خانه ذوالفقاری؛ یادگار دوران قاجار در زنجان+عکس

صفحه نخست / عمومی

خانه ذوالفقاری؛ یادگار دوران قاجار در زنجان+عکس

عمارت ذوالفقاری در یکی از محلات قدیمی شهر زنجان موسوم به محله دالان آلتی در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع قرار دارد.

کد خبر: ۴۹۳۹۱

تاریخ انتشار : سه‌شنبه ۱۴ دی ۱۴۰۰-1400 October 14

عمارت ذوالفقاری در یکی از محلات قدیمی شهر زنجان موسوم به محله دالان آلتی در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع قرار دارد. این بنا از قسمت‌های اندرونی، بیرونی و بخش‌های مختلف تشکیل شده است اما در حال حاضر فقط عمارت بیرونی باقی مانده که به نام عمارت محمود خان ذوالفقاری معروف است.

خانه ذوالفقاری؛ یادگار دوران قاجار در زنجان+عکس

پیشینه

این خانه در اواخر دوره قاجاریه توسط سردار اسعد الدوله ساخته شده و به پسرش محمودخان ذوالفقاری رسیده است. خاندان ذوالفقاری یکی از بانفوذترین خاندان‌های شهر زنجان بوده است. این عمارت که تبدیل به موزه باستان‌شناسی زنجان شده در زمان قاجاریه محل سکونت حاکم زنجان بوده است.

خانه‌ ذوالفقاری‌های زنجان که قریب صد سال از احداث آن می‌گذرد یکی از آثار ارزشمند و جاهای دیدنی زنجان است که در یاد و خاطره‌ مردمان این شهر همواره جایگاه مهمی داشته است. خاندان ذوالفقاری از قدیمی‌ترین و سرشناس‌ترین خانواده‌های زنجان هستند که در گذشته از قدرت و نفوذ زیادی برخوردار بوده‌اند.

این بنا در یکی از محلات قدیمی شهر زنجان به نام موسوم به محله "دالان آلتی"در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع قرار دارد. این بنا ساختمان مسکونی و اداری حکمران زنجان بوده و از مجموعه بناهای اندرونی و بیرونی و بخش‌های مختلفی تشکیل یافته بود. از این مجموعه در حال حاضر فقط عمارت بیرونی باقی مانده که به نام "عمارت محمود خان ذوالفقاری" معروف است. بنا به روایاتی این خانه توسط سردار اسعدالدوله (پدر محمود خان) در اواخر حکومت قاجار بنا شده و پس از وی محمودخان در آن اقامت داشته است.

بعد از انقلاب اسلامی این بنا تا مدتی متروکه ماند و آسیب‌ دید. برای توسعه خیابان طالقانی یکی از دیوارها و سردر ورودی عمارت ذوالفقاری کاملاً تخریب شد. بعد از آن نیز با انجام طرح‌های عمرانی در زنجان این عمارت آسیب‌ زیادی دید که بخش عمده آن با احداث خیابان زینبیه و رد شدن این خیابان از داخل حیاط خانه ذوالفقاری اتفاق افتاد. در جریان احداث این خیابان قسمتی از ساختمان از بین رفت و بخش دیگر آن به پارک تبدیل شد. بعدها میراث فرهنگی استان زنجان تصمیم به حفاظت و مرمت عمارت ذوالفقاری گرفت.

معماری

در بخش مرکزی سقف، نورگیر زیبایی تحت عنوان کلاه فرنگی تعبیه شده است. تزئینات بنا بسیار متنوع و چشمگیر بوده و شامل تزئینات فلزی، سنگی، آجری، گچی، چوبی و کاشی است.

در پایین دیوارهای طبقه همکف کاشی‌کاری برجسته با رنگ‌های قهوه‌ای، زرد و قرمز به چشم می‌خورد و تزئینات سنگی و گچی را بیشتر در ستون‌های ورودی همکف و ایوان‌های ستون‌دار طبقه اول می‌توان دید. سقف بیشتر اتاق‌ها آراسته به لمبه‌کاری چوبی و نقش‌های متنوع است. اما بیشترین تزئین در نمای جنوبی بنا دیده می‌شود. نمای جنوبی به صورت یکپارچه با انواع آجرچینی و با طرح‌های مختلف تزئین شده است. پنجره‌های بنا عموماً دو لنگه و اطراف آن مشبک است که با به کارگیری شیشه‌های رنگین کنتراست جالبی را در داخل اتاق‌ها بوجود آورده است. نعل درگاهی پنجره‌ها در طبقه همکف مسطح و در طبقه منتهی‌الیه جنوب غربی حیاط مشرف به خیابان تعبیه شده و طاق‌نماهای تزئینی در اطراف ورودی دیده می‌شوند.

عمارت ذوالفقاری در مرکز بافت کهن زنجان واقع شده‌ است و به سبک بناهای اواخر دوره‌ قاجار ساخته شده‌ است. سبک ساختمانی آن از بناهای گوتیک اروپایی گرفته شده‌است. کل مجموعه با پوشش شیروانی است. این بنا دارای سر در ورودی زیبایی بود که به دلیل عدم رسیدگی تخریب شد.

این بنای ارزشمند با سبکی متاثر از الگوهای معماری غربی و با حفظ سنت‌های معماری ایران قدیم به مساحت ۱۱۷۶ متر مربع، در ۲ طبقه ساخته شده و در گذشته شامل حصار، سر در ورودی، حیاط و بخش مسکونی و اداری بوده است. طبقه همکف بخش اداری و دفتری عمارت محسوب می‌شد و طبقه اول به بخش مسکونی اختصاص داشته است. مصالح به کار رفته در بنا خشت، آجر و سنگ و پوشش سقف خانه از نوع شیروانی است. این نوع پوشش در دوران پهلوی در خانه‌های زنجان بسیار رایج بوده و پوشش سقف عمارت ذوالفقاری یکی از اولین نمونه‌های پوشش شیروانی در زنجان است.

در حال حاضر این عمارت تبدیل به موزه‌ سه تن از مردان نمکی شده‌ است. بعد از گشایش این موزه، سه جسد از چهار جسد برای بازدید عموم از موزه رختشویخانه زنجان به این مکان منتقل شدند. سر و پای چپ یکی دیگر از این مردان در موزه ملی ایران در تهران قابل بازدید است.

طبق توافقات صورت گرفته با اداره‌ میراث فرهنگی زنجان، خانه‌ ذوالفقاری‌های زنجان، کاربری اداری خواهد یافت و باغ آن مجددا طراحی و به حالت اولیه‌ خود باز خواهد گشت.

این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۵۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.