تقریباً ۱۹۵ کشور مستقل در دنیا وجود دارد. هرکدام از این کشورها پرچم مختص به خود با نمادها و رنگهای بهخصوص دارند.
نمادها، رنگها و شکلها نیز مانند زبانها، راهی برای برقراری ارتباط ملتها با یکدیگر هستند. گاهی اوقات این نمادها کاملاً مشخص بوده و گاهی اوقات انتزاعی و سخت میشوند. این مورد در خصوص طراحی پرچمها و نمادهای هر کشور کاملاً مشهود است. این مقاله سعی دارد به نمادگرایی در پرچمها، رنگهای رایج در طراحی پرچم و معنی و مفهوم برخی از پرچمهای کشورهای مهم دنیا بپردازد.
آیا تابهحال به این نکته فکر کردهاید که چرا بسیاری از کشورها از رنگ قرمز، آبی و سفید در پرچم خود استفاده میکنند؟ یا اینکه چرا پرچم برخی کشورها دارای خطوط افقی یا عمودی است؟ یا اینکه چرا در پرچم کشورهای آفریقایی عمدتاً از رنگ سیاه استفاده شده است؟ شاید نه. اما قرار است تا با حقایقی شگفتانگیز در مورد پرچمها روبرو شوید که تمام نظرات شما را تغییر میدهد.
در پشت پرچم هر کشوری، داستانی نهفته است و رنگهای هر پرچم، فرهنگ هر ملت را به نمایش میگذارد و ممکن است که در منطقهای دیگر متفاوت باشد. برای مثال، در چین، کره جنوبی و دیگر کشورهای آسیایی، رنگ سفید نماد عزاداری و ماتم است، درحالیکه در غرب رنگ مشکی نماد سوگواری محسوب میشود. رنگ مشکی در غرب ریشه در دوران امپراطوری روم باستان و زمانی دارد که در مراسم عزاداری از رنگهای تیره استفاده میشد.
گاهی اوقات رنگهای مورداستفاده در پرچمها معنای متفاوت دارند. برای مثال، رنگ زرد نماد بخشندگی و سفید نمادی از صلح و صداقت است.
پرچمها از کجا نشات گرفتهاند؟ پرچمها که راهی برای شناسایی بودند، اولین بار در جنگهای زمینی و دریایی مورد استفاده قرار میگیرند. اشکال هندسی ساده، در طراحی یک پرچم بسیار مهم بودند؛ زیرا باعث میشدند تا از راه دور قابلرؤیت باشند. درنتیجه سربازان میتوانستند بهراحتی ارتش خود را شناسایی کنند.
جمهوری هلند در قرن هفدهم، از نظر قدرت نیروی دریایی در جهان سرآمد بود. پرچم ساده و کاملاً قابلشناسایی آنها تبدیل به نمادی از قدرت و ثروت آنها بود. تزار پتر کبیر از روسیه نیز در سال ۱۷۰۵ فرمان داد تا پرچمی دقیقاً به همین شکل طراحی کنند، با این تفاوت که جهت خطوط رنگی آن فرق داشت.
امروزه پرچمها در دادگاهها، کلاسهای درس، بیرون ساختمانهای دولتی و شهری و در مسابقات ورزشی به اهتزاز درمیآیند. ما پرچمها را در همهجا مشاهده میکنیم، اما کمترین توجهی به نمادهای بهکاررفته در آنها داریم.
علم مطالعهی پرچمها، وِکسیلولوژی (Vexillology) نام دارد و از واژهی لاتین وکسیلوم به معنای پرچم گرفته شده است. واژهی فِلگ (flag) در زبان انگلیسی نیز از واژهی قدیمی فلکِن (fflaken) از زبان ساکسونها گرفته شده و به معنای پرواز یا شناور بودن در هوا اشاره دارد.
همانطور که پیشتر گفتیم، انتخاب رنگ مورداستفاده در طراحی یک پرچم تصادفی نیست. پس اجازه دهید تا پیش از پرداختن به پرچم هر کشور، اشارهای کوتاه به نماد هر رنگ داشته باشیم.
