میدان نقش جهان؛ نقشی از هنر معماران دنیای کهن

صفحه نخست / عمومی

میدان نقش جهان؛ نقشی از هنر معماران دنیای کهن

شهر اصفهان طی تاریخ به نام‎های آپادانا، آصف‎هان، اسباهان، اسبهان وغیره سرشناس بوده‎است و در دورانی که پایتخت ایران بوده، شهر بسیار مهمی محسوب می‎شده است.

کد خبر: ۲۰۸۵۵

تاریخ انتشار : پنجشنبه ۰۵ دی ۱۳۹۸-1398 October 05

گردشبان (gardeshban.ir) :

زمانی که اصفهان در سال ۲۰۰۵ به عنوان پایتخت فرهنگی کشورهای اسلامی انتخاب شد، در میان مردمان این کشورها شهرت بیشتری پیدا کرد و مقصد بسیاری از گردشگران خارجی شد. بناهای فراوان تاریخی و صنایع دستی زیبا مزید بر علت شد تا این شهر از کشورمان تبدیل به یک جاذبه توریستی مهم شود. از میان همه این بناهای تاریخی، میدان نقش جهان را انتخاب کردیم تا به صورت کامل معرفی کنیم. این اثر زیبا در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ به شماره ۱۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ به شماره ۱۱۵ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید. برای آشنایی بیشتر با این مجموعه تاریخی؛ عالی‌قاپو، مسجد شاه (مسجد امام)، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه، با ما همراه شوید تا بدانید چرا یک ایران شناس آلمانی به نام پروفسور هینتس، در مورد میدان نقش جهان چنین می‎گوید: «میدان دقیقا در مرکز شهر واقع است. زمانی این بنا صورت گرفته که شبیه به آن را از نظر بزرگی و سبک معماری و اصول شهر سازی در دنیا نداریم.»

تاریخچه میدان نقش جهان اصفهان

تاریخچه این میدان به دوران تیموریان برمی‎گردد. میدانی در ابعاد کوچک، که در دوره شاه عباس اول توسعه پیدا کرد و به شکل کنونی خود درآمد. اغلب بناهای اطراف این میدان در همین دوره ساخته شده‌اند. بعد از منتقل شدن پایتخت کشور از اصفهان به شیراز، اهمیت میدان نقش جهان اصفهان روز به روز کمتر شد و میدان و بناهای پیرامونش به دلیل هرج و مرج‎های دوره قاجار تخریب شدند، اما در سال‎های پس از آن، تمامی بناهای پیرامون میدان به صورت کامل تعمیر و بازسازی شدند. معمولا کار بازسازی و تعمیر این بناها به‌صورت مداوم انجام می‎شود.

ویژگی‌ها و مشخصات و کاربری تاریخی میدان نقش جهان

نقاشی میدان نقش جهان اصفهان اثر محمدحسین مصورالملکی است. عرض این میدان ۱۶۵ متر، طول آن بیش از ۵۰۰ متر و مساحت آن حدودا ۸۵ هزار متر مربع است. بسیاری از فعالیت‌های دوران صفوی از جمله رژه قشون، بازی چوگان، برگزاری آئین‎ها و جشن‌ها و نمایش‌های مختلف در این محل برگزار می‎شد. دور تا دور این میدان ابنیه‎ای باشکوه مثل کاخ عالی قاپو، سردر قیصریه، مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی بنا شد که هر کدام از آن‎ها از معماری‎های فاخر و با شکوه دوره صفویان است.

میدان نقش جهان و وجه‌تسمیه و نام‌ها

پیش از آن‌که شهر اصفهان به عنوان پایتخت ایران در دوران صفوی برگزیده شود، در محل این میدان باغی گسترده به نام «نقش جهان» وجود داشت. این باغ همچنین محل استقرار ساختمان‌های دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری و آق‌قویونلوها بود. در آن زمان بخش میدانی باغ، «در کوشک» نام داشت. این بخش در ضلع غربی میدان نقش جهان امروزی و در محل ساخت کاخ عالی قاپو قرار داشت. در دوران سلجوقیان، دست کم بخشی از باغ نقش جهان به نام به میدان «کوشک» بود. همچنین میدان کوشک، جایگاه اعدام محکومان به اعدام و برگزاری برخی از آیین‌های رسمی همچون جشن نوروز بوده است.

