موزه باستان شناسی و مردان نمکی زنجان+ تصاویر

صفحه نخست / عمومی

موزه باستان شناسی و مردان نمکی زنجان+ تصاویر

موزه مردان نمکی زنجان (Zanjan Saltmen Museum) در یکی از محلات قدیمی شهر زنجان موسوم به محله «دالان آلتی» در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع قرار دارد.

کد خبر: ۵۲۸۲۶

تاریخ انتشار : شنبه ۲۷ فروردين ۱۴۰۱-1401 January 27

گردشبان (gardeshban.ir) :

زنجان یکی از استان‌های ایران است که در شمال غربی ایران قرار گرفته و از مناطق ترک‌‌نشین محسوب می‌شود. جاذبه‌های طبیعی و تاریخی این استان را نمی‌توان نادیده گرفت زیرا زنجان با داشتن آب و هوایی خاص و خنک، به عنوان بهشتی معتدل شناخته می‌شود که هر ساله و به خصوص در تابستان، میزبان عده‌ی کثیری از طبیعت دوستان است. یکی از جاذبه های این استان موزه مردم شناسی زنجان است.

موزه مردان نمکی زنجان (Zanjan Saltmen Museum) در یکی از محلات قدیمی شهر زنجان موسوم به محله «دالان آلتی» در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع قرار دارد. این بنا ساختمان مسکونی و اداری حکمران زنجان بوده و اکنون محل نگهداری مردان نمکی است. در گذشته این بخش از شهر زنجان محله اعیان‌نشین بوده و مجموعه بناهایی در سبک و الگویی همسان همچون خانه وزیری، خانه خدیوی، عمارت دارایی و… در این محل ساخته شده است.

موزه باستان شناسی زنجان (عمارت ذوالفقاری) از 3 بخش مختلف پیش از تاریخ، بخش تاریخی و بخش تاریخ اسلامی تشکیل شده است و در هر کدام از آنها، اشیاء مربوط به آن زمان نگهداری می‌شود. تعدادی از این عتیقه ها شامل کاسه‌های سفالین، خمره ذخیره آرد، کاشی ستاره‌ای و زرین فام و ظروف مسی قلم‌زنی می باشد.

پیشینه

از این مجموعه در حال حاضر فقط عمارت بیرونی باقی مانده که به نام «عمارت محمودخان ذوالفقاری» معروف است. بنا به روایاتی این خانه را سردار اسعدالدوله (پدر محمود خان) در اواخر حکومت قاجار بنا کرده و پس از وی محمودخان در آن اقامت داشته است. بعد از انقلاب اسلامی، عمارت ذوالفقاری مدتها در اختیار یکی از نهادهای انقلابی بود و تا ثبت این بنا در فهرست آثار ملی کشور به دلیل متروک ماندن و عدم مراقبتهای لازم آسیب فراوانی دید.

در سال ۱۳۷۹ میراث فرهنگی استان زنجان تصمیم به حفظ و مرمت عمارت ذوالفقاری گرفت و در این راستا بنای مذکور در چندین مرحله مرمت و بازسازی شد. سپس با انتقال مجموعه آثار به دست آمده از معدن نمک چهرآباد در سال ۱۳۸۶ موزه موقت مومیایی ها در این مکان به وجود آمد و در سال ۱۳۸۸ اولین موزه باستانشناسی استان زنجان در عمارت ذوالفقاری افتتاح شد. این بنا در تاریخ ۱۳۷۵/۱۲/۲۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

اشیای موزه

در بخش پیش از تاریخ، اشیای دوره پیش از تاریخ کشف شده در استان زنجان از محوطه های تپه نور سلطانیه مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد و تپه خالصه خرمدره مربوط به هزاره ششم قبل از میلاد و سها چای تپه مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد نگهداری می شود. این اشیا شامل انواع کاسه های سفالین ساده و منقوش، انواع ابزار سنگی بنام میکرولیت و ابزار استخوانی و پیکرک های حیوانی است.

بخش تاریخی دارای انواع ظروف سفالین عصر آهن کشف شده در استان زنجان شامل انواع سفالهای خاکستری و نخودی، ظروف سفالین لعابدار دوره اشکانی، انواع خمره های ذخیره آرد، انواع ابزار جنگی از جنس مفرغ شامل سرگرز و پیکان، سرپیکان و شمشیر های ساده و منقوش است.

در بخش تاریخ اسلام نیز انواع اشیای دوره اسلامی شامل پی سوزهای ساده و لعابدار دوره ایلخانی، ظروف مسی قلمزنی، کاشی های ستاره ای و زرین فام کشف شده از گنبد سلطانیه، سکه های دوره های مختلف تاریخی از دوره تاریخی تاپایان دوره اسلامی نگهداری می شود.

