gardeshban.ir

نظر به اينكه موج شكن ها تحت نظر اداره بندر و كشتيراني اداره مي شود قاعدتا مي بايستي جزو تاسيسات اداره بندر و كشتيراني نوشته مي شد ولي چون از بناهاي تاريخي بندر انزلي است لذا از موسسات اداره بندر تفكيك و در بخش بناهاي تاريخي انزلي اضافه و ضميمه گرديده است.

نياز به موج شكن ها

در اكثر سفر نامه هاي خارجيان و ايرانيان كه از اين بندر عبور كرده اند چنين آمده است كه امواج دريا به شدت به داخل مابين انزلي غازيان يورش برده و بر ساحل آن و به كشتي ها و كرجي ها ، چه در كانال مستقر و چه به اسكله هاي ناقص آن روزي پهلو گرفته صدمات و خسارات فراواني وارد مي ساخت و در بسياري مواقع كشتي ها قبل از تخليه بار و مسافر ناچارا از راه آمده باز مي گشتند و به داخل دريا مي ماندند كه امواج خروشان دريا را بر ماندن در كانال انزلي ترجيح مي دادند.

از اين رو با توجه به ازدياد تردد كشتي ها و ايجاد امنيت براي آنها در لنگرگاه داخل خليج همانند بنادر مهم دنيا نياز انزلي به موج شكنها مي رفت هرچند اصرار دولت روسيه تزاري جهت احداث بندر و موج شكنها را نميتوان خالي از مقاصد و منافع سياسي و بسط نفوذشان در مناطق شمالي ايران دانست.

و بالاخره موج شكنها طبق قرارداد مورخه ۱۳۱۳هجري قمري برابر با۱۸۹۵ميلادي(۱۲۷۴شمسي)وسيله كمپاني احداث راه انزلي_قزوين ساخته شد كه متن كامل اين قرارداد كه بين دولتين ايران و روسيه منعقد گرديد در تاريخچه اداره بندر منعكس است.

موج شكن هاي چوبي

در بعضي از سفرنامه ها صحبت از موج شكنهاي چوبي به ميان آمده است.

"لرد كرزن” كه در سال ۱۸۸۹ ميلادي "۱۲۶۸ شمسي” از طريق انزلي عبور مي كرد مي نويسد: "خوشبخت مسافري كه اوضاع دريا ،به وي اجازه پياده شدن مي دهد. آن وقت هم كه تازه از دهانه موج شكن ها گذشت بايد تمام مرداب را طي كند و به بندرانزلي برسد”. كدام موج شكن؟ در حالي كه "لرد كرزن” هفت سال قبل از انعقاد قرارداد احداث بندر و موج شكن ها از انزلي ديدن كرده است، چنين به نظر مي رسد كه قبل از اين كه قرارداد بندر و موج شكن ها امضاء شود موج شكن هايي در انزلي وجود داشته است.

"ن.پ.مامونتوف” مامور روسيه كه در سال ۱۹۰۸ ميلادي "۱۲۸۷ شمسي” از انزلي مي گذشت مي نويسد: "موقع پياده شدن از كشتي به دقت متوجه اطراف شدم و غير از موج شكن چوبيني كه آن هم در شرف انهدام بودچيزي نديدم.”

"رابينو” كه تحقيقات خود را در سال ۱۹۱۱ ميلادي "۱۲۹۰ شمسي” انجام داده مي نويسد: "كشتي ها در غازيان ، در طول موج شكنچوبي بار خود را خالي مي كنند.”

به طوريكه ملاحظه مي شود "مامونتوف” و "رابينو” هم از موج شكن هاي چوبي سخن مي گويند آيا آنها از موج شكن هاي انزلي و غازيان كه نيمه كاره بوده ياد مي نمايند. يا اينكه منظور اسكله چوبيني بوده كه كشتي ها بدان ها پهلو مي گرفتند؟

"به مو” نويسنده فرانسوي در كتاب "شهر هاي ايران” كه در فرانسه انتشار داده مي نويسد :”قبل از اينكه موج شكن ها ساخته شود ، موج شكني چوبي به طول ۲۰۰ متر وجود داشته است.”