در زمان شاه عباس دوم به دلیل شلوغ شدن بیش از حد بازار اطراف و فروشندگان، تصمیم گرفتند که علاوه بر میدان عتیق (یا میدان کهنه) و میدان شاه، میدان دیگری بسازند. این میدان «میدان نو» نام گرفت. از آنجا که عمارت قدیمی در باغ نقش جهان، هم‌زمان با ساخت این میدان تخریب و مصالح آن در آن‌جا استفاده شد، میدان نو را «میدان نقش جهان» ‌نامیدند.

در گذر زمان هر دو «میدان کهنه» و «میدان نو» تخریب و ناپدید شدند ولی «میدان شاه» پابرجا ماند. در سال‌های بعد «میدان کهنه» بازسازی شد اما «میدان نو» که زیبایی و جذابیت آن دو میدان را نداشت، به دست فراموشی سپرده شد. در دوره پهلوی بعد از بازسازی میدان و بناهای اطراف، نام رسمی میدان تبدیل به «میدان شاه» و همچنین مسجد جامع عباسی به مسجد شاه مبدل شد. «میدان امام» یا «میدان امام خمینی» نام رسمی این میدان در دوره کنونی است.

چرا بازدید از میدان نقش جهان اصفهان؟

میدان نقش جهان، یکی از میادین بزرگ دنیاست که در قلب شهر امروزی اصفهان شما را به گذشته‎های دور می‎برد و امکان بازدید از تعداد زیادی از بناهای تاریخی را در یک محل به شما می‌‏دهد. افتخاری است که نام این میدان در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. وجود فروشگاه‎ها و دسترسی به بازار، امکان کالسکه‌سواری و عکاسی، همه و همه از نقاط قوت این بنا است که باعث می‌شودگردشگران زیادی برای بازدید از آن مشتاق شوند.

آشنایی با طراحی میدان نقش جهان اصفهان

میدان نقش جهان میدان مرکزی شهر اصفهان است و بخشی از یک مجموعه تاریخی به شمار می‎رود. زیبایی این میدان به طراحی مستطیلی شکل آن است، چرا که بیشتر میادین دایره‎ای یا بیضی شکل هستند. وسعت میدان نقش جهان از میدان سرخ مسکو بیشتر است. میدان سرخ مسکو یکی از گسترده‌‏ترین و مشهورترین میدان‌‏های جهان است.

میدان بزرگ و مشهور شهر بروکسل بلژیک هم با ابعاد ۱۱۰ در ۶۸ متر، پهنه‌ای کمتر از یک دهم میدان نقش جهان دارد. نقش جهان پس از میدان تیان آنمن (Tiananmen Square) در پکن، به عنوان دومین میدان بزرگ جهان نیز شناخته می‎شود.

دیدنی‌های میدان نقش جهان

چنانچه قصد بازدید از نقش جهان را دارید باید زمان مناسبی به آن اختصاص دهید تا بتوانید از همه آثار موجود در آن دیدن کنید. در ادامه به دیدنی‎هایی اشاره می‌کنیم که در این میدان قرار دارند و می‌‏توانید از آن‌ها بازدید کنید.

۱– فضای کلی میدان نقش جهان اصفهان

هنگام ورود به مجموعه نقش جهان، فضایی متفاوت از بافت شهری را خواهید دید. در وسط میدان، حوض بزرگی وجود دارد با فواره‌هایی خیره کننده. گذرگاه‌های متعدد برای رفت و آمد به همه جای میدان وجود دارند. در دو ضلع این میدان بناهای مذهبی و مساجد قرار دارند و در ضلعی دیگر یک کاخ تماشایی مشاهده می‌‏شود.

ورودی بازار اصفهان نیز از همین میدان است که گردشگران را به دنیایی تاریخی و جذاب می‌‏برد. دور تا دور میدان، غرفه‌هایی وجود دارند با اجناسی ناب از صنایع دستی که چشم مسافران را به خود خیره می‎کنند. همچنین نیمکت‎هایی سنگی در اطراف قرار دارند که امکان استراحت را به بازدیدکنندگان می‌دهد.

