قطار سریع‌السیر ژاپنی که دنیای سفرهای ریلی را متحول کرد

صفحه نخست / عمومی

قطار سریع‌السیر ژاپنی که دنیای سفرهای ریلی را متحول کرد

قطارهای سریع‌السیر ژاپنی موسوم به شینکانسن که از سال ۱۹۶۴ کار خود را شروع کرده‌اند، نه‌تنها به این کشور کمک کردند تا پس از جنگ دوباره قد علم کند، بلکه منجر به توسعه‌ی اقتصادی نیز شدند.

کد خبر: ۲۱۴۵۵

تاریخ انتشار : يکشنبه ۲۲ دی ۱۳۹۸-1398 October 22

گردشبان (gardeshban.ir) :

در اول اکتبر سال ۱۹۶۴، یک قطار سفید و آبی براق در شهر بسیار بزرگ توکیو به حرکت درآمد و خط آهن مرتفع آن امکان جابه‌جایی به‌سمت جنوب شهر اوساکا را فراهم و نام این قطار را برای همیشه در کتاب‌های تاریخ ثبت کرد. این تازه شروع عصر قطارهای سریع‌السیر در ژاپن بود که از آن به‌عنوان نماد احیای خیره‌کننده‌ی این کشور از آسیب‌های جنگ جهانی دوم یاد می‌شود. هم‌زمان با بازی‌های المپیک ۱۹۶۴، این شگفتی تکنولوژی در دهه‌ی ۱۹۶۰ باعث شد که ژاپن به جمع کشورهای تراز اول جهان برگردد. برای اینکه از چندوچون این قطارها بیشتر بدانید، با کجارو همراه شوید.

در ۵۵ سالی که از آغاز به کار اولین قطار می‌گذرد، کلمه‌ی «شینکانسن» به‌خاطر سرعت، کارآمدی سفر و مدرن بودن این قطارها، به شهرتی جهانی رسیده است و ژاپن همچنان یک رهبر جهانی در فناوری ریلی به شمار می‌رود؛ به‌طوری که شرکت‌های بزرگی مانند هیتاچی و توشیبا، هر سال میلیاردها دلار قطار و تجهیزات ریلی به سراسر جهان صادر می‌کنند. از زمان پایان ساخت خط ریلی ۵۰۰ کیلومتری توکایدو در سال ۱۹۶۴ که شهر توکیو و شین - اوساکا را به یکدیگر متصل می‌کرد، شبکه‌ی شینکانسن همواره در حال توسعه بوده است. قطارها با سرعت ۳۲۲ کیلومتر بر ساعت در مسیرهایی در خارج از پایتخت حرکت می‌کنند و راهی شهرهای شمال، جنوب و غرب نظیر کوبه، کیوتو، هیروشیما و ناگانو می‌شوند. شینکانسن فقط نماد احیای کشور نبود، بلکه ابزاری برای تداوم توسعه‌ی اقتصادی و عامل تغییر در کشوری بوده که با سنت‌ها و آداب‌ورسوم گره خورده است.

توسعه‌ی ژاپن تا حدود زیادی مرهون تاریخچه‌ی اولیه‌ی خطوط راه‌آهن در این کشور است. در سیستم ریلی ژاپن به‌جای اینکه از اندازه‌ی ریل استاندارد در آمریکای شمالی و بخش اعظمی از اروپا استفاده کنند، اندازه‌ی باریک‌تری را انتخاب کردند. با اینکه ساخت این ریل در مناطق کوهستانی، ارزان‌تر و آسان‌تر بود؛ اما منجر به محدودشدن گنجایش و کاهش سرعت می‌شد. از آنجا که چهار جزیره‌ی اصلی ژاپن در مسیری حدود ۲۹۰۰ کیلومتری امتداد یافته‌اند، سفر بین شهرهای اصلی بسیار طولانی و اغلب طاقت‌فرسا بود. در سال ۱۸۸۹، مدت‌زمان سفر از توکیو به اوساکا با قطار، ۱۶٫۵ ساعت بود که نسبت به سال‌ها قبل که طی همین مسیر با پای پیاده، دو یا سه هفته‌ طول می‌کشید، بهتر بود. تا سال ۱۹۶۵، سفر در این مسیر با قطار شینکانسن به سه ساعت و ۱۰ دقیقه کاهش یافت.