و شايد اين همان موج شكني باشد كه در بالا از آن ياد گرديده است. آقاي حاج حمدالله خوش گفتار ۷۷ ساله مي گويد : "به طوري كه در كودكي ديدم اسكله مانندي قديمي كه بيش از يكصد متر درازا داشته به طور عمودي به ساحل بلوار بود كه البته چوب هايش پوسيده شده بود و مجددا تعمير كرده بودند و كرجي و قايق ها را به چوب ها مي بستند. شايد به عنوان موج شكن بوده و يا به همين منظور چوب ها را كوبيده بودند. ولي جلوي درياي كوچك از انتهاي موج شكن به سوي شرق كه خليج مانندي بود چوب هايي به رديف فرو كرده بودند تا موج به ساحل نكوبد.”

چگونگي ساختمان موج شكن ها

طبق مدارك موجود در بايگاني راكد انزلي كه مربوط به سال ۱۳۲۳ مي باشد چنين آمده است : بندر پهلوي داراي دو موج شكن به طول ۱۲۷۰ متر است و در قسمت مشرق و مغرب شهر واقع شده و فاصله بين بندر پهلوي و غازيان را از امواج دريا و طوفان هاي شديد محفوظ نگه مي دارد و براي كشتي ها از آسيب و خطرات طوفان دريا ، پناهگاه خوبي است.

۱.ساختمان موج شكن در قسمت غازيان "شرقي” به طول ۷۵۰ متر و عرض ۶ متر، طرز ساختمان آن از دو طرف تير هاي چوبي به طول ۱۲ متر به طور مايل براي صندوق بندي كوبيده شده كه به همديگر توسط پيچ و مهره هاي بلند به قطر پنج سانتي متر كه مطابق عرض موج شكن باشد متصل گرديده و اطراف تير ها كيسه هاي سنگي بتوني ريخته و هم چنين "فاشين” بندي گرديده داخل تير هاي مزبور سه رديف تير هاي عمودي هر كدام به طول ۱۰ متر براي سوار كردن زير بتون ف كوبيده شده ميان تير هاي مزبور سنگ هاي لاشه كه از معدن سياوزان حمل شده ريختند. روي بتون از سنگ هاي ۳۰*۳۰ كوهي چيده شد و بند كشي شده است.

۲.موج شكن طرف غربي بندر پهلوي به طول ۵۲۰ متر و نظير ساختمان موج شكن غازيان بنا شده است. ساختمان اين موج شكن تقريبا ۳۶ سال پيش بنا شده است. روي موج شكن ها يك چراغ ۵۰۰ شمع به ارتفاع ۱۲ متر براي ديده بان كشتي ها در شب نصب شده و در طول موج شكن ها چراغ هاي كوچك نيز در فاصله معين و به رديف ديده مي شود. روشنايي چراغ هاي مزبور از كارخانه برق اداره بندر داده مي شود.

در دفتر راهنماي شهرداري بندر پهلوي "انزلي” كه در سال ۱۳۴۸ شمسيمنتشر شده است حاكي است كه: موج شكن هاي بندر پهلوي ۸۰ سال پيش ساخته شده بدين طريق كه ابتدا از چوب هاي نراد و پس از آن تير ها را سنگ ريزي نموده و بعد از مدت پنج سال كه نشست كرد روي آن را به ضخامت هشت سانتي متر بتون ريزي و سپس رويش سنگ چيني كردند. اين عمل به دست پيمانكاران ايراني و يوناني و روس در زمان دولت تزاري صورت گرفته و مهندسين آن به نام هاي "پلاناتوف و علي اف” بوده اند.

مرحوم اسماعيل ايران نژاد كه پس از ۱۵ روز از مصاحبه در اواسط شهريور ۱۳۶۶ در سن ۷۵ سالگي فوت كرد. از پدرش عبدالله كه سراستاد نجاران موج شكن بود نقل كرد : "براي حمل وسايل سنگين جهت احداث موج شكن ها، جرثقيلي آهني روي تخته رواني شناور ، سوار كردند و از آن استفاده مي نمودند و روي موج شكن ها بعدا ريل آهني كشيدند و سنگ و وسايل ديگر را به وسيله واگن به تدريج تا انتهاي موج شكن ها مي رساندند.