مردان نمکی زنجان چگونه کشف شدند ؟

معادن نمک چهرآباد در شهر زنجان 6 مومیایی را در دل خود جا داده بود که در حین حفاری و استخراج نمک از این معادن پیدا شدند. نخشستین مومیایی در سال 72 طی عملیات خاکبرداری کشف شد و پس از آن 5 مومیایی دیگر نیز در این معدن کشف و استخراج شدند که به این 6 مومیایی مردان نمکی نیز گفته می شود.

در میان مردان نمکی کشف شده، سه مرد نمکی مربوط به زمان هخامنشیان ( در حدود ۴۰۰ پیش از میلاد) و دو مرد نمکی دیگر نیز مربوط به اواخر دوران ساسانی (حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ بعد از میلاد) هستند. بد نیست بدانید مردان نمکی با ارزش‌ترین اشیا کشف شده در دنیا محسوب می‌شوند که تا کنون نتوانسته‌اند قیمت گذاری شوند.

ویژگی های مردان نمکی

مرد نمکی ۱

نخستین مومیایی کشف شده، جسد نیم‌تنه‌ای با ریش، موی بلند و حلقه‌ی گوشواره‌ی طلا در گوش بود و در اطراف آن مومیایی اشیایی چون تکه‌ی سبد، میخ‌های چوبی و طناب‌های گیاهی هم وجود داشت که در حین خاکبرداری در زمستان 1372 از معادن نمک پیدا شد و بعد از کاوش‌های باستان‌شناسی به پژوهشکده‌ی حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی سازمان میراث فرهنگی فرستاده شد.

مرد نمکی ۲

در پاییز سال 83 کارگران در حین کار مجددا با بقایای اسکلت انسانی مواجه شدند که به دلیل کار با بولدوزر تا حد زیادی از بین رفته بود. با جستجوی معدن‌کاران در میان خاک‌های آشفته، علاوه بر جمع‌آوری قسمت‌هایی از بقایای انسانی تکه تکه شده، شماری از اشیا به دست آمده توسط بهره‌بردار به اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان منتقل شد. بقایای انسانی این مومیایی پس از انتقال به میراث فرهنگی، مرد نمکی 2 نام‌گذاری شد. این بقایا متعلق به مردی میانسال با میانگین قد حدود 180 سانتی‌متر بوده که در جریان ریزش دیواره‌ها و سقف تونل کشته شده بوده است.

مرد نمکی ۳

بقایای مرد نمکی ۳، همچون مرد نمکی ۲، به صورت اتفاقی و طی کار باطله‌برداری بولدوزر توسط معدن‌کاران در سال ۱۳۸۳ کشف شد. به دلیل کشف مومیایی با بولدوزر، این جسد نیز به صورت متلاشی و تکه‌تکه یافت شد. بقایای مومیایی شماره ۳ شامل استخوان، لباس و قسمتهایی از بافت نرم فردی بود که همچون معدنچیان دیگر بر اثر ریزش تونل و سقوط یک سنگ چند تنی روی او کشته شده بود.

مرد نمکی ۴

مرد نمکی ۴ سالم‌ترین و کامل‌ترین مومیایی کشف شده از معدن چهرآباد است. علیرغم آسیب‌دیدگی به هنگام مرگ تقریبا بیشتر قسمت های بدن سالم باقی مانده که شامل مجموعه استخوانها و بافت نرم وی است که بر اثر از دست دادن آب بدن کاملا خشک شده است. به هنگام کشف جسد در وضعیت دمر قرار داشت. به شکلی که صورت و قسمت جلوی بدن روی خاک قرار گرفته بود. دست ها از ناحیه آرنج خم شده ،دست چپ روی زمین و دست راست در حالت تقریبا مشت شده بود. پای راست به صورت نیمه باز و پای دیگر جمع شده در زیر شکم قرار داشت. با وجود شکستگی جمجمه در چند قسمت، دلیل مرگ بر اساس تحقیقات دکتر شکوهی با عکسبرداری سی تی اسکن، فشار بر قفسه سینه و پارگی قلب در نتیجه ریزش تونل ها و ریزش خاک و آوار روی وی بوده است.