پرچم اسپانیا از سه نوار قرمزرنگ و زردرنگ افقی تشکیل شده و نوار زردرنگ دوبرابر دو نوار قرمزرنگ ضخامت دارد. در نوار زردرنگ، متمایل به سمت چپ پرچم، نشان رسمی اسپانیا خودنمایی میکند. در این نشان، دو ستون تاجدار از هرکول همراه با نواری قرمزرنگ به دور آنها دیده میشود. بر روی این نوار به زبان لاتین شعار PLUS ULTRA به معنی «فراتر از» نوشته شده است و اشاره به اکتشافات کریستف کلمب از جهانی تازه دارد. این دو ستون تاجدار در دو طرف سپری قرار گرفتهاند که بر روی آن تصویر یک قلعه، یک شیر تاجدار، نوارهای عمودی قرمز و زرد، یک زره زنجیری و سه گل سوسن در یک بیضی دیده میشود. در پایین سپر نیز یک گل انار به چشم میخورد و در بالای آن یک تاج قرمز و طلایی قرار دارد.
رنگها در فرهنگ عامهی اسپانیایی معانی مختلفی دارند. بر طبق یک افسانه، رنگهای زرد و قرمز به نشانهی سنت محبوب گاوبازی انتخاب شدهاند. درحالیکه رنگ قرمز به معنای خون ریختهشده از گاو است، رنگ زرد به ماسههای میدان گاوبازی اشاره دارد. طبق افسانهای دیگر، زرد نماد خورشید و قرمز نماد خون مردم اسپانیا است.
اما نمادهای موجود در سپر پرچم اسپانیا به ۶ قلمرویی اشاره میکنند که این کشور را شکل دادهاند. قلعهی قرمزرنگ نماد پادشاهی کاستیل است و شیر قرمز نشان از پادشاهی لئون دارد. نوارهای عمودی قرمز و زردرنگ نیز به معنای پادشاهی آراگون هستند. زره زنجیری و طلاییرنگ پادشاهی ناوار را نشان میدهد. گل انار در پایین سپر نمادی از پادشاهی گرانادا است و گلهای سوسن به خاندان بوربون ها اشاره دارند.
دو ستون هرکول در پرچم اسپانیا نماد تنگهی جبلالطارق هستند و دو تاج قرارگرفته بر روی آنها تاج شاهنشاهی و تاج سلطنتی هستند. تاج سلطنتی نمادی از پادشاه اسپانیا است، درحالیکه تاج شاهنشاهی به امپراطور مقدس روم اشاره دارد.
پرچم اسپانیا در ۱۹ دسامبر ۱۹۸۸ بهطور رسمی مورد پذیرش قرار گرفت.
پرچم ایتالیا یکی از مهمترین نمادهای این کشور است. این پرچم با سه رنگ متفاوت خود در سه نوار عمودی هماندازه، به «سهرنگ» نیز معروف است. پرچم ایتالیا از نظر ظاهری شباهت زیادی به پرچم مکزیک دارد، اما ابعاد آن متفاوت است.
پرچم ایتالیا اولین بار در اواخر قرن هجدهم (۱۷۹۴) از سوی دانشجویان معترض در بولونیا که خواستار سرنگونی دولت کاتولیک خود بودند، مورد استفاده قرار گرفت. این دانشجویان که تحت تأثیر انقلاب کبیر فرانسه قرار داشتند، با اضافه کردن رنگ سبز به پرچم دورنگ و رسمی بولونیا، پرچمی جدید ساختند. جمهوری چیزالپین بعدها و در سال ۱۷۹۷ بهطور رسمی این پرچم را پذیرفت و به اولین جمهوری در ایتالیا، پس از فتح این کشور توسط ناپلئون، با پرچمی سه رنگ بدل شد. پادشاهی ایتالیا نیز در سال ۱۸۶۱ این پرچم سه رنگ را بهطور رسمی پذیرفت. پرچم رسمی پادشاهی ایتالیا، دقیقاً همان طراحی سه رنگ را داشت، با این تفاوت که در آن نماد پادشاهی نیز به چشم میخورد.