ابتدا تير هاي بلند كه چوب گرد نراد روسي بود در زمين فرو كردند آن گاه دورتادور تير ها را با برزنت محصور كردند و سپس با يك پمپ آب دستي كه دسته هايي دو طرفه داشته و مثل الاكلنگ آن را پايين و بالا مي بردند. آب داخل محوطه برزنت را خارج و با خشك كردن آنجا را براي ريختن سنگ و كار هاي ديگر آماده مي كردند. اين تلمبه دستي را يكي از مهندسين روسي مامور احداث موج شكن ها در انزلي ساخته سپس اين اختراع خود را در پطرزبورگ به ثبت رسانيد.”

تامين مصالح ساختماني

مرحوم اسماعيل قناعت پور ، هيدروگراف و كارمند بازنشسته اداره بندر و صاحب نظر قبل از فوت اظهار داشت كه : "جهت ساختن موج شكن ها ، ابتدا نوعي سنگ از باد كوبه آوردند. مهندسين روسي به عللي مصرف آن را صلاح ندانستند و ناچارا به تحقيق و جستجوي سنگ مورد نياز در اطراف انزلي و كوه هاي طوالش پرداختند. از اين رو مهندسين كارشناس معدن سه نوع سنگ "سياه ، قهوه اي و خاكستري رنگ” را در كوه هاي پونل ۴۰ كيلومتري انزلي نمونه برداري و جهت آزمايشات لازم به روسيه فرستادند تا سنگي را كه در ساختمان موج شكن ها مورد استفاده قرار گيرد را از هر جهت در مقابل آب و هوا و كولاك دريا مناسب تشخيص دهند. براي حمل سنگ ها ، از پونل به سياوزان كپورچال كه در دهانه مرداب قرار داشته جنگل را بريده و جاده اي براي كشيدن راه آهن احداث نمودند سپس سنگ ها را با واگن هاي باري كه به وسيله لوكوموتيو كشيده ميشد به سياوزان و تا اسكله اي كه براي همين منظور احداث كرده بودند مي آوردند و آن گاه در كرجي هاي بزرگ تخليه و هر سه تا چهار كرجي را وسيله كرجي موتوري به سوي انزلي يدك كشيده و به اداره بندر به موج شكن ها مي رسانيدند.

يا جاي موج شكن ها مناسب بود ؟

مرحوم اسماعيل ايران نژاد ، از پدرش مرحوم استاد عبدالله سرنجار موج شكن ها نقل كرده است : "يكي از مهندسين موج شكن ها به نام "علي مختار” كه مسلمان نيز بوده درباره اينكه موج شكن ها را در اين محل مي ساختند با نگراني مي گفت: "كسي نيست جلوي اين كار را بگيرد زيرا احداث اين موج شكن ها در اين محل باعث خشك شدن مرداب خواهد شد.” ”

روس ها به اين نتيجه رسيدند كه با احداث اين موج شكن ها در دراز مدت باعث كم شدن پرندگان در مرداب و هم چنين ماهي خواهد شد و در معني اگر مرداب خشك شود ديگر پرندگان در زمستان از مناطق شمالي درياي خزر "روسيه” به طرف جنوب مرداب انزلي كوچ نخواهند كرد و نسل ماهي نيز به علت تخم ريزي در مرداب و رودخانه هاي آن از بين مي رود.

مهندس مزبور مي گفت : "بهترين راه اين بود كه در فاصله چند كيلومتري ساحل دريا در سمت شرق يا غرب موج شكن ها را مي ساختند و در ساحل مابين موج شكن ها اسكله سازي مي كردند تا كشتي ها آنجا پهلو و به تخليه و بار گيري مي پرداختند و اين درياچه را به حال طبيعي خود آزاد مي گذاردند.”

سازه هاي حفاظتي دريا- موج شكن

موج شكن ها سازه هاي ديواره اي شكلي هستند كه با استهلاك انرژي امواج ، حوضچه آرامشي در سمت ساحلي خود ايجاد مي نمايند .از محيط آرام ايجاد شده بوسيله بازوهاي موج شكن استفاده هاي ديگري نيز مي شود كه از آن جمله مي توان باراندازي ، و باربرداري و عملكرد ايمن شناورها و نيز حفاظت از تسهيلات بندري را بر شمرد .