بر اساس تحقیقات انجام گرفته مشخص شد، این مومیایی طبیعی، پسر جوانی بوده که هنگام مرگ حدود ۱۶ سال داشته است. قد این مومیایی ۱۷۰ تا ۱۷۵ سانتی‌متر است. بر گوشهایش حلقه‌هایی از جنس نقره دیده می‌شود. موهای سر وی کوتاه و به رنگ خرمایی است. از ویژگی‌های بسیار مهم این مومیایی طبیعی، لباس کاملی است که بر تن او دیده می‌شود. این لباس از بالا پوشی بلند، یک شلوار و کفش چرمی تشکیل شده است.

به همراه این جوان مومیایی شده اشیای جالب توجهی نیز کشف شد. یکی از این اشیا چاقوی فلزی با دسته استخوانی است که در غلافی چرمی به کمربند پارچه‌ای او بسته شده است. از اشیای دیگر می‌توان به دو کوزه کوچک سفالی سالم اشاره کرد. همچنین طنابهای گیاهی، یک مهره کوچک با لعاب آبی، یک پی سوز سالم دود زده، ۱۱ تکه سفال و… نیز همراه این جسد یافت شده است.

مرد نمکی ۵

این مومیایی طبیعی در کاوش فصل دوم در حالی یافت شد که به جز سر، بقیه قسمت های بدن زیر صخره و سنگهای آواری بزرگ قرار گرفته بود. شکل جسد نشان می‌داد این شخص نیز همچون نمونه‌های قبلی بر اثر حادثه‌ای که منجر به تخریب و ریزش تونل شده، کشته و مدفون شده است. بر خلاف مومیایی نمکی شماره ۴ بیشتر بافت بدن مرد نمکی ۵ پوسیده و از بین رفته بود. بافت نرم فقط در قسمت‌هایی کوچک از دو دست، پاها، بخش هایی از صورت، سینه و لگن باقی مانده بود. کم بودن میزان نمک در این محیط و نفوذ آب از بالای کوه به این بخش از معدن از دلایل اصلی پوسیده شدن زیاد مرد نمکی ۵ است.

نتایج کاوش‌های انجام شده

پیش از کاوشهای دو فصل ۸۳ و ۸۴ در معدن نمک چهر آباد بر اساس یافته‌های سال ۷۲ تصور بر این بود که معدن، محل کشته شدن شاهزاده ساسانی یا نماینده هیئت حاکمه اقوام سکایی در سده ۸ پیش از میلاد بوده است. اما با کاوشهای دو فصل اخیر مشخص شدکه تمام مومیایی های مکشوفه از معدن، کارگران و معدن‌کارانی بودند که در نتیجه ریزش معدن و فرو ریختن دیواره ها و سقف و تونل ها کشته و مدفون شده‌اند.

طبق کاوشهای انجام یافته همچنین مشخص شد که معدن از حدود نیمه هزاره اول شناسایی شده است. بر اساس آزمایشات سالیابی کربن ۱۴ مشخص شد که مرد نمکی ۳، ۴، ۵، مربوط به دوره هخامنشی با قدمت حدود ۲۳۰۰ سال و مرد نمکی ۱ و ۲ مربوط به دوره ساسانی با قدمت حدود ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ سال قبل است. بنابراین با توجه به شواهد و مدارک موجود، ریزش تونلهای معدن چهرآباد، دست کم دوبار رخ داده است.

نخستین بار در حدود ۲۳۰۰ سال پیش و به هنگام فعالیت معدن‌کاران بخش بزرگی از تونلهای معدن ریزش و در آن مردان نمکی ۳، ۴، ۵ کشته شده‌اند و سپس با گذشت چندین قرن دوباره حادثه‌ای دیگر در معدن نمک رخ داده و در نتیجه آن مردان نمکی ۱ و ۲ نیز کشته و مدفون شده‌اند. در حال حاضر به استثنای مومیایی نمکی شماره ۱ که در موزه ملی کشور نگه داشته می‌شود بقیه اجساد و اشیای به دست آمده از معدن چهرآباد در موزه ذوالفقاری زنجان در شرایط مطلوب، تحت نظارت کارشناسان مربوط نگهداری می‌شوند.

چطور به موزه مردان نمکی برویم؟

همانطور که در ابتدا اشاره کردیم، موزه باستان شناسی زنجان در ساختمانی مشهور به «عمارت ذوالفقاری» و در مرکز شهر زنجان و در ضلع شمالی «سبزه میدان» در محله ‎ای به نام «دالان آلتی» قرار دارد. برای بازدید از این موزه کافیست به میدان معروف شهر یعنی سبزه میدان بروید.

آدرس: استان زنجان، زنجان، سبزه میدان، خیابان زینبیه

ساعت بازدید: همه روزه از ساعت 09:00 تا 18:00

هزینه ورودی: 10.000 تومان – اتباع خارجی 30.000 تومان

شماره تماس: 02433334717