۲– عالی قاپو کاخ خیره‌کننده نقش جهان

یکی از چشم‌نوازترین بناها در نقش جهان کاخ عالی قاپو است که در ضلع غربی آن قرار دارد و با ظاهری دلفریب، بازدیدکنندگان را به دنیای درون خود دعوت می‎کند. این عمارت ۴۸ متر ارتفاع و شش طبقه دارد که با راه پله‎های مارپیچ به یکدیگر راه دارند.

خیره‌کننده‎ترین قسمت این کاخ، گچ‌بری‌های آخرین طبقه است که به اتاق موسیقی یا اتاق صوت شهرت دارد و نقش سازهای مختلف در آن دیده می‎شود. راز شکوهمندی این بنا نیز در مینیاتورهای آن نهفته است که کار هنرمند معروف عصر صفوی، رضا عباسی هستند.

زمان بازدید: همه روزه به جز تاسوعا و عاشورا

ساعات بازدید: ۹ صبح تا ۶ عصر نیمه اول سال و ۹ صبح تا ۴:۳۰ عصر نیمه دوم سال

قیمت بلیت: ۵ هزار تومان برای اتباع ایرانی و ۵۰ هزار تومان برای اتباع خارجی

۳– مسجد شیخ لطف الله تلفیق رنگ و نور

در گوشه‌ای از میدان تاریخی نقش جهان، گنبدی زیبا توجه توریست‎ها را به خود جلب می‎کند؛ چرا که هیچ مناره‌ای بر فراز آن مشاهده نمی‎شود. مسجد شیخ لطف الله یکی از مساجد خاص ایران است که در دوران صفوی ساخته شده و امروزه به عنوان یکی از دیدنی‌های مجموعه نقش جهان طرفداران بسیاری دارد.

این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‌کاری قرن یازدهم هجری به شمار می رود و به فرمان شاه عباس اول، توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران مشهور آن دوره ساخته شده‌است. ساخت این مسجد حدود ۱۸ سال به طول انجامید و پس از گذشت سالیان طولانی، هنوز هم در استفاده از رنگ و نور در معماری، شاهکاری حیرت‌انگیز به شمار می‌رود. یکی از شگفتی‌های این بنا، طاووسی است که در مرکز داخلی گنبد آن طراحی شده و پرهای آن، توسط نور وارد شده از طاقِ بالایِ درِ ورودی مسجد، تکمیل می‌شود.

زمان بازدید: همه روزه

ساعات بازدید: ۹:۰۰ تا ۱۲:۳۰ و ۱۴:۰۰ تا ۱۸:۰۰ نیمه اول سال، ۹:۰۰ تا ۱۱:۳۰ و ۱۳:۰۰ تا ۱۶:۳۰ نیمه دوم سال

قیمت بلیت: ۵ هزار تومان برای اتباع ایرانی و ۵۰ هزار تومان برای اتباع خارج

۴- مسجد امام در میدان نقش جهان اصفهان

در ضلع جنوبی میدان نقش جهان، گنبد و مناره‏‌هایی دیده می‎شود که به مسجد امام تعلق دارند. این مسجد که با نام‌های مسجدشاه، مسجد سلطانی و مسجد جامع نیز شناخته می‎شود، از مهم‌ترین مساجد تاریخی اصفهان و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به شمار می‎رود.

این بنا شاهکاری بی‏‌نظیر از معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است. ساخت مسجد امام در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس بزرگ، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی آغاز شده و تزیینات و الحاقات آن تا دوره جانشینان وی به طول انجامید. رنگ و بزرگی صحنه سردر و گنبد این مسجد بسیار خیره‌کننده‌ است. تکرار عناصر ساختمانی، طاق نماهای متقارن، زیبایی حوض بزرگ وضو، کاشی‌کاری‌ها و … نیز حیرت آورند.

معمار مهندس این بنا، استاد علی‌اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان آن، محب‌علی بیک الله بوده‌ و خوش‌نویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمدرضا امامی و محمدصالح امامی، کتیبه‌نگاری‌های آن را انجام داده‌اند.