تقاضا برای ایجاد شبکه‌ی ریلی استاندارد از قرن بیستم آغاز شد، با این حال در اواخر دهه‌ی ۱۹۴۰ بود که کار روی پروژه‌ی جاه‌طلبانه‌ی «loop line» برای اتصال ژاپن به کره جنوبی و روسیه از طریق تونل‌هایی در زیر اقیانوس آرام کلید خورد. شکست در جنگ جهانی دوم به معنای تعلیق برنامه‌های ساخت راه‌آهن جدید تا اواسط دهه ۱۹۵۰ بود، زمانی که اقتصاد ژاپن رونق زیادی گرفت و ارتباط بهتر بین شهرهای اصلی آن اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد. با اینکه بخش اعظمی از این شبکه به پرجمعیت‌ترین مناطق هونشو (بزرگ‌ترین جزیره‌ی ژاپن) خدمات‌رسانی می‌کند، اما به‌لطف تونل‌های دریایی، این قطارهای سریع‌السیر می‌توانند تا صدها کیلومتر آن‌طرف‌تر به کیوشو در جنوب و هوکایدو در شمال نیز بروند.

جغرافیای چالش‌برانگیز ژاپن و آب‌وهوای بسیار متغیر آن، از زمستان‌های بسیار سرد شمال تا رطوبت گرمسیری در جنوبی‌ترین بخش‌های کشور،‌ مهندسان راه‌آهن ژاپن را به حرفه‌ای‌ترین‌های این حوزه تبدیل کرده است، به‌طوری که با پیدا کردن راه‌حل برای مشکلات جدید، خود را اسیر محدودیت‌های فناوری راه‌آهن نکرده‌اند. در این میان، فعالیت‌ لرزه‌ای ژاپن از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است، به‌خصوص که این کشور به‌لحاظ زمین‌شناسی، ناپایدارترین مکان روی زمین به حساب می‌آید و از همین رو زلزله‌ها، سونامی‌ها و حدود ۱۰ درصد از آتشفشان‌های دنیا در این کشور رخ می‌دهد.

در طول ۵۵ سالی که از تاریخ شبکه‌ی ریلی شینکانسن می‌گذرد، تاکنون هیچ‌کس کشته یا مجروح نشده است

با وجودی که این شرایط، عملکرد ایمن قطارهای سریع‌السیر را بسیار دشوارتر می‌سازد، اما در عین حال نشان می‌دهد که شینکانسن، قطاری مدرن با فناوری پیشرفته است که با سرعت برق از کوه‌های برفی فوجی عبور می‌کند. علی‌رغم این حقایق، در طول ۵۵ سالی که از تاریخ شبکه‌ی ریلی شینکانسن می‌گذرد، تاکنون هیچ‌کس کشته یا مجروح نشده است.

نسل بعدی قطارهای سریع‌السیر موسوم به ALFA-X هم‌اکنون با سرعت تقریبی ۴۰۰ کیلومتر بر ساعت در حال آزمایش هستند، هرچند که این قطار حداکثر با سرعت ۳۶۰ کیلومتر بر ساعت فعالیت خواهد کرد.

قطارهای سریع‌السیر موسوم به ALFA-X هم‌اکنون با سرعت تقریبی ۴۰۰ کیلومتر بر ساعت در حال آزمایش است

ویژگی‌های بارز این قطارها و سایر قطارهای جدید شینکانسن، دماغه‌ی فوق‌العاده کشیده‌ی آن‌ها است که هدف از این طراحی، بهبود آیرودینامیک قطارها نبوده، بلکه اساساً برای ازبین‌بردن صدای مهیب صوتی ناشی از اثر پیستونی است که در اثر ورود قطارهای با سرعت بالا به تونل‌ها و هل‌دادن امواج فشرده‌ی هوا به بیرون تونل با سرعتی مافوق صوت به وجود می‌آید و این فشار، حجم عظیمی از باد و همچنین صدایی بلند شبیه به انفجار تولید می‌کند. این موضوع به‌خصوص در مناطق پرجمعیت شهری، یک معضل به شمار می‌رود، جایی که صدای مهیب ناشی از حرکت قطارهای سریع‌السیر منجر به گله و شکایت مردم شده است.