علاوه بر موارد فوق الذكر موج شكن ها مي توانند با بهبود شرايط ورودي بنارد و هدايت جريانهاي دريائي و ايجاد ترازهاي متفاوت آب،روند رسوب گذاري را كنترل نمايند.

انواع موج شکن

دو نوع اصلي موج شكن عبارتند از : توده اي و ديوار ه اي.

موج شکن تود ه اي:

خود داراي انواع متفاوتي است نظير، سنگ طبيعي، بلوكهاي بتني وتركيبي از سنگ و بلوكهاي بتني اشكال بتني نظير تترا پاد،كوادري پاد، تريبار و … . در اين نوع مورد استفاده قرار مي گيرند.

موج شكن ديوار ه اي:

نيز مشتمل است بر مواردي نظير ديوار بلوك بتني وزني، صندوقه هاي بتني و سلولهاي شيت پايلي پر شده از سنگ و ….

انتخاب نوع موج شكن عمومًا با توجه به عوامل زير صورت مي گيرد:

در دسترس بود مصالح در سايت اجراي موج شكن يا نزديكي آن عمق آب در محل احداث موج شكن شرايط بستر ، عملكرد مورد انتظار از موج شكن در بندر ، شرايط محيطي (جوي) ، ماشين آلات مناسب و در دسترس براي ساخت موج شكن

تاريخ ساخت موج شكن ها به ۴۰۰۰ الي ۵۰۰۰ سال پيش ميرسد. فينيقي ها اولين كساني بودند كه اقدام به ساخت موج شكن هاي اوليه نمودند. در قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم موج شكن هاي مشابهي ساخته شد كه بر اثر حوادث و خرابي هاي زيادي كه به بار آوردند همگي از نظر مهندسي مردود شناخته شدند.

دو موج شكن الجيز (ALGIERS) و كاتانيا (CATANTA) از اين نمونه اند. كه هر دو به علت لغزيدن تخته سنگهايشان بر روي يكديگر به كلي ويران گشتند.

موج شکن های شرق و غرب جدید

طرح حاضر مهندسي ارزش بر طرح توسعه بندر انزلي شامل احداث دو موج شكن شرقي و غربي به طول كلي حدود ۲۴۱۰ متر مي باشد كه تامين كننده فضاي لازم براي فعاليتهاي پيش بيني شده بندر در دوره آتي طرح مي باشد. با توجه به اهميت طرح و آثار آن بر توسعه اقتصادي و اجتماعي شهر بندر انزلي و كشور و همچنين هزينه اجرائي قابل توجه اين طرح (مطابق برآورد اوليه مشاور حدود ۵۰۰ ميليارد ريال) بررسي امكان افزايش ارزش طرح شامل بهبود تامين نيازمنديها و كاهش هزينه ها از طريق ابزار مهندسي ارزش در دستور كار قرار گرفت.

موج شکن های اجرا شده در دو ضلع شرق و غرب رودخانه ی خروجی از مرداب (اسکله های بندرانزلی) که طول موج شکن شرقی حدود ۱۴۰۰ متر و طول موج شکن غربی به میزان ۱۰۰۰ متر که در قسمت موج شکن شرقی تصمیم بر آن است که ۱۰ پست اسکله باراندازی و در طرح آینده یک پست اسکله تعمیراتی (رورو) اجرا گردد .

شروع کار این پروژه شهریور ۱۳۸۷ و مدت قرارداد ۳۶ ماه می باشد که طبق شرایط عمومی پیمان هم مبلغ و هم مدت کار با تشخیص کارفرما (اداره کل بنادر و کشتیرانی استان گیلان) و دستگاه نظارت ( مهندسین مشاور سازه پردازی) می تواند افزایش پیدا کند که از طریق دستگاه نظارت به پیمانکار (شرکت پرهام) ابلاغ می گردد.

در حال حاضر از نظر پیشرفت فیزیکی حدود ۶۰% از پیشروی و حدود ۱۰% از چیدمان نهایی ، حدود ۷۰% از دایک موج شکن غربی و ۴۰% از دایک موج شکن شرقی اجرا گردیده است.

کل هزینه پروژه حدوداً ۵۵ میلیارد طبق برآورد اولیه توسط مهندسین مشاور سازه پردازی برآورد گردیده است.