gardeshban.ir

گنبد سرخ یکی از قدیمی‌ترین بنای دورهٔ اسلامی در استان آذربایجان شرقی می‌باشد که در قسمت جنوب غربی شهر مراغه قرار گرفته‌است. نام بانی بنا و تاریخ احداث آن را می‌توان از کتیبهٔ جبههٔ شمالی و نام سازندهٔ آن را از کتیبهٔ غربی ملاحظه نمود.

آنچه از این کتیبه‌ها برداشت می‌گردد این است که بنای گنبد سرخ در سال ۵۴۲ هجری به‌دستور «عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم» رئیس آذربایجان در دورهٔ سلجوقیان و به وسیلهٔ «بنی‌بکر محمد بن بندان بن محسن معمار» ساخته شده‌است.

معماری

با شروع ساخت این بنا دورهٔ رازی در معماری ایران به پایان رسیده و این بنا نقطهٔ عطف و شروع معماری آذری می‌باشد که تلفیق آجر و کاشی و استفاده از کاشی در تزیین بناهای تاریخی در ایران از مشخصه‌های این دوره‌است.

به‌ طور کلی گنبد سرخ بنایی مربع‌شکل است متشکل از سردابه و اتاق اصلی که بر روی سکوی سنگی قرار دارد و به وسیلهٔ هفت ردیف پله می‌توان به آن دسترسی یافت. پنج پله در جلوی سکو واقع شده و پلهٔ ششم و هفتم جزء آستانهٔ درگاه محسوب می‌شوند.

دورنمای گنبد سرخ

این گنبد دارای ۴ ضلع بوده، کتیبهٔ ضلع شمالی نشانگر اسم و القاب بانی گنبد و تاریخ احداث بنا می‌باشد و کتیبهٔ ضلع شرقی و جنوبی آن آیات قرانی و ضلع غربی آن حاکی از نام سازندهٔ بنا می‌باشد.

کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این بنا قبل از رصدخانه مراغه برای تعیین ماه‌های سال و ساعات روز کاربرد داشته و سوراخ‌های ایجاد شده بر ضلع‌های این بنا نشانگر این امر است.

این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. همچنین علامت سایپا از کتیبه‌های فیروزه‌ای روی سردر این بنا برداشته شده‌است. در طراحی پشت اسکناس یکصد هزار ریالی، پشت آرامگاه سعدی نیز محرابی است که طرح آن از معرق کاری در ورودی گنبد سرخ مراغه گرفته شده‌است.

اطلاعات جغرافیایی

شهرستان مراغه در استان آذربایجان شرقی واقع شده و بعد از تبریز، بزرگ‌ترین شهر این استان به‌ حساب می‌آید. مراغه به‌ عنوان شهری است که در میان باغ قرار دارد و اغلب خیابان‌های آن سرسبز و پر از درختان قدیمی هستند. شهرستان مراغه به‌ دلیل کوهستانی بودن، زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدلی دارد و میزان بارش نیز در این شهر بالا است. گنبد سرخ یکی از آثار تاریخی مهم این شهر به‌ حساب می‌آید و در جنوب غربی آن واقع شده است. در اطراف آن نیز شاهد فضای سبز هستیم که برای زیبایی گنبد ساخته شده است.

همسایگی با سایر آثار تاریخی

در محوطه گنبد سرخ یک ساعت خورشیدی وجود دارد که البته با وجود اینکه عقبه‌ای تاریخی دارد اما در حال حاضر یک نمونه نو از ۀن ساخته شده است و این ساعت بیشتر جنبه نمایشی دارد. اما سایر آثار تاریخی مراغه در فاصله بسیاری نسبت به گنبد سرخ قرار گرفته‌اند و به‌همین دلیل گردشگران بعد از بازدید این مکان، باید مدتی با خودرو ادامه مسیر دهند تا به‌ سایر آثار تاریخی موجود در شهر برسند و از آن‌ها نیز بازدید کنند.

مسیر‌های ارتباطی

رسیدن به گنبد سرخ مراغه برای افرادی که آشنایی زیادی با این شهر ندارند، کار نسبتا سختی است. برای رسیدن به گنبد سرخ باید به کمربندی جنوبی رفت و سپس از طریق خیابانی که در کنار پمپ بنزین قرار دارد به گنبد مذکور رسید. اما چون تابلو‌های خیابانی برای مسیردهی به گردشگران برای رسیدن به گنبد سرخ وجود ندارند، به‌همین دلیل بهتر است که از مردم محلی میهمان‌نواز این شهر پرس‌و‌جو کنید تا خود را به گنبد سرخ برسانید.

مطالعات تاریخی

گنبد سرخ قدیمی ترین مزار از پنج مزار بزرگ موجود در مراغه است که در آذربایجان بیشتر به گنبد قرمز شهرت دارد. در حال حاضر علی رغم وجود کتیبه های خوانا، کسی که در گنبد سرخ دفن شده بر ما ناشناخته است.

براساس اطلاعات مختلفی که تاکنون به‌ دست آمده است، و براساس کتیبه‌هایی که در کنار آن وجود دارد، می‌توان دریافت که سال احداث این بنا به سال ۵۴۲ هجری مربوط می‌شود و دستور ساخت آن را نیز عبدالعزیز بی محمود بین سعدیدیم، رئیس آذربایجان داد و فرآیند ساخت آن نیز زیر نظر بنی‌بکر محمد بن بندان بن محسن معمار انجام شده است. گفتنی است که نام بانی این بنا را از کتیبه جبهه شمالی و نام سازنده آن را از کتیبه غربی به‌ دست آورده‌اند. شباهت این بنا به گنبد علویان در همدان که در اواخر دوران سلجوقی ساخته شده است از نظر الگوی ساختاری قابل بیان میباشد . اتفاق عجیبی در تاریخچه این بنا به‌چشم نمی‌خورد هرچند که نیاز به بررسی هایی دارد که رمز و رموز نهفته در این معماری از نظر اثر گذاری و یا به کاربردن بنا جهت گاه شماری شناخته شود، اما رسمی شدن آن مربوط به ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ است که باشماره ۱۳۴ به‌ عنوان یک اثر تاریخی ثبت شد.

امکانات و خدمات رفاهی

با وجود اینکه فضاسازی اطراف گنبد سرخ به‌خوبی انجام شده است اما در واقع امکانات خاصی را در آن شاهد نیستیم و تنها سرویس بهداشتی در آن وجود دارد. گفتنی است که برای بازدید از این بنا نیاز به خرید بلیط نیست.