gardeshban.ir

زاهدان از شهرهای گرمسیری منطقه جنوب ایران است که از شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان منتهی می‌شود. این شهر که مرکز استان سیستان و بلوچستان است، به جهت مرزی بودن، موقعیت استراتژیک تجاری، جغرافیایی و نظامی مهمی دارد. نام پیشین این زاهدان «دزاپ» بوده است، چراکه چشمه‌های زیرزمینی در این منطقه وجود داشته که بعد از جاری شدن در ریگ فرو می‌رفتند. در زمان رضا شاه نام زاهدان بر این شهر نهاده شد. 

ساکنان این منطقه، فارس‌های سیستانی و بلوچ‌ها هستند که از دیرباز فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری از شغل‌های اصلی‌شان بوده است. محصولات عمده کشاورزی زاهدان، غلات و نباتات علوفه‌ای است. از آنجایی که آب و هوای آن در طول سال گرم و خشک است، عموما میوه‌های گرمسیری همچون انبه و خرما در این منطقه کشت می‌شود. 

زاهدان هرچند یکی از دورترین مناطق ایران به شمار می‌رود، اما به‌دلیل تنوع فرهنگی و موقعیت جغرافیایی ویژه‌اش شهری جذاب برای گردشگران است. در ادامه با ما همراه باشید تا با سوغات و صنایع دستی این منطقه گرمسیری آشنا شوید.

سوزن‌دوزی

سوزن‌دوزی یکی از محبوب‌ترین و معروف‌ترین صنایع دستی زنان زاهدان است که همچنان آن‌ها با نخ‌های رنگی و استفاده از سوزن طرح‌های بومی را روی یک پارچه ساده ترسیم می‌کنند. گردشگران بسیاری به این طرح از لباس‌ها علاقه دارند و به همین دلیل در بازارهای این منطقه می‌توان انواع مختلفی از این لباس‌های سنتی را از جنس کتان، ابریشم، زرباف و پنبه‌ای مشاهده کرد. 

سوزن‌دوزی، با توجه به جنس پارچه و طرح مورد نظر، به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. البته تمام پارچه‌های به کار رفته در سوزن‌دوزی، یک ویژگی مشترک دارند و آن هم تار و پود مشخص و راست آن‌ها است. سوزن‌دوزی روی پارچه‌های کج‌راه، انجام نمی‌شود. سوزن‌دوزی اصیل‌ترین صنایع دستی زاهدان است.

آیینه‌دوزی

آیینه‌دوزی در دوره صفوی به اوج شکوفایی خود رسیده و مرکز آن استان سیستان و بلوچستان است که یکی از صنایع دستی مختص و اصیل این منطقه به شمار می‌رود. از این هنر در دوخت لباس عروس یا تزیین‌های خاص درون خانه مردمان بلوچ استفاده می‌شود. در آیینه‌دوزی آینه‌های کوچکی به‌شکل دایره‌ای و مربعی را با استفاده از نخ‌های رنگی به سبک خاصی روی پارچه‌های مختلف نگاه می‌دارند. گفته می‌شود که آیینه‌دوزی از بخشی از کشور پاکستان هم‌مرز زاهدان به این شهر وارد شده است. محلی‌ها به آن «سامان» می‌گویند. اعتقاد آیینه‌دوزان بر این است که آیینه انعکاس واقعیت است و به همین ویژگی چه روی لباس دوخته شود چه روی لوازم تزیینی می‌تواند، بدی‌ها و نظرها را از صاحب خود دور کند.

حصیربافی

حصیربافی یکی دیگر از صنایع دستی مردمان این منطقه است که توسط زنان و مردان انجام می‌شود. عموما اهالی این منطقه در خانه‌های خود بسیاری از وسایل مورد نیاز همچون سبد، ظروف و زیرانداز را به این صورت می‌بافند. حصيربافی در منطقه‌ سيستان با گويش «اصيل بافی» و در منطقه‌ بلوچستان «تگرد» تلفظ می‌شود و در نقاط ديگر استان به «بوريا بافی» و «پرده‌بافی» نيز شهرت دارد. به دليل شرايط خاص اقليمی و آب و هوايی گرم و خشک، آفتاب سوزان و كويری، شب‌های سرد، آب كم و پوشش گياهی اندک، صنعت حصيربافی يكی از صنايع دستی شاخص و مهم این منطقه محسوب می‌شود. همچنین به‌دلیل ارزان بودن مواد اولیه و دسترسی راحت به آن این صنعت بسیار محبوب است.

سفالگری

سفالگری همانند دیگر هنرهای سیستان و بلوچستان رواج دیرینه در این منطقه داشته، به‌طوری که نمونه‌هایی از آن مربوط به دوران مادها در برخی نواحی از جمله «دهانه غلامان» سیستان یافت شده است. در شهر زاهدان نیز از قدیم سفالگری مورد توجه بوده است و هم‌اکنون به‌عنوان سوغات در این منطقه به فروش می‌رسد.

لندو

لندو یکی از شیرینی‌های محلی این منطقه است که از ترکیب مواد بومی خرما، کنجد و گندم تهیه می‌شود. از این شیرینی بیشتر در ضیافت‌ها و مهمانی‌ها استفاده می‌شود. پس از خارج کردن هسته خرما این مواد را باهم ترکیب می‌کنند و زیر یک جسم سنگی می‌گذارند تا خوب تحت فشار قرار گیرد و باهم ترکیب شوند. سپس پس از چند ساعت آن را بیرون می‌آورند و به اشکال مختلف تزیین می‌کنند.

انبه

انبه از میوه‌های گرمسیری این منطقه است که با توجه به شرایط آب و هوایی آن از محصول‌های اصلی کشاورزی به شمار می‌رود. میوه انبه علاوه بر مصرف خوراکی، آشپزی به‌عنوان طعم‌دهنده، رنگ‌دهنده و عطر کاربرد دارد. میوه‌هایی همچون انار و مرکبات نیز از دیگر میوه‌های اصلی این منطقه به شمار می‌رود. 

ادویه

در زاهدان ادویه نقش مهمی در پخت و پز دارد. زاهدان به‌دلیل همسایه بودن با پاکستان، افغانستان و همچنین داشتن یک بندر که میزبان کشتی‌های تجار شرقی مانند هندی‌ها بوده، یک فرهنگ غذایی خاص در آن به وجود آمده که بخش مهمش را ادویه‌ها تشکیل می‌دهند. ادویه آچار گوشت که نام آن از هند و پاکستان آمده، یکی از ادویه‌های منحصربه‌فرد این منطقه است. این ادویه از تخمه شنبلیله، فلفل قرمز، زرد چوبه، نمک، تخم گشنیز و سیاه دانه تهیه می‌شود که مردم در بیشتر غذاهای خود از آن استفاده می‌کنند. آچار گوشت زیاد تند نیست و هر ذائقه‌ای را به خود جذب می‌کند. این ادویه را در بسته‌بندی‌های ۵۰ گرمی تا ۱۰۰ گرمی در دسترس است. اوچیزک و تنوری دو غذای معروف زاهدان است که با این ادویه‌ّای به‌خصوص تهیه می‌شوند.

کلوچه خرمایی

کلوچه خرمایی در ماه اسفند پخت می‌شود و در ایام نوروز مورد استفاده قرار می‌گیرد. بعضی از این کلوچه‌ها خرمایی و بعضی نیز بدون خرما با سیاه دانه و رازیانه تهیه می‌شود. در قدیم این کلوچه در تنور پخت می‌شد، اما امروزه در تنور گازی یا فر پخت می‌شود.