خانه انگورستان ملک اصفهان؛ بنایی قاجاری با معماری حیرت انگیز+ عکس

صفحه نخست / عمومی

خانه انگورستان ملک اصفهان؛ بنایی قاجاری با معماری حیرت انگیز+ عکس

خانه ی انگورستان ملک اصفهان یکی از خانه های تاریخی به شمار می رود که قدمت تاریخی آن به دوره ی قاجار باز می گردد

کد خبر: ۵۳۳۲۹

تاریخ انتشار : سه‌شنبه ۲۰ ارديبهشت ۱۴۰۱-1401 February 20

خانه ی انگورستان ملک اصفهان یکی از خانه های تاریخی به شمار می رود که قدمت تاریخی آن به دوره ی قاجار باز می گردد. خانه ی انگورستان تحت مالکیت ملک التجار قرار داشته است.

بنای خانه بر اساس سبک معماری قاجار طراحی شده است و دارای اتاق های شاه نشین تابستانه، شاه نشین زمستانه، پس درونی، حیاط اندرونی و حیاط بیرونی می باشد.

خانه انگورستان از گذشته تاکنون

خانه ی انگورستان کاخی منحصر به فرد در ملک اصفهان است که با عناوین مختلفی نظیر انگورستان ملک التجار و خانه انگورستان ملک اصفهان شناخته می شود.

سرگذشت تاریخی خانه ی انگورستان به دوره ی نادر شاه قاجار باز می گردد. به استناد از برخی منابع تاریخی باغ انگورستان در زمان نادر شاه قاجار توسط نظام حکومتی به عنوان مالیات از مردم گرفته شد.

در دوره ی حکومت ناصر الدین شاه قاجار باغ انگورستان زیر سلطه ی مسئول امور مالی حکومت اصفهان بود. پس از مدتی به مالکیت شخصی حاج محمد ابراهیم ملک التجار، پسر ناصر الدین شاه قاجار مبدل شد.

ملک التجار پس از اذعان مالکیت بر باغ انگورستان، در راستای تغییر کاربری باغ اقداماتی انجام داد. یکی از کاربری های مهم این باغ، تعبیه ی مکانی در خصوص برگزاری مراسم عزاداری و تعزیه است.

ملک التجار جد استاد الهی قمشه ای بوده است. وی یکی از تاجران ثروتمند در دوره ی قاجار به شمار می رود که برای نخستین بار فرایند وقف در ایران را رسم کرد.

طبق وقف نامه، خانه ی انگورستان ملک اصفهان در سال 1342 هجری قمری وقف شده است. لازم به ذکر است بخش گسترده ای از خانه ی انگورستان ملک اصفهان در خصوص عریض سازی خیابان ملک، تخریب شده است.

هم اکنون این بنای تاریخی تحت سرپرستی سازمان اوقاف قرار دارد. خانه ی انگورستان ملک اصفهان دارای یک سفره خانه و یک حیاط وسیع است. تحقیقات حاکی از آن دارند که این بنای تاریخی در خصوص برگزاری مسابقات قرائت قرآن، برگزاری مراسم تعزیه و عزاداری های مختلف کاربری دارد.

به استناد از برخی شواهد، در گذشته خانه انگورستان، در راستای برگزاری مراسم ازدواج برای مردم بی بضاعت مورد استفاده قرار می گرفته است. ملک التجار در دوران حیات نیز وصیّت کرده است حتی پس از مرگ او مراسم ازدواج مردم بی بضاعت در این مکان صورت بگیرد، اما بعد از به وقوع پیوستن انقلاب اسلامی، این جریان متوقف شد.

معماری منحصر به فرد خانه ی انگورستان

خانه ی انگورستان به عنوان یک باغ انگور و عمارت تاریخی در اصفهان، توسط استاد حسین چی معماری شده است. هنر کاشی کاری، آینه کاری و گچ کاری خانه ی انگورستان حاکی از نبوغ و خلاقیت مبتکرانه ی معمار و طراح کاخ دارد.

حیاط خانه ی انگورستان سرپوشیده است. بدین جهت ستون هایی در میان فضای حیاط و سفره خانه قرار دارد که به عنوان تکیه گاه بنا به شمار می روند. ستون های خانه ی انگورستان از روکش چوبی پوشیده هستند و در قسمت سر ستون و پایه ها به وسیله ی معمار حسین چی مزین شده است.