پرچم فرانسه که عموماً به «سه رنگ فرانسوی» شهرت دارد، از روبانهای قرمز، سفید و آبیرنگی الهام گرفته شده است که لویی شانزدهم در خلال یک تجمع انقلابی در پاریس به سینه زد. سفید نماد سلطنت فرانسه است، درحالیکه قرمز و آبی نشانهای از رنگهای سرزندهی پاریس، پایتخت این کشور هستند. در طول سالها، رنگهای قرمز، سفید و آبی به نمادی از آزادی، برابری و برادری (ایدهآلهای انقلاب فرانسه) تبدیل شدند. پرچم فرانسه بهطور رسمی در تاریخ ۱۵ فوریه ۱۷۹۴ مورد پذیرش قرار گرفت.
پرچم آرژانتین از ۳ نوار افقی تشکیل شده است؛ درحالیکه نوارهای آبیرنگ نشانهی آسمان آبی و پاک کشور هستند، نوار سفیدرنگ نمایانگر برف کوههای آند است. خورشید با چهرهی انسانی در وسط نوار سفیدرنگ، به خدای خورشید اینکاها اشاره دارد و استقلال آرژانتین را روایت میکند. این پرچم در ۲۷ فوریه ۱۸۱۲ انتخاب شد.
پرچم استرالیا از یک پرچم کوچک بریتانیا در گوشهی بالای سمت چپ خود بهره میبرد و نشان از استعمار این کشور توسط امپراطوری بریتانیا دارد. درست در زیر این پرچم کوچک، یک ستارهی هفت پر به نشانهی ۶ ایالت این کشور به همراه قلمروهای استرالیا دیده میشود. صور فلکی چلیپا در سمت راست پرچم استرالیا نیز نشانهای از قلمروها و ایالتهای فعلی و آیندهی استرالیا هستند. این پرچم در سوم سپتامبر ۱۹۰۱ پذیرفته شد.
رنگهای پرچم آلمان یادآور درفش قرون وسطایی امپراطوری مقدس رومیها است. این درفش یک عقاب سیاهرنگ دو سر با پنجههایی قرمزرنگ و نوکی طلاییرنگ داشت. این سه رنگ را میتوان در رنگهای لباس سربازانی یافت که برای کشور در طول جنگهای ناپلئونی جنگیدند. پرچم کنونی آلمان در ۲۳ مه ۱۹۴۹ به رسمیت شناخته شد.
پرچم دانمارک که تصور میشود قدیمیترین پرچم یک ملت در دنیا باشد، از یک صلیب سفیدرنگ نامتقارن در یک پسزمینهی قرمزرنگ تشکیل شده است. این صلیب نمادی از مسیحیت است. بر طبق یک افسانه، این پرچم در ۱۵ ژوئن ۱۲۱۹، پس از پیروزی شاه والدمار دوم بر ارتش استونی، از آسمان فرود میآید. بااینحال، به گفتهی تاریخنگاران، طرح این پرچم از درفشهای قدیمی سربازان حاضر در جنگ های صلیبی گرفته شده است. پرچم دانمارک در سال ۱۶۲۵ بهطور رسمی مورد پذیرش قرار گرفت.
اگرچه پرچم بریتانیا بهطور رسمی پرچم اتحاد (Union Flag) نامیده میشود، اما عموماً به پرچم ملی (Union Jack) معروف است و نام آن از پرچمی مشابه گرفته شده است که در دریا به اهتزاز درمیآمد. پرچم بریتانیا یکی از قدیمیترین پرچمهای دنیا محسوب میشود و از ترکیب سه پرچم مجزا با نمادهایی از حافظان مقدس سه کشور انگلیس و ولز، اسکاتلند و ایرلند شمالی تشکیل شده است. این سه کشور تحت نام یک قلمرو با یکدیگر متحد هستند. انگلیس و ولز با صلیب قرمزرنگ سنت جورج بر روی پسزمینهای سفیدرنگ خودنمایی میکنند؛ صلیب سفیدرنگ سنت اَندرو بر روی پسزمینهی آبیرنگ، نماد اسکاتلند در این پرچم است و ایرلند شمالی با صلیب قرمزرنگ موربِ سنت پاتریک با پسزمینهی سفید، ضلع سوم این اتحاد را تشکیل میدهد. پرچم بریتانیا در اول ژانویهی ۱۸۰۱ به رسمیت شناخته شد.
