گنبد شیخ جنید در روستای توران/تصاویر

صفحه نخست / عمومی

گنبد شیخ جنید در روستای توران/تصاویر

این بنا در روستای توران پشت از توابع شهرستان تفت واقع شده است.

کد خبر: ۱۷۷۲۶

تاریخ انتشار : يکشنبه ۰۷ مهر ۱۳۹۸-1398 July 07

گنبدی كه دیده می شود دارای برجی هشت ضلعی و سنگی است .كه از سنگهای ساده نماسازی شده و از لحاظ شیوه و سبك معماری عهد سلجوقی نمونه قابل ملاحظه به شمار می رود. در بالای محراب آن كتیبه ای آجری به خط كوفی موجود بوده كه در سال ۱۳۱۵ به موزه ایران باستان منتقل گردیده است. بر اساس مضمون این كتیبه این محل آرامگاه ابن ابی طاهر بوده و به دستور فرزندش در سال ۵۴۳ ه. ق. ساخته شده است.

این مقبره برجي ۸ ضلعي كه بين اهالي به مقبره شيخ جنيد معروف است در روستاي توران پشت در قبرستان بزرگي، كه در بالاي تپه اي قرار گرفته، بنا شده است اين روستااز شهر يزد ۷۲ كيلومتر فاصله دارد در تواريخ يزد نامگذاري اين آبادي به توران دخت ساساني نسبت داده شده است. مؤلف «جامع مفيد» در همين زمينه ذيل عبارت «سلطنت توران دخت» گويد كه او عاملي بر يزد فرستاد و ديهي در قهستان بنام «توران گرد» بنياد نهاد كه اكنون به «توران پشت» مشهور است.

در همان قبرستان علاوه از اين گنبد سه گنبد ديگر بنام هاي سيد گل سرخ ، پيرمراد و چهل دختران بنا گرديده است گنبدهاي چهل دختران و سيد گل سرخ بنائي هشت ضلعي و گنبد پيرمراد شش ضلعي است. هر سه گنبد از سنگ ساخته شده است. از تاريخ دقيق ساختمان اين سه بنا اطلاعي نداريم ولي از مقايسه آنها با گنبدهاي شيخ جنيد و ساير آثار مشابه دوره سلجوقي احتمال مي رود كه اين در قرن ششم ويا اوايل قرن هفتم هجري ساخته شده باشد. تنها گنبدي كه تاريخ ساختمان آن براي ما روشن است مقبره شيخ جنيد مي باشد. اين گنبد در سال (۵۴۳ ه.ش) بنا گرديده است.

در گذشته در بالاي محراب اين گنبد كتيبة آجري به خط كوفي موجود بوده كه آن را در سال ۱۳۱۵ شمسي براي حفاظت بهتر به موزة ايران باستان انتقال داده اند. مضمون كتيبه عبارت از اين است كه مقبره متعلق به ابن ابي طاهر عمادبن علي بن عبدالرحمن بوده و بدستور فرزندانش در تاريخ (۴۵۳ ه.ش) بنا گرديده است . در كتابه بنام «شيخ جنيد» اشارتي نرفته است. معلوم نيست كه اين ابن ابي طاهر عماد همان «شيخ جنيد» صاحب آرمگاه است يا مقبره بعداً به گنبد شيخ جنيد معروف است. در اين مورد نمي توانيم اظهار قطعي بكنيم.

اين مقبرة برجي نزديك به ۱۵ متر ارتفاع دارد از سنگهاي شكسته كه به سنگ بادبر معروف است ساخته شده است.

در ساختمان بنا سنگها بوسيله ملاط سختي كه احتمال مي رود مخلوطي از گچ، خاكستر و ماسه باشد روي هم قرار گرفته اند و شكاف هاي بجا مانده با همان ماده صاف و هموار گرديده است. در گنبد، نماسازي بسيار جالبي انجام گرفته است به اين ترتيب كه در هر ضلع دو نغول قوس دار عميق و سطحي ايجاد شده است. اين دو نغول تو در تو بوده و در داخل قوس نغول بزرگ دو نغول بسيارسطحي با اطاق سه برگه شكسته تعبيه شده است ضمناَ هر ضلع در بالا به چهار اطاق نما كه داراي قوس سه برگه شكسته هستند منتهي مي شود در واقع از نظر تزييني اين اطاق نماها همان رل مقرنس هاي گنبد علي را بازي مي كنند.

پايه هاي اين اطاقنماهاي تزييني تا قاعده گنبد امتداد نمي يابد بلكه در بالا قطع شده در هوا معلق بنظر مي رسد. اين سي و دو اطاقنما كه در بالاي ساقه بدور گنبد، بشكل حلقه اي مي پيچد مي تواند براي گالري هاي مقبره سلطان سنجر در مرو،‌مقبره امام غزالي در طوس و مقبره اولجايتو در سلطانيه نقطه آغاز باشد در بالاي اين ۳۲ اطاقنما قبه روي گرداني ۱۶ ضلعي قرار گرفته است روي همرفته گنبد، نما سازي بسيار جالبي دارد در اينجا معمار با ايجاد فرورفتگي و برجستگي ها در در قسمت هاي مختلف گنبد توانسته هم از قطر ديوارها بكاهد و هم تأثيرات سايه روشن در آن بوجود آورد.

در داخل گنبد نيز اضلاع بصورت دو نغول تو در تو كه قوس هاي جناغي دارند ساخته شده است. اين دو نغول خود در داخل قاب مستطيل شكل قرار گرفته اند. در ضلع غربي گنبد در داخل قاب هاي مايل و افقي محراب بلندي ساخته شده است بهترين قاب كه بصورت مايل ساخته شده است در گذشته داراي كتيبه كوفي بوده كه امروزه بقاي آن در ضلع بالائي قاب بطور محو ديده ميشود.

در بالاي اين قاب مايل لوحه مستطيل شكل بزرگي وجود دارد كه در گذشته آن نيز داراي كتيبه بوده كه از آن چيزي باقي نمانده است. در گذشته در داخل قوس محراب نيز، تزييناتي بوده كه امروزه از بين رفته است. علاوه از اين ها داخل بنا در قاعدة قبه حلقه اي بدور گنبد مي پيچد كه احتمالا در گذشته داراي تزيينات و يا كتابه بوده است. ۶ ضلع گنبد در داخل و خارج هم شكل بوده فقط اضلاعي كه محراب و مدخل گنبد را در بر ميگيرد شكل ديگري دارند گنبد داراي چهار روزنه است اين روزنه ها بطور يك ضلع در ميان در گردني گنبد از جمله ضلع هاي مدخل و محراب قرار گرفته اند.

وسط گنبد نيز باز است. علاوه از آن در خود قبه نيزچهار روزنه تعبيه شده است. اين روزنه ها روشنائي را در داخل گنبد فراهم مي كنند. دو روزنه اي كه امروزه در محراب مشاهده ميشود به ساختمان اولية گنبد مربوط نيست بعداً ايجاد شده اند. در داخل گنبد قبري وجود دارد كه احتمالا مربوط به همان ابي طاهر عماد است. چون بنا بموقع تعمير شده است وضع امروزي بنا بسيار خوب است.