زمان بازدید: همه روزه

ساعات بازدید: ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر و ۲ ظهر تا ۶ عصر نیمه اول سال، ۹ صبح تا ۱۱:۳۰ و ۱ ظهر تا ۴:۳۰ نیمه دوم سال

بهای بلیت: ۵ هزار تومان برای اتباع ایرانی و ۵۰ هزار تومان برای اتباع خارجی

۵– سردر قیصریه، گذرگاهی به سوی تجارت

سردر قیصریه نام یکی دیگر از سازه‎های دوران صفویه است که در گوشه‌ای از میدان نقش جهان و در ورودی اصلی بازار اصفهان قرار دارد و پس از چشیدن سرد و گرم روزگار، باز هم استوار سر جای خود ایستاده‎است. در گذشته این بنا سه طبقه داشت، اما پس از تخریب یکی از طبقات، امروزه تنها دو طبقه از این بنا باقی مانده‎است.

طبقه تخریب شده به نقارخانه اختصاص داشت و به‌وسیله نواختن موسیقی در آن، اوقات روز به مردم اعلام می‎شد. طبقه دوم، مخصوص امور دفتری و بازرگانی بود و در پایین‌ترین طبقه، حجره‌هایی برای خرید و فروش وجود داشت. سردر قیصریه شامل چهار درِ فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض است و بر بالای آن نقاشی‌هایی به قلم رضا عباسی، ناقوس دیر هرمز و ساعت قلعه پرتغالی‌ها به چشم می‌خورد. این سردر شما را به دالان‌های پر همهمه بازار بزرگ اصفهان می‎کشاند که قلب تپنده اقتصاد نصف جهان است.

۶- بازار قیصریه، بخشی از بازار بزرگ اصفهان

بازار اصفهان یکی از بزرگترین و زیباترین بازارهای ایران است و به دلیل حضور در میدان نقش جهان، یکی از ممتازترین بازارهای ایران از نظر موقعیت گردشگری به شمار می‌‏رود. ساخت بنای اصلی این بازار و بخش‎های مختلف آن از سده دهم الی سیزدهم خورشیدی به طول انجامید و در دوره‎های صفویه و قاجاریه تکمیل شد.

بازار قیصریه همان‎طور که در بالا گفته شد؛ سردری زیبا از ورودی میدان نقش جهان دارد. راسته‌های اصلی و فرعی زیادی در این بازار وجود دارد که از میان آن‌ها می‎توان به سماور سازها، مَخلص، مقصودبیک، هارونیه، نیم آورد گلشن، شَله و … اشاره کرد. در این مجموعه مدارس مذهبی و مساجدی همانند دیگر بازارهای ایران دیده می‌‏شوند که تعدادی از آن‌ها عبارتند از: مدارس مذهبی جده بزرگ و کوچک، نیماور، هارونیه، صدر، کاسه‌گران و مسجد‌های ذوالفقار، جارچی، شیشه و غیره.

۷- دروازه‌های چوگان یادگاری‌های فراموش شده

در ضلع جنوبی و شمالی میدان نقش جهان اصفهان ، ستون‎هایی کوتاه و سنگی دیده می‎شوند که در واقع دروازه چوگان را تشکیل می‎دادند و یادآور ورزش چوگان در گذشته هستند و در واقع، قدیمی‌ترین دروازه چوگان دنیا است.

میدان چوگان نقش جهان یکی از میادین برگزاری بازی چوگان بوده که گستره‎ای برابر با ۸۳ هزار و ۵۰۰ متر مربع را در بر می‌گرفته است و طرح آن تا جایی در نحوه اجرای بازی چوگان تاثیر داشته‌ که زمین‌های چوگان معروف دنیا، کم و بیش از آن الگو گرفته اند. چند سالی است که بازی‌های چوگان به صورت نمادین در این میدان برگزار می‎شوند تا تاریخ این اثر بهتر به نمایش گذاشته شود و مردم از آن بیشتر آگاهی یابند.

