از دخمه‌های سنگی هراز چه می‌دانید؟+ عکس

صفحه نخست / عمومی

از دخمه‌های سنگی هراز چه می‌دانید؟+ عکس

این مجموعه در نوع خود از لحاظ تمرکز در یک منطقه، در ایران منحصر بفرد است. غارهای دستکند محور هراز برای سهولت حفر در طبقات خاکسترهای به جا مانده از فوران کوه دماوند و همچنین بعضی از نقاط در طبقات رسوبی حفر گردیده است.

کد خبر: ۵۲۸۹۳

تاریخ انتشار : سه‌شنبه ۳۰ فروردين ۱۴۰۱-1401 January 30

گردشبان (gardeshban.ir) :

غار های دستکند محور هراز که در منطقه کافر کلی نامیده می شوند، فضاهای دست کندی هستند که در محور هراز و نقاط مختلف منطقه بالا لاریجان، در میان بندها و پرتگاه‌ها تراشیده شده است.

در هیچ یک از نقاط ایران این غار های دستکند تا این حد متمرکز نیستند. این حفره های دست کند در طول دره هراز از آبادی اسک مرکز قدیم بالا لاریجان شروع و تا روستای پنجاب بطول ۴۲ کیلومتر در ارتفاعات مشرف به دره هراز و همچنین در چند دره فرعی در حد فاصل این دو محل قرار دارد و جالب اینکه ۶ نقطه از این غارها در کنار جاده هراز و دره رودخانه هراز واقع شده اند و مابقی طی چندین کیلومتر و در فاصله دورتری از تنگه هراز قرار دارند.

اکثر این کلونی‌های دستکند دارای اتاقهایی متعدد همراه با نورگیرها و مکانهای دیده بانی، سرویس بهداشتی در طبقات بالاو آشپزخانه تشکیل شده است.

در محور هراز به فاصله ۴۲ کیلومتر از روستای اسک تا پنجاب از بخش نمارستاق در ۱۳ نقطه با تعداد متغییر غارهای دست کندی مواجه هستیم که در دل کوه کنده شده اند و جالب اینکه ۶ نقطه از این غارها در کنار جاده هراز و دره رودخانه هراز واقع شده اند و مابقی طی چندین کیلومتر و در فاصله دورتری از تنگه هراز قرار دارند. غارهای دستکند محور هراز برای سهولت حفر در طبقات خاکسترهای بجا مانده از فوران کوه دماوند و همچنین بعضی از نقاط در طبقات رسوبی حفر گردیده است.

این مجموعه ها در نوع خود از لحاظ تمرکز در یک منطقه، در ایران منحصر بفرد است. غارهای دست کند را می توان از نظر کاربری به چهار دسته تقسیم نمود: الف: زندگی موقت و دفاعی ب:زندگی دایم ج: آیینهای مذهبی و تدفین د: معدن

غارها ی دستکند محور هراز شامل :

