گردشبان (gardeshban.ir) :
قلعه بیرجند که با نامهای قلعه ته ده و پایین شهر نیز شناخته میشود، بزرگترین و قدیمیترین بنای تاریخی بیرجند به شمار میروداین قلعه که از جمله نقاط گردشگری بیرجند و استان خراسان جنوبی است، بر فراز بلندترین نقطه غربی تپه ماهورهای شهر بیرجند قرار دارد.این قلعه با وسعتی بالغ بر ۳۰۰۰ مترمربع در دوره صفویه ساخته شده و در واقع هسته اولیه شهر بیرجند محسوب می شود.
وسعت این قلعه حدود ۳۰۰۰ متر مربع و ساخته دوره صفویه و هسته اولیه شهر بیرجند محسوب میشود. برخی نیز بنای این قلعه را به قبل از این دوره نسبت میدهند. این قلعه از خشت و گل ساخته شده و مردم دوره صفویه تا قاجاریه را از حمله مهاجمان بویژه ترکمنها و ازبکها در امان نگه میداشته است.
قلعه بیرجند در دوره قاجاریه به طور کامل بازسازی و مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به شواهد موجود به وسیله نقب های زیرزمینی به نقاط مهم شهر مثل ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه مرتبط بوده است.
این قلعه دارای ۷ برج بوده که شش برج از آن باقی مانده است. مرمت این بنا در سال ۱۳۷۸ به وسیله شهرداری بیرجند شروع شد.
در روزگاران گذشته در بیرجند دو قلعه معتبر و چندین ارگ و ساختمان بزرگ وجود داشته که در آغاز سده چهاردهم خورشیدی آثاری از آن دو قلعه و نیز تعدادی ارگ و ساختمان بزرگ باقی است.
قلعه عظیم و قدیمی پایین شهر بیرجند یک قلعه کوهستانی از نوع نظامی میباشد. این قلعه نه جای سکونت بلکه مکانی برای انجام وظیفه نگهبانان بوده و ساکنان این قلعه نگهبانانی بودند که وظیفه آن ها رساندن اخبار، تأمین امنیت و حفاظت بود.
در این قلعه انبارهای آب و آذوقه پیوسته نگهداری میشد تا در مواقع حملات دشمن یا هجوم های سراسری، ساکنان شهر، تجار، پیشه وران، افراد مهم، فرماندهان با خانوادههای خود و دارایی هایی منقول از طریق نقبهایی که تعبیه شده بود، به قلعه پناه برند.
این نقبها از قلعه به خانه اشراف و افراد حکومتی، همچنین مرکز محلات (از جمله محله سرو) و مسیرهای متعددی همچون ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی را شامل میشد.
بنای قلعه را برجهایی دو طبقه در چهار طرف با حصار اصلی در میان گرفته بر فراز این برجها که به شکل استوانه هستند.
روزنههایی ایجاد شده که کاربرد آن دیدبانی برای دفاع از قلعه و ساکنان شهر میباشد و محل امنی برای تیراندازی و ضربه زدن به دشمن محسوب میشده، دیوار بنا با فرم آمده آن همچنین ضخامت آن امکان دیدبانی را بر فراز حصار به نگهبان بهتر میدهد.
این قلعه دارای دو در ورودی است که یکی از آنها در ضلع شمالی و دیگری در ضلع غربی قرار دارد.