حمام نوبر تبریز؛ یکی از باشکوه‌ترین معماری‌های ایرانی/عکس

صفحه نخست / عمومی

حمام نوبر تبریز؛ یکی از باشکوه‌ترین معماری‌های ایرانی/عکس

حمام نوبر تبریز یکی از باشکوه‌ترین معماری‌های ایرانی بر جای مانده از اواسط دوران قاجار است.

کد خبر: ۴۵۹۲۰

تاریخ انتشار : جمعه ۱۶ مهر ۱۴۰۰-1400 July 16

حمام نوبر تبریز یکی از باشکوه‌ترین معماری‌های ایرانی بر جای مانده از اواسط دوران قاجار است. این حمام با مساحتی حدود ۷۰۰ متر مربع، در محل تقاطع دو خیابان اصلی و معروف شهر تبریز (امام خمینی و تربیت) واقع شده است. این حمام حدود ۱۴۰ سال پیش توسط معماری به نام بالاکاظم از اهالی قره‌ آغاج ساخته شد.

با توسعه شهر تبریز و تخریب دروازه قدیمی، در مرکز شهر قرار گرفت. در نقشه شهر تبریز که پیش از سال ۱۲۴۳ هجری قمری تهیه شده، این حمام در نزدیکی دروازه نوبر مشخص شده است . در نقشه دارالسلطنه تبریز که متعلق به سال ۱۲۹۷ هجری قمری می‌باشد، این بنا با نام «حمام وزیر» دیده می‌شود.

حمام قدیمی نوبر در سال ۱۳۷۸، از سوی سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. در قالب طرح پردیسان، با تغییر کاربری با همان الگوی قدیمی و بدون دخل و تصرف در فضاهای معماری، به سفره‌خانه و چایخانه سنتی تبدیل شد. در راستای بهره‌برداری بهینه از تمام فضاهای حمام، فضاهای سربینه و گرمخانه به سفره‌خانه، فضای پشت بام به چایخانه و اجرای مراسم پرده‌خوانی و نقالی اختصاص دارد. این اثر در تاریخ ۱ آذر ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۵۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری بنا

حمام نوبر دارای دو بخش اصلی سربینه و گرم‌خانه است؛ سربینه یا رختکن حمام فضایی بزرگ با قاعده هشت ضلعی است که بخش میانی آن طاق‌بندی شده و گنبد روی هشت ستون سنگی استوار است. علاوه بر این، حوضی هشت گوشه نیز در وسط این بخش قرار دارد که گرداگرد آن با سکوهایی احاطه شده است.

بخش گرم‌خانه نیز دارای طاق و گنبد بزرگی است که به‌همراه ستون‌ها و سرستون‌های سنگی مقرنس‌کاری شده سربینه و اجرای کاربندی و ترکیب آجر و کاشی و پوشش معقلی مناسب حمام و همچنین کتیبه‌های مصور زیبای ورودی جلوه خاصی به این بنای تاریخی بخشیده‌اند. سالن اصلی حمام دارای چهار پایه سنگی در مرکز سالن است و ستونی بزرگ بخش مرکزی را می‌پوشاند.

میان‌در این حمام، با قاعده‌ای مستطیل شکل، با تغییر زاویه حرکت از سربینه به گرم خانه وصل می‌شود. گرم‌خانه نیز در میانه فضایی با قاعده مربع با چهارستون هشت وجهی دارد. بر گرداگرد این بخش دیگر فضاهای گرم‌خانه قرار دارد که به سبب بازسازی‌های دوره اخیر، صورت اصیل آن‌ها به‌درستی مشخص نیست. به احتمال زیاد ضلع شمالی گرم‌خانه محل خزینه‌ها بوده است. امروزه تون حمام در پشت این قسمت باقی است. بنای حمام دارای دو ورودی از خیابان‌های مجاور است.

ورودی بنا

ورودی اصلی به دالانی طویل گشوده می‌شود. این دالان به یک مغازه و در انتها به سربینه حمام منتهی می‌شود. ورودی دوم مسیری پلکانی دارد و مانند ورودی اصلی، تنها به حمام اختصاص ندارد و به مغازه و قهوه‌خانه‌ای راه پیدا می‌کند. دو راه ورودی حمام در دو سوی سربینه واقع است. این ورودی‌ها و درگاه ورودی به میان‌در، چنان در سه گوشه سربینه قرار گرفته‌اند که مسیرهای ورود و خروج صورتی منظم و مشخص داشته باشند. از جمله مصالح به کار رفته در بنای حمام می‌توان به آجر، ملات و گچ در جرزها و سقف‌ها و سنگ تراش خورده در ستون‌ها، کف‌ها و آزاره‌ها اشاره کرد.

سفره خانه شهریار تبریز

این بنای زیبا و قدیمی اگرچه پیش‌تر با کاربری حمام مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ ولی در سال‌های گذشته به‌دلیل موقعیت مکانی و رطوبت موجود دچار آسیب‌های فراوانی شده و چندین بار از سوی میراث فرهنگی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. در سال‌ ۱۳۷۸ و پس از ثبت در فهرست آثار ملی، این اثر تاریخی برجسته در قالب طرح پردیسان ضمن حفظ قالب و بدون هیچ دخل و تصرفی تغییر کاربری داد و به سفره‌خانه سنتی تبدیل شد.

در واقع، حمام نوبر، اولین و بزرگ‌ترین سفره‌خانه سنتی شهر تبریز بود که در رده آثار ملی ایران نیز ثبت شده بود. علاوه بر این، به‌منظور استفاده بهینه از تمام فضای این بنا، فضای پشت‌بام نیز به چایخانه و اجرای مراسم پرده‌خوانی و نقالی اختصاص یافته بود. امروزه این سفره‌خانه که با نام شهریار شهرت داشت، فعالیت ندارد و حمام نوبر بدون استفاده رها شده است.در سال ۱۳۹۹ سفره‌خانه دایر در حمام بسته شد و پس از آن امکان بازدید از حمام وجود نداشته است.