gardeshban.ir

پل حاج سید محمد زنجان ، در جنوب شرقی زنجان و در مسیر زنجان- همدان بر روی رودخانه زنجانرود واقع شده است. این پل قدیمی در حدود سال ۱۳۰۰ هجری قمری (دوره ناصرالدین شاه) توسط حاج سید محمد که از تجار و متمولین زنجان بوده، ساخته شده است. 

طول این پل حدود ۱۹۵ و عرض آن ۵/۶ متر است و دارای سه چشمه می‌باشد که دهانه میانی بزرگ‌‌تر از دهانه‌های دیگر بوده و ۹/۱۰ متر عرض و حدود ۶/۵ متر از سطح آب ارتفاع دارد. 

در میانه دهانه‌های اصلی پل و روی پایه‌ها، دو دهانه کوچک‌تر با طاق جناغی و عرض ۲/۳۰ متر ساخته شده است. این دهانه‌ها علاوه بر کاهش وزن پل و صرفه‌جویی در مصالح، آب‌های طغیانی را از خود عبور می‌دهند.

پایه‌های این پل تا ارتفاع ۲ متر با سنگ‌های سفید به ابعاد ۵۵×۱۰ سانتی‌متر و ملات ساروج ساخته شده و در داخل و هسته پایه‌ها، از سنگ‌های درشت رودخانه استفاده شده است. تمام طاق‌ها و بدنه اصلی پل با آجرهایی به ابعاد ۵×۲۵×۲۵ سانتی‌متر ساخته شده است. در هسته آجری این پل فضاهای خالی طاق‌دار زیادی تدارک دیده شده که این امر سبب سبکی وزن پل، فشار کمتر بر پایه‌ها و صرفه‌جویی در مصالح می‌شود. این فضاها به تعداد ۱۲ عدد در پایه‌های متکی بر کناره‌های رودخانه و در فاصله بین دهانه‌ها تعبیه شده است.

شرایط اقلیمی زنجان و نیاز مردم به پل

شهر زنجان شهری تاریخی و قدمتی طولانی می باشد. شهری با آب‌وهوای کوهستانی سرد. وجود رودخانه‌های قزل‌اوزن، زنجانرود از مهم‌ترین این شهرستان می‌باشد. طبیعتاً در زمان‌های قدیم این رودخانه‌ها پر آب‌تراز امروز بودند و تردد و رفت‌وآمد مردم آن زمان را تحت تأثیر خود قرار می‌دادند؛ بنابراین پل‌هایی به‌صورت عام‌المنفعه توسط افراد خیر ساخته شد برای آسودگی مردم ساخته‌شده است. پل حاج سید محمد زنجان یک بنای عام‌المنفعه هست؛ که در زمان قاجار توسط فردی به نام حاج سید محمد ساخته‌شده است. این پل ازنظر معماری یک افتخار ملی برای کشور محسوب می‌شود. پلی که بیش از یک قرن گذر خشن آب رودخانه زنجانرود را تحمل کرده و استقامتی برای رفاه حال مردمان آن زمان بوده است .

سازنده پل

این پل توسط یکی از تجار و متمولين زنجانی در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار در حدود سال ۱۳۰۰ ه. ق ساخته‌شده است.هم‌اکنون نام این بزرگ‌مرد روی این پل به یادگار مانده است.این شخص همان حاج سید محمد بوده.متأسفانه اطلاعات دیگری از این شخص در دسترس نیست.نام دیگر پل حاج سید محمد (پل قره‌تپه) می‌باشد.نام دیگر پل حاج سید محمد قره‌تپه است و قره‌تپه کلمه‌ای آذری به معنی تپه سیاه است.و علت این نام‌گذاری به خاطر هم‌جواری پل حاج سید محمد با روستای قره‌تپه است.

پل حاج سید محمد یک شاهکار معماری

معماری استفاده‌شده در این پل ازلحاظ فنی و شکل ظاهری بسیار زیبا است؛که نشان‌دهنده وجود معماران و استادان کار بلد زمان قاجار می‌باشد.در حقیقت این پل توانایی سازندگان آن زمان را نشان می‌دهد.طاق‌های پل، دهانه، پایه‌های پل و مصالح به‌کاربرده شده همگی نمایانگر یک شاهکار واقعی است.در ذیل اطلاعاتی در مورد نکات فنی و معماری پل اشاره‌ شده است.

دهانه پل و مصالح به کار برده شده

دهانه میانی پل که بزرگ‌تر از دیگر دهانه‌هاست، ۹٫۱۰ متر عرض و از سطح آب حدود ۶٫۵۰ متر ارتفاع دارد. دهانه‌های جانبی پل نیز ۴٫۸۰ متر ارتفاع از سطح آب و ۴٫۹۰ متر پهنا دارد. در میانه دهانه‌های اصلی پل و بر روی پایه‌ها، دو دهانه کوچک‌تر نیز با طاق جناغی و عرض ۲٫۳۰ متر ساخته‌شده است. این دهانه‌ها علاوه بر کاهش وزن پل و صرفه‌جویی در مصالح، آب‌های طغیانی را از خود عبور می‌دهد. همچنان که در تعداد دیگری از پل‌های هم‌زمان در این منطقه شاهد هستیم، در هسته آجری این پل نیز فضاهای خالی طاق دار زیادی تدارک دیده‌شده که این امر باعث سبکی وزن پل، فشار کمتر بر پایه‌ها و صرفه‌جویی در مصالح می‌شود. این فضاها به تعداد ۱۲ عدد، در پایه‌های متکی بر کناره‌های رودخانه و در فاصله بین دهانه‌ها تعبیه‌شده است.

مصالحی مانند آجر در این پل به‌وفور به چشم می‌خورد. تمام طاق‌ها و بدنه اصلی پل با آجرهایی به ابعاد ۵*۲۵*۲۵ سانتی‌متر ساخته‌شده است. بستر رودخانه در محل برپایی پل، سنگ‌فرش شده بود که بعد از خرابی، توسط سازمان میراث فرهنگی با سنگ‌های رودخانه‌ای بازسازی‌شده است. سطح گذرگاه پل، جان‌پناه‌هایی در طرفین دارد و به جهت ارتفاع زیاد دهانه میانی، از وسط به طرفین شیب ملایمی دارد و با سنگ‌های رودخانه‌ای فرش شده است.

بازسازی

از اقدامات انجام‌شده در راستای حفظ پاکیزگی رودخانه زنجانرود، انتقال فاضلاب شهر زنجان که قبلاً وارد آب‌ رودخانه زنجانرود می‌شد به مکان دیگری است؛ و همچنین اقداماتی در راستای پاک‌سازی پل و آجرچینی قسمت تخریب‌شده پل انجام‌شده است.

نحوه دسترسی