قطار آزمایشی ALFA-X مجهز به فناوری جدید ایمنی است تا لرزه و سروصدا را کاهش دهد و احتمال از ریل خارج‌شدن قطار در زمین‌لرزه‌های بزرگ را به حداقل برساند. قطارهای سریع و راحت شینکانسن تاکنون بیش از ۱۰ میلیارد مسافر را جابه‌جا کرده‌اند و امکان مسافرت با این قطارها باعث شده است که سفر ریلی سریع به یک امر روزمره و عادی برای ژاپنی‌ها تبدیل شود.

در فاصله‌ی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷، قطارهای شینکانسن فقط در توکایدو به ۱۵۹ میلیون مسافر خدمات‌رسانی داشتند؛ در واقع ۱۳ قطار در هر ساعت، هر کدام بیش از ۱۳۰۰ مسافر را جابه‌جا کردند، روندی که بیشتر در خطوط متروی شهری مشاهده می‌شود. تعجبی ندارد که بسیاری از کشورهای دیگر، راه ژاپن را دنبال کرده‌اند و طی چهار دهه‌ی اخیر، خطوط ریلی پرسرعت جدیدی ساخته‌اند. شاید معروف‌ترین نمونه، فرانسه باشد که از سال ۱۹۸۱ تاکنون، از قطار Train à Grand Vitesse یا TGV برای مسیر بین پاریس و لیون استفاده می‌کند.

فرانسه نیز درست مثل ژاپن توانسته است این فناوری را با موفقیت به سایر کشورها صادر کند، از جمله طولانی‌ترین شبکه‌ی ریلی سریع‌السیر اروپا در اسپانیا، همچنین صادرات به بلژیک، کره جنوبی، انگلستان و اخیراً اولین راه‌آهن پرسرعت آفریقا در مراکش. شبکه‌ی TGV فرانسه به موفقیت چشمگیری دست پیدا کرده است، به‌خصوص که توانسته مدت‌زمان سفر بین مسافت‌های طولانی شهرهای بزرگ را کاهش دهد، ظرفیت مسافران را بیشتر کرده و سفر با قطارهای سریع‌السیر را در دسترس و مقرون‌به‌صرفه کند، به‌طوری که شهروندان عادیِ دائماً در حال مسافرت بتوانند به‌راحتی از آن استفاده کنند.

ایتالیا، آلمان، هلند، تایوان، ترکیه و عربستان سعودی هم‌اکنون قطارهایی را در خطوطی اختصاصی دارند که شهرهای اصلی آن‌ها را به یکدیگر متصل می‌کند و رسماً با ایرلاین‌های مسیرهای داخلی و بین‌المللی رقابت تنگاتنگی دارد. در انگلیس، قطارهای سریع‌السیر یورواستار از لندن به پاریس، بروکسل و آمستردام حرکت می‌کنند، اما توسعه‌ی «High Speed 2» که دومین مسیر ریلی از شمال لندن به سرزمین اصلی و شمال انگلستان به حساب می‌آید، بحث‌برانگیز شده است و با وجود حمایت‌های سیاسی بعید به نظر می‌رسد که تا قبل از سال ۲۰۴۰ تکمیل شود.

در حال حاضر، قطاری که برای مردم بریتانیا حکم قطارهای سریع‌السیر را داشته باشد، قطارهای جدید اینترسیتی-اکسپرس ساخته‌ی هیتاچی هستند که فناوری آن‌ از قطارهای سریع‌السیر ژاپنی گرفته شده است، هرچند که سرعت این قطارها حداکثر به ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت می‌رسد. در همین حال، هند و تایلند نیز در حال برنامه‌ریزی برای ساخت شبکه‌های وسیع ریلی پرسرعت در دهه‌ی ۲۰۲۰ هستند. حتی ایالات متحده آمریکا که عموماً از جاده و هوا برای سفرهای طولانی استفاده می‌کند، برنامه‌هایی برای ساخت راه‌آهن‌ پرسرعت در کالیفرنیا و تگزاس دارد. شرکت Virgin Trains قصد توسعه‌ی مسیر ریلی فعلی بین میامی و وست پالم بیچ را دارد تا ضمن امتداد مسیر تا اورلاندو، مسیرهای ریلی قدیمی را بازسازی کرده و امکان حرکت قطارها با سرعت نسبتاً بالای ۱۸۰ کیلومتر بر ساعت را نیز فراهم کند.