۸- توحیدخانه یکی از دیدنی‌های میدان نقش جهان اصفهان

پشت عمارت عالی قاپو، ساختمانی است به نام توحیدخانه که در گذشته به عنوان مطبخ و زندان کاخ مورد استفاده قرار می‌گرفته. این بنا در عهد شاه عباس اول محل عبادت صوفیان و جایگاه «خلیفه الخلفا»، قطب و پیشوای صوفیان صفوی بوده و در شب‌های جمعه، گروه‌هایی از آنان در این ساختمان گرد هم می‎آمدند و به جان شاه دعا می‌کردند. از این رو این بنا یک مکان مقدس بوده که گاه عدالت‌خواهان در آن اعتصاب می‎کردند و کسی حق نداشت با سلاح وارد آن شود. در دوره قاجار این مکان دیگر قداست نداشت و در دوران پهلوی نیز گنبد آن تبدیل به زندان شد و قسمتی از زمین‌های آن به احداث ساختمان شهربانی اختصاص یافت. امروزه این بنا در میان حیاط دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان واقع شده و از چشم بسیاری پنهان مانده‎است. ولی از ایوان عالی قاپو امکان مشاهده این بنا وجود دارد.

۹-ثبت جهانی و ماجرای برج جهان‌نما

آثار به ثبت رسیده در فهرست آثار ملی و میراث جهانی یونسکو دارای حریم هستند، یعنی در فاصله مشخصی از آن‌ها امکان ساخت و ساز وجود ندارد. همچنین طرح موضوع منظر فرهنگی در اجلاس یونسکو برای این‎گونه آثار مطرح است. جالب است بدانید که در سال ۲۰۰۲ به خاطر ساخت برج جهان نما در منظر فرهنگی میدان، خطر خروج میدان نقش جهان از آثار جهانی یونسکو وجود داشت، که در نهایت پس از نشست‎ها و جلسات متعدد، تمهیداتی اندیشیده شد و دو طبقه از طبقات برج را خراب کردند تا به منظر فرهنگی میدان آسیبی وارد نشود.

خوش‌گذرانی‌های میدان نقش جهان اصفهان

خرید: با توجه به این‏که فرصت‎ها و امکانات خوبی برای خرید صنایع دستی در میدان نقش جهان فراهم شده است، بسیاری از گردشگران و توریست‎ها برای خرید سوغات به این مکان مراجعه می‎کنند.

شکم گردی: در میدان نقش جهان فرصت‌های خوشمزه‎ای وجود دارند، مثل فرنی‌ فروشی‌ها یا فروشندگان دوغ و باغلوا که از خوراکی‎های سنتی اصفهانی است. بستنی و آبمیوه فروشی‌ها به ویژه در تابستان باعث خنک شدن وجود مسافران و گردشگران می‌‏شود.

کافه گردی: دوست دارید در حالی که غرق در زیبایی‎های میدان شده و به سفری تاریخی در ذهن‎تان رفته‎اید، طعم یک قهوه، دمنوش یا چای خوش رنگ و لعاب را نیز بچشید؟ پس کافه‎های نقش جهان را فراموش نکنید. برخی کافه‎های میدان نقش جهان، کافه‎های ساده‌ای نیستند و به عنوان کافه گالری یا کافه موزه، فعالیت می‌کنند؛ این کافه‎ها صبحانه هم سرو می‌کنند و می‌توانید ساعات آغازین روزتان را در آن‌ها بگذرانید.

کالسکه سواری: یکی از جلوه‌های خاص میدان نقش جهان کالسکه‌هایی هستند که به دور میدان می‎چرخند و گشت و گذاری متفاوت را رقم می‎زنند. گرچه این روزها نحوه نگهداری اسب‌هایی که کالسکه‌ها رو می‌کشند باعث دغدغه‌ی دوست‎دارن حیوانات شده‎است؛ اما سواری در این کالسکه‌ها برای لحظاتی حس و حال دوران گذشته را به مسافران می‌دهد.

عکاسی: بسته به نوع نگاه و سلیقه، سوژه‎های نابی در جاهای مختلف میدان نقش جهان وجود دارد و امکان ثبت تصاویری به یاد ماندنی را به مسافران و گردشگران می‎دهد. ازگنبدهای زیبای مساجد گرفته تا فواره‌های آب و جلوه‌های معماری و … همه و همه می‌توانند در قاب تصاویر جای گیرند و بهترین سوغات سفر باشند.

بهترین زمان بازدید از میدان نقش جهان اصفهان

در خاطر داشته باشید مسجد امام در روزهای جمعه و مسجد شیخ لطف الله هر روز در مواقع نماز ظهر تعطیل است. تمام بنا‎های تاریخی نقش جهان در ایام سوگواری تعطیل هستند.