این پرچم یکی از معدود پرچمهای قدیمیتر از پرچم بریتانیا است و قدمت آن به سال ۱۲۳۰ میلادی بازمیگردد. افسانهای در مورد این پرچم وجود دارد که با دوک لئوپولد پنجم در اتریش مرتبط است. گفته میشود که پس از بازگشت دوک از نبرد، لباس رزم سفیدرنگ وی کاملاً غرق در خون بود. بهمحض اینکه دوک کمربند خود را باز کرد، لباس زیرین وی کاملاً تمیز و سفید بود و ترکیبی از رنگ قرمز-سفید-قرمز را به نمایش میگذاشت. لئوپولد که بسیار تحت تأثیر قرار گرفته بود، پرچم خود را از ترکیب این دو رنگ انتخاب کرد.
روسیه از دوران بسیار دور تا به امروز همواره از سه رنگ سفید، آبی و سرخ در پرچم خود بهره برده است. برای روسها در قدیم، سفید نماد نجابت و اصالت خانوادگی، آبی نماد صداقت و تعهد و قرمز نماد شجاعت و عشق محسوب میشد. اما حالا این سه رنگ در پرچم کنونی نمادی از صداقت (سفید)، وفاداری و معصومیت و نجابت (آبی) و فداکاری، بخشندگی و عشق (قرمز) هستند.
روسها در گذشته و قرن نوزدهم سفید را نمادی از آزادی و استقلال، آبی را نشانی از مادر روحانی و قرمز را نمایانگر قدرت قلمروی خود میدانستند. در زمان روسیه تزاری، سفید نماد خدا بود و بالاتر از دو رنگ دیگر قرار داشت. آبی نیز بهعنوان نماد تزار، پایینتر از خدا و بالاتر از مردم با رنگ قرمز خودنمایی میکرد.
برخی روسها باور دارند که این سه رنگ نمادی از ساختار جهان هستی هستند؛ از نگاه یک روس، قرمز به معنای زمین، آبی به معنای آسمان و سفید به معنای بهشت است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱، پرچم این اتحاد از بالای کاخ کرملین پایین آورده و با پرچم سه رنگ فعلی جایگزین شد.
پرچم واتیکان ترکیبی از دو نوار عمودی است؛ نیمهی زردرنگ نشان از قدرت معنوی پاپ دارد، درحالیکه نیمهی سفیدرنگ به قدرت مادی وی اشاره میکند. نماد موجود در بخش سفیدرنگ متشکل از دو کلید صلیبیشکل از سنت پیتر و تاج پاپ در بالای آن است. اگرچه این پرچم در سال ۱۸۲۵ معرفی شد، اما در ۸ ژوئن ۱۹۲۹ مورد پذیرش قرار گرفت.
۲۷ ستارهی پنجپَر در پرچم برزیل، نمادی از هر ایالت و منطقهی فدرال در این کشور هستند. بر روی دایرهی آبیرنگ پرچم برزیل، نواری سفیدرنگ به چشم میخورد که روی آن نوشته شده: «نظم و پیشرفت.» اگر بیشتر دقت کنید، میبینید که تمامی ستارههای پنجپر در زیر نوار سفیدرنگ قرار دارند و تنها یک ستاره در بالای این نوار دیده میشود. ستارهی سماک اعزل (Spica) نماد بخشی از قلمروی برزیل در نیمکرهی شمالی و ایالت پارا (Pará) به شمار میآید.
رنگ زرد در پرچم برزیل به ذخایر طلای این کشور اشاره دارد و سبز نمادی از جنگل عظیم آمازون و جنگ آتلانتیک است.
۱۴ خط قرمز و سفیدرنگ به همراه ستارهی ۱۴ پَر در پرچم مالزی، نمادی از ۱۳ ایالت این کشور به همراه منطقهی فدرال کوالالامپور است و برابری آنها از نظر جایگاه را نشان میدهد. درحالیکه هلال و ستاره نمادی از مذهب غالب در مالزی، یعنی اسلام، هستند، رنگ زرد نمادی از رنگ سنتی سلطنتی در کشور است. مستطیل آبیرنگ از پرچم بریتانیا گرفته شده است، زیرا مالزی در گذشته مستعمرهی این امپراطوری بود و حالا نمادی از اتحاد مردم کشور است. پرچم مالزی در ۲۶ مه ۱۹۵۰ انتخاب شد.
