کوه خواجه؛ مهمترین آثار دوره های اشکانی- ساسانی در سیستان/عکس

صفحه نخست / عمومی

کوه خواجه؛ مهمترین آثار دوره های اشکانی- ساسانی در سیستان/عکس

کوه خواجه تنها عارضه طبیعی دشت سیستان با ارتفاع تقریبی 609 ‪ متر از سطح دریا است که در هنگام پرآبی جزیره کوچکی را در میان دریاچه هامون شکل می دهد .

کد خبر: ۳۶۰۵۱

تاریخ انتشار : شنبه ۰۴ بهمن ۱۳۹۹-1399 November 04

گردشبان (gardeshban.ir) :

کوه خواجه بزرگ ترین معماری خشتی بر جای مانده از دوره " پارتیان " در منطقه سیستان قرار دارد و یکی از مهمترین آثار دوره های اشکانی ، ساسانی اسلامی است .

این بنا تنها عارضه طبیعی مرتفع در منطقه مسطح سیستان به شمار می رود و در آن کاخ ، آتشکده ، زیارتگاه خواجه مهدی و قبرستانی از دوران مختلف به یادگار مانده است .

این گدازه بازالیتی ذوزنقه ای شکل کوهی است که در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب غربی زابل و میانه دریاچه هامون قد برافراشته است . مجموعه کوه خواجه برای نخستین بار در سال‪ ۱۹۱۶ توسط " اورل اشتین" باستان شناس معروف انگلیسی شناسایی و کشف شد .

بدنبال آن پروفسور "هرتسفلد" آلمانی طی سال های ‪ ۱۹۲۹ -۱۹۲۵میلادی به جستجو در آثار کوه خواجه پرداخت و حاصل کاوش های این باستانشناس در کتاب " سکستان ، ایران شرق باستان و تاریخ باستانشناسی ایران " آمده است .

‪۴۰سال قبل هم " گوئلینی " باستانشناس و معمار ایتالیایی کاوش های محدودی در آثار کوه خواجه انجام داد که نتایج آن را در کتابی با عنوان " معماری ایران و آثار کوه خواجه " منتشر کرد .

از حیث اعتقادی و بر اساس اسطوره های زرتشتی دریاچه هامون مقدس بوده و ظهور منجی ( سوشیانت ) از این دریاچه اتفاق می افتد .

بنابر باور های آیین مزدیسنا و اسطوره های پهلوی که بر اساس تعالیم زرتشت تدوین شده است ، در پایان هزاره دوازدهم ، برای سومین بار از خاندان " بهروز پارسا " ، دوشیزه ای به آب دریاچه هامون داخل شده و آخرین رهاننده یا " سوشیانت " موسوم به " استوت ارته " از وی زاییده می شود .

به همین لحاظ کوه خواجه نیز تقدس خاصی دارد ، سوشیانت به شکل های مختلف تقریبا در تمام متون زرتشتی و اوستایی از جمله در گاتها ، یسنا ، سروده های زرتشت و یشتها مورد اشاره قرار گرفته و شکی نیست که اشو زرتشت در کتاب اوستا به آن اشاره داشته است .

در سال ۱۳۷۰ نیز میراث فرهنگی به کار بررسی و نقشه برداری از آثار کوه خواجه پرداخت و پس از کاوش های مختلف در سال های متمادی در این محل ‪ ۱۱ اثر از دوران تاریخی مختلف کشف شد .

تزیین های معماری بکار رفته در برخی قلعه های این بنا شباهت به شیوه یونانی دارد ، سر ستون هایی به سبک دور یک با پیچ های توماری ، تزیینهای دیگری مانند گل کوچک پرپر به صورت نیلوفری (لوتوس) ، از هنر هخامنشی اقتباس شده است و بعضی از آنها به هنر بینالنهرین نیز شباهت دارد .

کوه خواجه در میان ادیان سه گانه کهن شامل اسلام ، مسحیت و زرتشت ( ایران باستان) از اهمیت و قداست زیادی برخوردار بوده است .

