایی و ثبت ملی آن‌هاست.

براساس تعریف فرهنگ‌نامه ادبیات کودکان و نوجوانان، قصه، سخن یا نوشته‌ای است از روزگاران قدیم که در آن شخصیت‌های گوناگون خیالی یا واقعی، ماجراهایی می آفرینند. قصه‌ها از روزگاران قدیم برای آموزش، انتقال تجربه‌ها و تاریخ هر قوم از نسلی‌به‌نسل دیگر پدید آمده‌اند.

منظور از افسانه نیز داستانی است که در آن انسان‌ها، جانوران، اشیا یا موجودات تخیلی، ماجراهای گوناگون باور نکردنی به وجود می‌آورند، برای نمونه در برخی افسانه‌ها، از قالیچه یا تخت یا بال‌هایی سخن گفته شده است که انسان به کمک آن‌ها به پرواز درآمده است که گرچه پرواز انسان با این وسیله‌ها واقعیت ندارد ولی بیانگر آروزی انسان برای کاستن از رنج سفر و گاهی پاسخگو کنجکاوی‌های اوست.

داستان نیز به نوشته‌ای گفته می‌شود که در آن نویسنده فکر اصلی خود را در قالب حکایتی به خواننده ارائه می‌دهد، خواه این داستان جنبه تخیلی و غیرواقعی داشته باشد و خواه واقعیت زندگی در آن با رنگ و روغن تخیل و پرداخت نویسنده آرایش شده باشد.

قصه‌های تلخ و شیرین، داستان‌های مملو از مردان و زنان قهرمان، ماجراهای پندآموز و عبرت‌آموز و تجربه‌های ارزشمند زندگی هستند که در دل قصه‌گویی بزرگترها به کودکان و نوجوانان آموزش داده می‌شد، خواب‌های آرام و مملو از رویاهای کودکانه و قهرمانانه را به آنان هدیه می‌کرد، خوابهایی که تصویرهای ذهنی کودکان را از قهرمانان اخلاق‌مدار و شخصیت‌های حکیم ماندگار می‌کرد.

گرچه برخی قصه‌گویی را نوعی سرگرمی می‌دانند اما می‌توان مهمترین تاثیر آن را ایجاد تجارب مشترک میان شنوندگان و گویندگان دانست، در نقل یک قصه‌ فقط اطلاعات و ماجراهای تلخ و شیرین منتقل نمی ‌شوند بلکه تجربه یک زندگی، فرهنگ، ارزش و راه و روش صحیح زندگی کردن نیز به شنونده‌ منتقل می‌گردد.

داستان‌های فلکلور یا عامیانه در مناطق مختلف شهری، روستایی و قدیمی در صندوقچه دل و حافظه مردمان نسل‌های گذشته به مثابه جواهرهای ارزشمندی از فرهنگ و سنت و آئین‌هایی هستند که هر یک گویای عمق تاریخ و تمدن و تفکر ایرانی است و ثبت ملی آن‌ها برای ماندگاری، حفاظت و صیانت اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد که گرچه از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در قالب ثبت میراث ملموس مورد توجه قرار گرفته اما هنوز در خراسان رضوی مغفول مانده و در حاشیه و مورد بی‌مهری و بی‌توجهی است.

بی‌مهری به افسانه‌های اصیل، داستان‌های کهن و قصه های رنگارنگ در این خطه تا بدانجاست که حتی تاکنون اقدام مستند و سامان یافته‌ای برای شناسایی قصه‌های اصیل بومی محلی و منطقه انجام نشده چه رسد به این‌که در فهرست میراث ناملموس ثبت شود تا در حافظه تاریخ ماندگار گردد.

چه بسا تاکنون قصه‌ها و افسانه‌های فلکلوری فراوان در سینه مردمان قدیم ماندگار و مدفون شده باشند و نسل‌های به جا مانده هیچ اثری از آن را نداشته باشند و چه جا تاسف است که فرهنگ و تمدن در اعماق خاک مدفون گردد و به فراموشی سپرده شود.

آمادگی برای شناسایی قصه های اصیل

مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان خراسان رضوی در این زمینه، گفت: داستان‌ها و قصه‌ها بخش‌های غنی، مهم و فرهنگی در تاریخ ملت ها هستند و به عنوان نمادهای فرهنگی هر قوم و ملت محسوب می‌شوند.

ابراهیم زره‌ساز افزود: قصه‌های فولکلور و عامیانه در هر منطقه، روستا و شهرهای قدیمی فراوان داریم که تنها بخشی از آن‌ها شناخته شده و در فرهنگ شفاهی هستند و بخش زیادی نیازمند تحقیق، شناسایی و استخراج است.

وی با اشاره به اهیمت قصه در فرهنگ تربیتی اظهار کرد: قصه گویی هنری است که با ابزار پایه و بنیادین قصه می‌تواند در تربیت و فرهنگ‌سازی نقش آفرینی کند و هنری کهن محسوب می‌شود که عمر شکل گیری آن به زمان شکل‌گیری داستان‌ها و افسانه‌ها برمی‌گردد.

زره‌ساز گفت: اهمیت حفاظت و صیانت از داستان‌ها و افسانه‌ها به دلیل نقش تاریخی و فرهنگی آن‌ها در تاریخ تمدن یک ملت است که باید بیش از پیش به این امر توجه شود.