در سال‌های اخیر، کشور چین از توان اقتصادی خود برای ایجاد طولانی‌ترین شبکه‌ی راه‌آهن سریع‌السیر در جهان در کمتر از ۱۵ سال استفاده کرده و سایر نقاط جهان را تحت‌الشعاع قرار داده است. طول کل خطوط آهن چین به حدود ۲۹ هزار کیلومتر می‌رسد که معادل دو‌سوم کل خطوط آهن دنیا بوده و تعداد مسافران آن نیز هم‌اکنون حتی بیشتر از کشور ژاپن است. این شبکه‌ی ریلی فقط یک روش حمل‌ونقل به شمار نمی‌رود، بلکه در حال حاضر به ۳۱ استان از ۳۴ استان چین خدمات‌رسانی می‌کند، مسیرهای ارتباطی سریعی بین نقاط مختلف این کشور وسیع به وجود آورده، منجر به توسعه‌ی اقتصادی، ثبات سیاسی و توازن اجتماعی نیز شده است.

چین از فناوری‌ای استفاده کرد که ابتدا در ژاپن و کشورهای اروپای غربی شکوفا شد و سپس از طریق صنعت ریلی فوق‌العاده پیشرفته‌ی خودش توسعه یافت و به‌سرعت خود را یک بازیگر اصلی در خطوط ریلی پرسرعت در دنیا تبدیل کرد. این روند با توسعه‌ی قطارهای مَگلِو ادامه پیدا کرد، گونه‌ای از قطارها که به‌طور شناور در هوا در فاصله کمی از ریل قرار دارند و می‌توانند با سرعت حدود ۶۴۰ کیلومتر بر ساعت به پیش بروند.

ژاپن نیز از دهه‌ی ۱۹۷۰، خط آزمایشی قطارهای مگلو خود را داشته و مشغول ساخت خط آهنی ۲۸۰ کیلومتری بین توکیو و ناگویا است. این خط آهن که قرار است در سال ۲۰۲۷ افتتاح شود، سرانجام تا اوساکا امتداد یافته و تا سال ۲۰۴۵، مدت‌زمان سفر از ناگویا تا اوساکا را به ۶۷ دقیقه کاهش خواهد داد. کریستوفر پی هود (Christopher P. Hood) از دانشگاهی بریتانیایی می‌گوید:

شینکانسن، مشخصاً بیشتر از یک وسیله‌ی نقلیه است. این قطارها، قدرتمندترین نماد بازسازی ژاپن پس از جنگ و ظهور قدرت صنعتی این کشور به حساب می‌آمد و همین روند روبه‌رشد به احتمال زیاد در سال‌های آینده ادامه خواهد یافت.

هم‌زمان با آمادگی ژاپن برای میزبانی المپیک در سال ۲۰۲۰، تصور ژاپن بدون قطارهای سریع‌السیر دشوار به نظر می‌رسد. با اینکه قطارهای نمادین سفید و آبی 0-Series متعلق به ۱۹۶۴، سال‌ها پیش بازنشسته شده‌اند، اما هنوز هم تصور مردم از قطارهای سریع‌السیر، همین قطارها هستند.

نسل‌های جدید این قطارها، بخشی جدایی‌ناپذیر از زیرساخت حمل‌ونقل ژاپن و بسیاری از کشورهای دنیا را تشکیل می‌دهند، به‌خصوص از زمانی که نگرانی‌های زیست‌محیطی باعث شده است مردم نسبت به سفرهای هوایی مردد شوند. این قطارهای سریع‌السیر می‌توانند دوباره به صحنه برگردند و یک عصر طلایی جدید را در خطوط ریلی رقم بزنند.