۱- غارهای دستکند روستای آب اسک

۲-غارهای دستکند روستای نیاک

۳-غارهای دستکند دره آینه ممنون روبروی روستای نیاک درسمت راست جاده هراز

۴-غارهای دستکند تخته پل. بین روستای نیاک و پلمون

۵-غارهای دستکند دارسون در ۳ کیلومتری شهر رینه

۶-غارهای دستکند روستای گیلاس

۷-مجموعه غارهای دستکند روستای پلمون

۸-غارهای دستکند روستای کنار انجام

۹-غارهای دستکند روستای آبگرم

۱۰-غارهای دستکند روستای گزانه و ملار

۱۱-غارهای دستکند روستای بایجان

۱۲-غارهای دستکند روستای کهرود و کیان

۱۳-مجموعه غارهای دستکند روستای پنجاب

این دخمه ها جهت اسکان و زندگی موقت یا دائم و یا بصورت یک مجموعه تدافعی و دیده بانی مورد استفاده قرار می گرفته اند. وجود اتاقهای متعدد با طبقات متغیر و همچنین سرویس بهداشتی، تالار و مکانهای پخت و پز موید این مطلب است که در اینجا فضای معماری علاوه بر زندگی، مکانی جهت مقابله و دفاع در برابر دشمن خارجی نیز کاربرد داشته است. طبقات دوم عمدتا با رویکرد دفاعی و دیده بانی ایجاد شده است. در واقع با حفر چاله ای روبروی روزنه و نورگیر ، یک شخص مسلح می توانست به راحتی در حالت نشسته جای گرفته و به دیده بانی از محیط اطراف بپردازد.

اغلب غارهای دستکند مانند غارهای میمند، غارهای خوزستان، شیراز و همدان یا در بعضی از کشورها مانند تونس با کندن کف زمین در قطرهای بسیار بزرگ بصورت مدور تا عمق ۶ یا ۷ متری و ایجاد غارهای متعدد در دورتا دور داخلی آن جهت سکونت دائمی یا فصلی از آنها استفاده می کنند. ولی جالب اینجاست که غارهای محور هراز تماما در دل کوه و در طبقات به سمت قله و بالا ساخته شده اند. دهانه غارها بخاطر سرمای بیش از حد منطقه در زمستان عموما در اندازه های کوچکی حفر شده بطوری که در اکثر آنها باید به حالت خمیده وارد شد و در تعداد بسیاری از آنها هنوز جای اتصال درب به چشم می خورد. ساختمان داخلی این غارها کلا نظم خاصی ندارد، تعدادی با یک دهنه ورودی هستند و تعدادی هم بوسیله راهروها و همچنین ایجاد سوراخی تقریبا یک متر مربع در سقف برای دسترسی به طبقات دوم و سوم ایجاد شده اند .

دسترسی به جایگاه پاره‌ای از آنها سخت و صعب‌العبور است. برخی از این دخمه ها در ارتفاع صد متری کنده شده اند و برای کاوش و بررسی آنها بجز استفاده از وسایل کوهنوردی راه دیگری وجود ندارد

قدمت این دخمه ها اغلب به دوران ماقبل تاریخ مربوط میشود که نمونه های آن در سایر نقاط ایران نیز دیده میشود. با توجه به کاوش‌ های باستان‌شناسی و بقایای سفال‌هایی که در این خانه‌ها پیدا شده، می‌ توان دریافت که آنها در اوایل دوران اسلامی یعنی حدود هزار سال پیش نیز مورد استفاده قرار گرفته اند. از آنجایی که در این دوران ایران مورد هجوم اعراب قرار گرفت اینطور به نظر می ‌رسد که این خانه‌ ها ی سنگی در دل کوه مأمن ایرانیان آن روزگار بوده اند که بدلیل فرار از اعراب و دین جدید به این دخمه ها پناه آورده اند.

آنچه را که ابن اسفندیار کاتب در کتاب طبرستان، رویة ۵۷، از جایگاهی به نام وَرْ (وَرِکوه) که به معنی پناهگاه و غار در کوهستان، یاد کرده است؛ همان است که نمونه‌هایی از «وَرْها» در چند جایگاه از آبادی‌های کوهستان لاریجان و رویان در نزد عامه به نام «کافر کلی» نامیده می‌شوند. هنوز نمونه‌های زیادی از «وَرْها» در کوهستان پنجاب، نمارستاق (نیمه رُستاک)، اسک، نیاک، ایرا (و در جایگاهی به نام ایرج وَرْ) و دیده می‌شود.

در تمامی منطقه آثار باستانی فراوانی مانند بقایای راههای ساخته شده از دوران ساسانی تا قاجار و دهها مقبره، امامزاده، قلعه، پاسگاه و آتشگاه بچشم می خورد که تمامی این مکانها نشان از اهمیت بسیار بالای این منطقه، از زمانهای دور تا به اکنون دارد.