معماری شگفت انگیز خانه ی انگورستان از بخش های مختلفی تشکیل شده است که در ادامه قسمت های مختلف خانه را به صورت مجزا شرح می دهیم.

در قسمت جنوب شرقی حیاط خانه ی انگورستان یک حمام قرار دارد که دارای سقف گنبدی است. در اطراف حمام نیز سکو هایی در خصوص نشستن تعبیه شده است.

در قسمت زیرین فضای سفره خانه زیر زمین طراحی شده است. نور مورد نیاز زیر زمین توسط نور گیر های مشبک از طریق حیاط جنوبی تأمین می گردد.

بهتر است بدانید فضای خنک زیرزمین سبب شده بود تا در گذشته از این مکان به عنوان یخچال و محل ذخیره ی مواد غذایی استفاده شود.

اکثر خانه هایی که به سبک معماری قاجار طراحی شده است دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی می باشد. حیاط بیرونی که بخشی از حیاط به شمار می رود مکانی است که در طی اجرای مراسمهای مختلف محل تجمع مردان بوده است.

حیاط اندرونی نیز به قسمتی از باغ اختصاص داشته است که در میان باغچه و حوضی زیبا تعبیه شده است. حیاط اندرونی در تهویه ی هوای خانه به شدت تأثیر گذار است.

در داخل باغچه ی حیاط اندرونی درخت هایی با برگ پهن نظیر توت و چنار کاشته می شدند. در واقع علت کاشت این نوع درختان به موجب مزیت هایی است که در فصل تابستان و زمستان به ارمغان می آورد. به عبارتی در فصل تابستان برگ های پهن درخت سبب سایه اندازی داخل محوطه ی حیاط می شود و در فصل زمستان نیز با ریزش برگ ها، زمینه ی تابش نور آفتاب به خانه فراهم می گردد.

ملک التجار دستور داد تا حیاط اندرونی را در خصوص برگزاری مراسم تعزیه به یک مکان مسقف مبدل سازند. پس از ساخت مکان مسقف، در طول اجرای مراسم طبقه ی بالا مختص بانوان بود و طبقه ی پایین نیز در اختیار آقایان قرار می گرفت.

لازم به ذکر است از نظر معماری قاجار، طبقه ی بالای محوطه، مهتابی یا غلام گرده نام دارد. اکثر ثروتمندان قاجار خانه های خود را به صورت مسقف طراحی می کردند. سقف این خانه متشکل از چوب است و دارای تزییناتی با عنوان لمبه کوبی می باشد.

در اطراف خانه ی مسقف با هدف اختصاص دادن خانه به مکان حسینیه، اشعاری از محتشم کاشانی ذکر شده است.

یکی از شاخصه های خانه ی مسقف قاجاری، سر ستون است. این سر ستون ها نمادی از سی و سه پل به شمار می روند که به وسیله ی مقرنس کاری مزین شده اند. بهتر است بدانید سر ستون هایی که با رنگ سبز آبی طراحی می شوند، نمادی از آب زاینده رود هستند.

در قسمت شرق و غرب حیاط، اتاق های سه دری تعبیه شده است. از جلوی هر در چراغ هایی با عنوان "لنتر" آویزان شده است. در گذشته در داخل لنتر روغن اضافه می کردند و پس از تعبیه ی فیتیله در داخل آن، چراغ را روشن می کردند.

تالار

در وسط باغ انگورستان عمارتی باشکوه قرار دارد. یکی از شاخصه های برجسته ی تالار یا شاه نشین تابستانه، ارسی است. ارسی در معنای پنجره هایی کاربرد دارد که متشکل از گره چینی است. در سبک گره چین تکه های چوب عاری از هر گونه میخ و چسب در کنار یکدیگر قرار می گیرند.

شیشه های تالار ترکیبی از چند رنگ مختلف است. در واقع هر رنگ پنجره نمادی از فصل های مختلف سال است. علت تعبیه ی شیشه های رنگی در پنجره های تالار به عوامل مختلفی اختصاص دارد. یکی از علت های بهره گیری از شیشه ی رنگارنگ، خاصیت تعدیل کنندگی نور است.

علاوه بر این، شیشه های رنگارنگ در زیباسازی فضای داخلی خانه کمک شایانی می کنند و مانع ورود حشرات موذی در داخل خانه می گردد.