وقتیکه حکومت آپارتاید سقوط کرد، آفریقای جنوبی در سال ۱۹۹۴ پرچمی جدید برای خود برگزید تا اتحاد خود را به نمایش بگذارد. در سال ۱۹۹۳ بیش از ۷۰۰۰ طرح در یک رقابت عمومی از سراسر کشور شرکت داده شدند، اما هیچکدام مورد پذیرش قرار نگرفتند. حتی چند استودیوی طراحی برای حل این مشکل وارد عمل شدند، ولی به موفقیتی دست نیافتند.
سرانجام طرح فردریک براونل (Frederick Brownell)، فردی که پرچم نامیبیا را نیز طراحی کرده بود، مقبول افتاد. در ابتدا قرار بود تا این پرچم تنها برای مدت ۵ سال مورد استفاده قرار گیرد، اما پس از استقبال از آن به پرچم دائمی آفریقای جنوبی تبدیل شد.
معنی طرح پرچم آفریقای جنوبی از این شعار به زبان خویسان (Khoisan) گرفته شده است: «مردمان گوناگون متحد میشوند.» حرف «Y» در این پرچم نمادی از ادغام همهی نژادها تحت یک جامعه در آفریقای جنوبی است.
رنگهای قرمز و آبی از رنگهای پرچم جمهوری بوئر گرفته شدهاند. رنگهای زرد، سیاه و سبز از پرچم کنگرهی ملی آفریقا آمدهاند. سیاه نمادی از مردم آفریقا، سبز نمادی از باروری و حاصلخیزی زمینها و زرد نمادی از ذخایر طلای فراوان در زیر خاک این کشور است.
پرچم کره جنوبی بهطور رسمی تائهگوکی (Taegukgi)، به معنی «تعادل عظیم هستی» است. رنگ سفید بخش اعظم این پرچم را تشکیل میدهد و رنگ سنتی مردم کره به معنی صلح و صداقت است. نماد موجود در وسط پرچم کره، یین و یانگ به نیروهای عظیم کیهانی اشاره دارد که در حفظ تعادل جهان ضروری هستند. ۴ هجای سیاهرنگ در چهارگوشهی پرچم، نمادی از آب، آتش، زمین و آسمان هستند. پرچم کره در ۲۵ ژانویه ۱۹۵۰ به رسمیت شناخته شد.
پرچم آمریکا اغلب با نام «خطها و ستارهها» یا «شکوه قدیمی» صدا زده میشود. ۱۳ خط افقی موجود در این پرچم نمادی از ۱۳ مستعمرهی اصلی این کشور هستند: کِنِتیکِت، دِلاوِر، جورجیا، مریلند، ماساچوست، نیوهمپشایر، نیوجرسی، نیویورک، کارولینای شمالی، پنسیلوانیا، رود آیلند، کارولینای جنوبی و ویرجینیا این ۱۳ مستعمره را تشکیل میدادند. ۵۰ ستارهی موجود در این پرچم نشانهای از ۵۰ ایالت آمریکا هستند. درحالیکه رنگ قرمز نمادی از سرسختی و شجاعت است، رنگ آبی هوشیاری و عدالت و رنگ سفید پاکی و معصومیت را به نمایش میگذارند. پرچم آمریکا در ۱۴ ژوئن ۱۷۷۷ مورد پذیرش قرار گرفت.
پرچم کانادا که به «پرچم برگ درخت افرا» معروف است، از دو رنگ قرمز به نشانهی صلیب سنت جورج و سفید به نشانهی نماد سلطنتی فرانسه تشکیل شده است. برگ درخت افرا در وسط نوار عمودی سفیدرنگ این پرچم قرار دارد. این برگ پس از مبارزات طولانی به رهبری لستر پیرسون، نخستوزیر وقت کانادا، به پرچم این کشور اضافه شد. او متوجه شد که بسیاری از گردانهای کانادایی در طول جنگ جهانی اول از برگ درخت افرا در نمادهای خود استفاده میکردند. پرچم کنونی کانادا در ۱۵ فوریه ۱۹۶۵ مورد پذیرش قرار گرفت.
رنگ غالب قرمز در پرچم کرهی شمالی، نمادی از کمونیسم و میهنپرستی انقلابی است. دو نوار آبیرنگ، نشانهای از قدرت هستند، درحالیکه نوارهای باریک سفیدرنگ به پاکی و صداقت اشاره دارند. ستارهی قرمزرنگ، فلسفهی کمونیست را جلوه میکند و دایرهی سفیدرنگ نمادی از فلسفهی یین و یانگ است. این پرچم در ۸ سپتامبر ۱۹۴۸ انتخاب شد.
