برج سه گنبد ارومیه، بنایی به جامانده از دوران سلجوقیان+ عکس

صفحه نخست / عمومی

برج سه گنبد ارومیه، بنایی به جامانده از دوران سلجوقیان+ عکس

سه‌ گنبد (Se Gonbad) نام برجی در جنوب شرقی شهر ارومیه است. این بنا در واقع آرامگاه بوده و در سال ۵۸۰ قمری ساخته شده است.

کد خبر: ۵۵۶۷۶

تاریخ انتشار : شنبه ۱۶ مهر ۱۴۰۱-1401 July 16

گردشبان (gardeshban.ir) :

آذربایجان غربی یکی از استان های مرزی ایران و مرکز آن شهر زیبای ارومیه است. استان آذربایجان غربی تنها استان هم مرز با کشور ترکیه است. بخش جنوبی آن اغلب کردنشین بوده و به نام مکریان شناخته می‌شود. موقعیت این استان و هم جواری اش با کشور ترکیه باعث شده که این استان از طبیعت بسیار زیبایی برخوردار باشد. یکی از جاذبه های تاریخی در شهر ارومیه سه گنبد است.

سه‌ گنبد (Se Gonbad) نام برجی در جنوب شرقی شهر ارومیه است. این بنا در واقع آرامگاه بوده و در سال ۵۸۰ قمری ساخته شده است. بنای سه گنبد در جنوب شرقی ارومیه، خیابان جانبازان (استاد برزگر) قرار دارد و امروز با گسترش شهر در میان بافت قدیمی قرار گرفته و در اطراف آن محوطه و حریمی ساخته شده تا تزئینات و بنای برج دچار صدمه و آسیب نشود. این بنا به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

این بنا در واقع آرامگاهی است که قدمتش به زمان سلجوقی برمی گردد و به شکل استوانه ای مدور از سنگ و آجر بنا شده است. قسمت های پایینی این برج تا بلندای حدود ۶.۳ متر با سنگ های تراش خورده خاکستری پوشیده شده اما از این بخش به بالا تمامی بنا با آجرهای چهارگوش ساخته شده است.

علت نامگذاری

برخی در وجه تسمیه این بنا قدیمی می‌گویند این بنا بخاطر وجود سه گنبد در سه طبقه آن بدین نام مشهور است و گروهی از مورخان نیز عقیده دارند که وجود دو بنای دیگر که در مجاورت روستایی بنام چهریق از دهستان‌های شهرستان سلماس وجود داشته‌ است علت نامگذاری این مجموعه به سه گنبد می‌باشد.

تاریخچه برج سه گنبد

سه گنبد برجی مدور است که در سال ۵۸۰ هجری به دست منصور بن موسی ساخته شده و با اینکه در زمان سلجوقیان ساخته شده اما شیوه آجرکاری و ظاهر ساختمانی اش به مانند برج های دوره طغرل است. با این حال تعدادی شواهد نشان می دهد که بنا در قرن ۶ ساخته شده است؛

معماری این بنا شباهت زیادی با دیگر مقبره های دوره سلجوقی دارد. به عقیده برخی در گذشته در اینجا بنای دیگری متعلق به دوره ساسانی وجود داشت که پس از حمله اعراب متروک و نابود شد، البته مدرکی برای اثبات این نظر وجود ندارد.

در ورودی بنا سه کتیبه از جنس سنگ تراش خورده به زبان کوفی وجود دارد که در انتهای آن تاریخ ۵۸۰ هجری ذکر شده است. با استناد به همین کتیبه، بنا به دستور "شیث قاطه المظفری”، یکی از امرای سلجوقی درست شده است.

معماری و مشخصات بنا

معماری بیرونی

سه گنبد، برجی استوانه ای و مدور به ارتفاع ۱۳ متر و قطر ۵ متر است که دارای دو بخش سرداب و شیون گاه و دو ورودی مجزا می باشد.

این بنا دریچه هایی در ۴ سمت خود دارد و دو طبقه دارد؛

طبقه اول: سردابی است که با پوششی قوس دار از طبقه دوم جدا می شود و دری کوچک به ارتفاع ۱۷۰ سانتی متر دارد.

طبقه دوم: اتاق مقبره است و دری به ارتفاع ۲۵۰ سانتی متر دارد.

در دو طرف بنا به صورت شمالی و جنوبی دو نورگیر هست که چهار کانال باعث ارتباط آن ها با فضاهای طبقه بالا و پایین می شود. با اینکه عده ای این روزنه ها را نورگیر می دانند اما با توجه به محل قرار گیری و نور کمی که از آن ها عبور می کند می توان دلیل ایجاد آن ها را کوران هوا دانست.

در طبقه بالا و پایین مقبره دو درب وجود دارند. درب پایینی از جنس آهن بوده و در سال های بعد به بنا اضافه شده است. درب طبقه بالا نیز از دو لنگه چوبی ساخته شده که طبق تصاویر به جا مانده از آن زمان می توان حدس زد که این درب نیز بعدها به بنا اضافه شده است.