این کوه نام خود را از آرامگاه خواجه مهدی یکی از دوستداران خاندان علوی که مزارش بر فراز این کوه واقع شده ، گرفته است .

خواجه غلطان ، کوه نور ، کوه موعود و کوه باطنی از دیگر عناوینی است که این کوه به آنها نامیده شده است .

این بنا برای مسیحیان نیز مقدس است زیرا که آورده اند ، در زمان تولد حضرت مسیح در بیت الله سه مغ ( روحانی ) برفراز این کوه ایستاده و نظارهگر نوری که از این پیامبر خدا در هنگام تولد ساطع می شد ، بودند و آن سه به مسیح ایمان آوردند .

مقبره خواجه مهدی و قبرستانی که از دوره اسلامی ، اتاق پیر گندم دریان و اتاق بیباد در کوه خواجه باقی مانده این بنا را برای مسلمانان نیز مقدس کرده بطوری که در اعیاد مذهبی ، ملی و ایام تعطیل زایران برای زیارت به این مکان می آیند .

از مهمترین آثار بر جای مانده از دوران تاریخی در کوه خواجه " کهن دژ " ، " کک کوهزاد " و قلعه " کافران " که برخاسته از تمدن عظیم ساسانی و اشکانی است را می توان نام برد .

آتشدان ، اتاق طواف ، رواق هایی با نقاشی های دیواری زیبا و محلی که گالری نام گرفت به خاطر وجود تعداد زیادی از نقاشی های دیواری از پرتره پادشاهان ، بزرگان و داستانهای مذهبی با کادر و قابی در اطراف که در تمام نقاط اتاق خودنمایی می کند و حتی تا سقف نیز کشیده شده از جمله آثار مهم کشف شده در کوه خواجه سیستان است .

نقاشی دیواری سه مغ یا سه پادشاه ، نقش خدای " اوروس " خدای پیروزی سوار بر اسب ، نقش شاه و ملکه و تصاویری از بزرگان پارتی و برج و بارو های قلعه نیز از نقوش اصلی این بنای به جای مانده از تمدن عظیم ایرانی است .

دو نقش برجسته گلی با تصویر سه سوار بر اسب در حال حرکت در پشت هم و دیگری تصویر شیری که یورش برده بسوی فردی که سوار بر اسب است که بوسیله میخ های چوبی به دیوار نصب شده از دیگر آثار بدست آمده از کوه خواجه است .

در کاوش های انجام شده در کوه خواجه و قلعه های موجود در آن ، دیوار هایی با ارتفاع‪ ۴۰ متر که با خشت ساخته شده و بیش از یک هزار سال قدمت دارد نیز کشف شده اند .

روزگاران نه چندان دور دریاچه هامون پر آب بود و کوه خواجه به مانند جزیره ای سربر آورده از میان آب های این دریاچه از دور خودنمایی می کرد .

آن زمان کوه خواجه و قلعه اشکانی آرام گرفته بر پشته آن خوشبخت بودند .

خوشبخت از آن رو که انسان کمتر می توانست به آن دسترسی داشته باشد و همه از دور به زیارت این کوه مقدس می پرداختند .

اما به مرور زمان با استمرار خشکسالی و خشکی دریاچه هامون و نیز قهر طبعیت این بنای مهم در آستانه تخریب قرار گرفته است .

با این وجود سازمان میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان این بنای عظیم را به همراه دو اثر منحصر بفرد دیگر سیستان به نام های شهر سوخته (‪ ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد ) و دهانه غلامان ( شهر هخامنشی ) برای ثبت در فهرست آثار جهانی به سازمان علمی ، فرهنگی ، تربیتی و آموزشی ملل متحد ( یونسکو ) پیشنهاد داده است .

منطقه سیستان با جمعیت 500 هزار نفر و دو شهرستان زابل و زهک در شمال استان سیستان و بلوچستان قرار دارد