گردشبان (gardeshban.ir) : آبشار سرآسیاب استهبان، در محوطه باغ ملی شهرستان استهبان در استان فارس قرار دارد. این آبشار از کوههای استهبان سرچشمه میگیرد و دارای شانزده پله است. آبشار استهبان در انتهای مسیرش بهطور مصنوعی و سنگچین تزیین شده است.
در سال ۱۳۳۵ خورشیدی با سعی و تلاش بخشدار آن زمان استهبان و به معماری حاج حسین بنا (معمارپور) و سنگ تراشی حاج احمد علی دژ، آبشاری با شانزده پله در شهرستان استهبان در استان فارس ساخته شده است. این آبشار استهبان نام دارد که در جنوب شهرستان استهبان (در حاشیه بلوار) و در فاصله ۱۷۰ کیلومتری شیراز قرار دارد. استهبان کلمهای پهلوی و به معنی انگورستان یا نگهبان شهر استخر است.
چشمههای زیبا و گوارای کوههای استهبان از پلههای آبشار سرازیر میشود و باعث زیبایی هرچه بیشتر منظره میشود. این آبشار بهترین مکان برای استراحتگاه مسافران عازم سیرجان، بندرعباس، کرمان و زاهدان است.
در دامنه کوههای مرتفع جنوبی استهبان یک رشته قنات حفر شده است که چندین حلقه چاه خیلی عمیق دارد، آب آبشار از این قنات تامین میشود. در گذشته آب این قنات قدیمی در کوهپایه کوه به بیرون راه یافته و درمسیر خود از چند آسیاب آبی بزرگ عبور میکرده و باعث به کار انداختن آنها میشده است. آثار این آسیابهای بزرگ هنوز هم نمایان است.
در گذشته از چشمههای «قهری»، «پازهری»، «مرخنه» و «بک بکو» آب زیادی سرازیر میشده که مردم استهبان با استفاده از این آبها و شیب تند زمین، یازده آسیاب آبی را که از سنگ و ساروج ساخته شده است، در مسیر این آبها جاسازی کردهاند که هشت تای این آسیابها سالم است که فعلا دوتای آنها (آسیاب هشتم و آسیاب نهم) مورد استفاده قرار گرفته است و سنگش میچرخد. ولی بهجای گندم، جو، ذرت، الم و حنا، سنگ را آسیاب میکند و در تهیه سفید آب حمام مصرف میشود. بعضی از این آسیابها دو تنورهای بود که در نتیجه دو دستگاه آرد کننده کار میکرد. ارتفاع تنوره ها از ۱۰ متر تا ۱۲ متر متغیر است. طول جدول تنورهها به شیب زمین وابسته است و شیب ملایمتر باعث طولانی تر شدن جدول تنوره شده است. یازدهمین آسیاب بیشتر از ۲ تا ۳ متر جدول ندارد.
آبشار استهبان در محوطه باغ ملی احداث شده است که بهجای آسیاب سوم و با استفاده از جدول تنوره آن ساخته شده است. انتهای مسیر آبشار بهطور ساختگی و سنگچین تزیین شده است.