وی افزود: سابقه تاریخی استان خراسان رضوی در فرهنگ و تمدن ایران زمین بیش از چندین هزار سال است و این قدمت تاریخی نشان از وجود فرهنگ و تاریخ کهنی دارد که خود را در دل داستان‌ها، قصه‌ها و افسانه‌ها جا داده و باید هرچه زودتر شناسایی شود.

وی با بیان این‌که جا داشتن قصه‌ها در فرهنگ شفاهی می‌تواند در گذر زمان دستخوش تغییرات و فراموشی شود، اظهار کرد: تحقیق، بررسی و شناسایی و تشخیص قصه‌های اصیل و بومی ضرورتی است که باید به آن پرداخته شود و تاکنون مورد غفلت واقع شده است.

مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان رضوی گفت: آمادگی همکاری با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در جهت شناسایی و ثبت ملی قصه های اصیل در فهرست آثار ناملموس را داریم.

وی افزود: پیش‌بینی می‌شود در هر شهرستان استان یک تا پنج قصه اصیل و بومی وجود داشته باشد که قابلیت تشکیل پرونده و پیگیری برای ثبت در فهرست آثار ملی را دارد.

خراسان رضوی از کاروان ثبت ملی قصه ها عقب مانده است

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان این‌که تاکنون هیچ قصه و داستان کهن و اصیلی در استان به منظور ثبت در فهرست آثار معنوی (ناملموس) شناسایی نشده است، گفت: این مساله یک غفلت بزرگ محسوب می‌شود در حالی که سایر استان‌های کشور داستان های بومی و اصیل خود را به عنوان آثار معنوی در فهرست ملی ثبت کرده‌اند.

مرجان اکبری افزود: تاکنون حدود یکصد اثر از خراسان رضوی در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت شده که هیچ کدام از آن‌ها قصه یا داستان نیستند و یک مورد که مرتبط با داستان بوده، داستان‌گویی کردهای کرمانج است.

وی اظهار کرد: در زمینه شناسایی و ثبت ملی قصه‌های این استان کار نشده که یک نقص مهم به شمار می‌رود.

وی با بیان این‌که تعدادی بازی محلی، بازی خانوادگی، شیوه داستان گویی در این استان در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت شده است، گفت: این موارد طی سال ۹۶ و ۹۷ ثبت شده و معتقدیم فضای بسیار برای بررسی وضعیت قصه‌ها و افسانه‌ها در این استان وجود دارد.

اکبری افزود: پیش‌بینی می‌شود بیش از ۵۰ هزار اثر دارای قابلیت ثبت در فهرست آثار ناملموس در این استان وجود داشته باشد.

وی اظهار کرد: آماده ثبت ملی قصه ها و همکاری مشترک در این زمینه با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هستیم.

قصه پر غصه قصه‌های خراسان رضوی

مسئول انجمن قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان خراسان رضوی نیز گفت: تاکنون تحقیق مشخص و مستند درباره قصه‌های کهن و اصیل در استان به صورت سازمان یافته و هدایت شده انجام نشده است.

سارا امیدوار افزود: برخی نویسندگان و افراد علاقه‌مند اقدامات و تلاش‌های تحقیقی در این زمینه انجام داده‌اند که البته با توجه به محدود بودن آن نمی‌توان به این شمار استناد کرد.

وی اظهار کرد: گرچه داستان‌گویی و قصه‌گویی یک هنر و دارای افراد توانمند در این زمینه است اما هنوز در زمینه داستان‌های بومی و اصیل آنطور که باید و شاید کار نشده است.

وی گفت: هم اکنون در حوزه داستان‌های قدیمی و افسانه‌های کهن نابسامانی شناسایی و تشخیص وجود دارد که باید این مساله ساماندهی شود.

مسئول انجمن قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان رضوی افزود: با توجه به وجود افسانه‌ها و قصه‌های تکراری در استان‌ها و مناطق مختلف، شناسایی، تحقیق کارشناسی، بررسی تخصصی و تشکیل شناسنامه برای هر قصه اهمیت فراوان دارد که باید با حمایت‌های مالی مورد نیاز و به صورت برنامه‌ریزی شده انجام شود.

وی اظهار کرد: این اقدام تلاشی در جهت حفاظت و صیانت از فرهنگ و تاریخ است و باید در این زمینه راهکار لازم برای همکاری دستگاه‌ها و بخش‌های مختلف مشخص شود.

امیدوار گفت: بیش از صدها داستان و قصه کهن و بومی در خراسان رضوی وجود دارد که نسل به نسل منتقل می‌شود.

با توجه به اهمیت و جایگاه قصه و ریشه آن در فرهنگ و تمدن و ضرورت حفاظت از آن به عنوان فرهنگ بومی به نظر می‌رسد متولیان امر حفاظت و صیانت از آثار تاریخی و فرهنگی و متولیان حوزه قصه و قصه‌گویی باید بیش از پیش به وظیفه مهم در جهت صیانت از داستان‌های کهن بپردازند.

ایرنا

برچسب ها:

گردشبان قصه های کهن میراث معنوی و ناملموس فهرست آثار ناملموس ملی دیده بان گردشگری ایران قصه ها و افسانه ها شناسایی قصه های اصیل خراسان رضوی

بازدید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی خبرنامه

لینک کپی شد

پسندها: 0

گزارش خطا