این برج استوانه ای یک دخمه ای دارد که روی قسمت بالایی اش اتاق مقبره آجری ساخته شده و معماری درگاه وردی این اتاق که از قطعات سنگی و گچ با نقوش هندسی طراحی و با کتیبه تزئین شده، بسیار جالب توجه است. سمت ورودی شمالی مقبره توسط یک قاب پر نقش و نگار زیبا احاطه شده و روی در ورودی سه کتیبه قرار دارد که بالایشان با مقرنس کاری ساده تزئین شده است. دیوارهای بنا و سقف اصلی گنبد نیز تا به امروز سالم و دست نخورده باقی مانده اند.

معماری داخلی

اتاق مقبره به شکل مربع است و این اتاق مربع شکل به طور شگفت و با مهارت خاص معمار داخل یک برج استوانه ای جای گرفته است و دوباره با ترفندهای معماری به شکل دایره درآمده و به رویش گنبدی نهاده شده است. داخل اتاق مقبره تزئینات زیبا نظیر قرینه های مقرنس دار در گوشه ها، طاق نماهای هلالی تیز و کاربندی ها به چشم می خورند. ثق ظاهری اتاق قبه ای دارد که آجرهایش به صورت حلقه به دور یک مرکز چیده شده اند.

کف اتاق مقبره نیز در داخل دخمه زیرین تماما از بین رفته و تنها بقایای کمی از آن در کناره ها باقی مانده اند. دخمه از طاق های هلالی آجری پوشیده شده است و پایه این طاق ها در اطراف قابل مشاهده هستند. کف دخمه با آجرهایی با طرح های هندسی زیبا پوشش یافته و ارتفاع دقیق دخمه به دلیل ویران شدن سقف قابل تشخصی نیست. اما طبق تحقیقات صورت گرفته ۱.۵ متر تخمین زده می شود. علاوه بر گنبد بلند ۹ متری بنای برج سه گنبد، تزئینات سنگی و رنگ آمیزی ها باعث برجسته شدن این بنای تاریخی شده اند.

قبرهای تاریخی زیادی در اطراف برج سه گنبد وجود داشتند که متعلق به افراد ممتاز جامعه بودند و به دلیل قدسیت محل در این مکان دفن شده بودند. اما امروزه از بین رفته اند. از ویژگی های جالب برج سه گنبد می توان به سردر پرنقش و نگار و جذاب آن اشاره کرد. با وجود این که در آن دوران تزئینات کاشی کاری از هنرهای رایج بود، اما هیچ اثری از رنگ آمیزی در این بنا وجود ندارد. در عوض، معمار برای نشان دادن هنر و استعدادش از آجر و سنگ های قهوه ای درخشان استفاده کرده و بنا را اینگونه مزین کرده است. البته بخشی از این تزئینات امروزه از بین رفته اند.

تزیینات بنا

نکته‌ مهم هنری بنای سه گنبد گذشته از گنبد رفیع با ۹ متر ارتفاع و مقرنس‌كاری، وجود تزیینات سنگی است. علاوه بر این، سر در آن مزین به نقش‌ونگارهای بدیع و زیبایی است و با وجود اینکه در آن زمان کاربرد تزیینات کاشی رواج داشت؛ در این مقبره کوچک‌ترین اثری از رنگ‌آمیزی دیده نمی‌شود. حروف، خطوط و نقوش هندسی سه گنبد نیز با سنگ ساخته شده‌اند.

گرچه از تزیینات رنگی در سازه استفاده‌ نشده؛ معمار برای نمایش مهارت خود از آجر و سنگ‌ها بسیار روشن استفاده کرده که متاسفانه بر اثر بی توجهی، قسمت‌هایی از این تزیینات و خطوط بسیار زیبا از بین رفته است. در سال‌های اخیر بر اثر توجه به حفظ آثار تاریخی، به تعمیر آن اقدام شده و قسمت‌های آسیب‌دیده سنگ‌های نما و… به سبک اصلی مرمت شده است.

جاذبه های نزدیک

بازار ارومیه ۱.۳ کیلومتر

کلیسای ننه مریم ۱.۷ کیلومتر

موزه ارومیه ۱.۹ کیلومتر

پارک ائللر باغی ۲.۸ کیلومتر

پارک جنگلی ارومیه ۳.۳ کیلومتر

پارک ساعت ارومیه ۳.۷ کیلومتر

دسترسی

همانطور که در ابتدا گفتیم این بنای تاریخی در جنوب شرقی شهر ارومیه در استان آذربایجان غربی و در خیابان جانبازان (استاد برزگر) قرار دارد. بنابراین برای بازدید از آن باید به وسیله ماشین شخصی یا وسایل نقلیه عمومی خود را به خیابان جانبازان برسانید. در محوطه این برج تاریخی، موزه‌ای از سنگ‌های تاریخی نیز وجود دارد.

آدرس: استان آذربایجان غربی، ارومیه، خیابان جانبازان (استاد برزگر)، خیایان راهنمایی، کوچه چهارم

ساعت بازدید: همه روزه از ساعت 09:00 الی 22:00 (پنج شنبه ها تا ساعت 20:00)