در قسمت بالایی تالار، چهار اتاق به صورت قرینه طراحی شده است. همان طور که بیان کردیم ملک التجار برای دختر و پسرهایی که از بضاعت مالی مناسب برخوردار نبودند، جشن عروسی برگزار می کرد. لذا دو اتاق تالار با عنوان گوشواره و دو اتاق دیگر به اتاق عروس و داماد شهرت داشت.

اتاق گوشواره در طول اجرای مراسم عروسی، مخصوص بانوان بود. در داخل اتاق دو نوع میز و صندلی برای میهمانان بالا رتبه و پایین رتبه تعبیه شده است. ملک التجار میز و صندلی های اتاق گوشواره را از فرانسه تهیه کرده است.

وی همچنین چندین لوستر باشکوه در داخل اتاق ها قرار داده است که به سفارش ملک التجار از ایتالیا آورده شده اند.

اتاق آرامگاه

در قسمت شمالی حیاط اندرونی یک اتاق پنج دری طراحی شده است که با عناوین مختلفی نظیر اتاق آرامگاه و شاه نشین زمستانه شناخته می شود. در واقع اتاق آرامگاه را در قسمت شمال خانه طراحی کردند تا در فصل زمستان آفتاب گیر باشد.

در داخل اتاق هنر نقاشی بر روی آینه و گچ به وفور مشاهده می شود. تزئینات اتاق بیانگر اختصاص شاه نشین زمستانه برای پذیرایی میهمانان در فصل زمستان است. ملک التجار به شغل تاجری فعالیت داشته است.

در داخل خانه ی انگورستان ملک اصفهان یک اتاق با عنوان اتاق نظارت وجود دارد که دارای چهار در است. در های اتاق نظارت به اتاق پس درونی، محل زندگی غلامان و شاه نشین راه داشته است.

در قدیم الایام اکثر ثروتمندان در وصیّت نامه قید می کردند که پس از مرگ، در کربلا و نجف به خاک سپرده شوند. اما ملک التجار در وصیّت نامه ذکر کرده است که می خواهد در خانه ی خود دفن شود. بدین جهت مقبره ی ملک التجار و همسر وی در شاه نشین زمستانه قرار دارد.

حوض خانه

در قدیم الایام حریم خانه و خانواده به شدت حائز اهمیت بوده است. اکثر صاحبخانه های قدیم علاقه ای به راه یابی افراد غریبه به حریم خانه نداشتند.

بدین ترتیب ملک التجار در گوشه ای از خانه در نزدیکی حیاط بیرونی اتاقی تعبیه کرد که به وسیله ی سه پله از سطح خانه پایین تر می رفت. در مرکز اتاق که با عنوان اتاق پس درونی شناخته می شود یک حوض قرار دارد.

کاربری اتاق پس درونی مخصوص میهمانان بزرگ و افراد غریبه بوده است.

در میان اتاق های مختلف خانه ی انگورستان یک اتاق به دختر ملک التجار، زهرا خانم اختصاص داشته است. وی به اصرار ملک التجار با پسر عمویش ازدواج کرد.

ازدواج زهرا خانم پس از مدتی به طلاق ختم شد. این چهره پس از طلاق برای مدتی در اتاق مخصوص خود زندگی کرد. سپس به قم مهاجرت نمود و تا پایان عمر در حرم حضرت معصومه به خدمت پرداخت.

مناسب ترین زمان برای بازدید از خانه انگورستان

خانه ی تاریخی انگورستان در استان اصفهان قرار دارد. این شهر در جوار زاینده رود و کوه های زاگرس واقع است.

اصفهان به موجب قرار گیری در یک موقعیت جغرافیایی خاص، از سه جهت در اراضی پست و ارتفاعات قرار دارد.

لذا در فصول مختلف سال با تغییرات دمای محسوسی رو به رو نمی گردد.

خانه ی انگورستان در فصل های بهار از شکوفه های زیبای بهار برخوردار است. لذا توصیه می شود برای بازدید از زیبایی های شگفت انگیز خانه ی انگورستان در فصل بهار و تابستان عازم سفر شوید.

مناسب ترین زمان برای بازدید از خانه ی انگورستان در اصفهان فصل بهار و تابستان است

راه های دسترسی به خانه ی انگورستان

اصفهان- خیابان شریف واقفی- خیابان ملک- محله ی شیخ یوسف- خانه ی انگورستان