پرچم چین بهطور رسمی در اول اکتبر ۱۹۴۹ پذیرفته شد. پسزمینهی قرمزرنگ این پرچم نمادی از انقلاب خلق چین است. ستارهی طلاییرنگ بزرگتر حزب کمونیست چین را به نمایش میگذارد و ۴ ستارهی کوچکتر در اطراف آن نمادی از چهار طبقهی اجتماعی کارگران، دهقانان، سرمایهداران خُرد و سرمایهداران ملی هستند. شیوهی قرارگیری ستارهها در کنار هم، نمایانگر شکلگیری اتحاد حول حزب کمونیست است.
پرچم هند، موسوم به تیرانگا (tiranga)، به معنی سه رنگ، اساساً نمادی از دو فرقهی مذهبی بزرگ در این کشور است؛ رنگ زعفرانی نشانی از هندوها و رنگ سبز نمادی از مسلمانان محسوب میشود. نوار سفیدرنگ در وسط پرچم نیز به صلح و اتحاد میان این دو جامعه اشاره دارد. این معانی در طول زمان تکامل یافتهاند. رنگ زعفرانی حالا نشانی از شجاعت و فداکاری، رنگ سفید نمادی از صداقت و پاکی و سبز نمادی از ایمان، باروری و جوانمردی است. «چرخ قانون» در وسط نوار سفیدرنگ پرچم، به معنای پایانناپذیر بودن چرخهی زندگی است و هرکدام از ۲۴ پرهی آن به ۲۴ ساعت شبانهروز اشاره دارند. این پرچم در ۲۲ جولای ۱۹۴۷ پذیرفته شد.
نپال تنها کشور دنیاست که پرچم مستطیلی شکل ندارد. پرچم این کشور متشکل از دو مثلث قرمز رویهمقرارگرفته به معنی کوههای هیمالیا و دو مذهب مهم هندو و بودا در نپال است. ماه و خورشید در این پرچم اصالتاً نماد خاندان سلطنتی و خانوادهی نخستوزیر بودند. اما حالا به معنی اشتیاق یک ملت برای زنده ماندن تا ابد هستند. حاشیهی آبیرنگ پرچم نپال نیز نمادی از صلح و توازن است. این پرچم در ۱۲ دسامبر ۱۹۶۲ مورد پذیرش قرار گرفت.
پرچم مکزیک از سه نوار عمودی هماندازه به رنگهای سبز، سفید و قرمز تشکیل شده است. رنگ سبز نمادی از امید و سرخوشی، رنگ سفید نشانهای از صلح و مذهب و رنگ قرمز به معنای استقلال ملت است. نماد موجود در نوار سفیدرنگ پرچم مکزیک میراثی از اقوام آزتک است. بر اساس یک افسانه، خدایان به قوم سرگردان آزتک توصیه کردند تا در مکانی مستقر شوند که یک عقاب بر بالای یک کاکتوس در حال خوردن یک مار است. شهری که اقوام آزتک بنا کردند، تِنوچتیتلان (Tenochtitlan) نام گرفت و امروزه مکزیکوسیتی صدا زده میشود. پرچم کنونی مکزیک در ۱۶ سپتامبر ۱۹۶۸ مورد پذیرش قرار گرفت.
پرچم فعلی یونان در ژانویهی ۱۸۲۲ از سوی مجلس اول این کشور، بهعنوان نشان نیروی دریایی پذیرفته شد و تا سال ۱۹۷۸ برجای ماند. از این سال به بعد، پرچم فعلی یونان به تنها نماد ملی این کشور تبدیل شد. ۹ نوار آبی و سفیدرنگ در پرچم یونان نمادی از ۹ هجای عبارت اِلِفِری یِی تاناتوس (Ελευθερία ή θάνατος) به معنای «آزادی یا مرگ» هستند؛ درحالیکه صلیب سفیدرنگ در بالا و سمت چپ پرچم نشان از مسیحیت ارتدکس شرقی، دین تثبیتشده در یونان، دارد.