گردشبان (gardeshban.ir) : این روستا بیابانی که زمانی یک پایگاه مهم در مسیرهای تجاری و زیارتی بود، نمونههای شگفتانگیزی از معماری بربر صحرا را به خود اختصاص داده است. این مرکز همچنین به لطف کتابخانههای بیابانی خود که پر از متون علمی و قرآنی مربوط به قرون وسطی است، یک مرکز مهم یادگیری تاریخی و فرهنگی در سطح جهان محسوب میشود.
این روستا در سال 777 میلادی تاسیس شد و به دلیل رفتوآمد مداوم بازرگانان و زائرانی که از راه مکه عبور میکردند، به سرعت ساخته شد. این امر همچنین باعث ایجاد کتابخانههای صحرایی در آن نیز شد. این در حالی است که مخازن کتاب خصوصی که زائران میتوانستند خود را در مورد دین، نجوم، ریاضیات و حقوق آموزش دهند، بهراحتی در این روستا یافت میشد.
تا دهه 1950 میلادی بیش از 30 کتابخانه خانوادگی برای بازدید عموم آزاد بود، اما خشکسالی منطقه باعث شد تعداد آنها به میزان قابلتوجهی کاهش یابد. اکنون، پنج کتابخانه باقیمانده در روستای قرون وسطایی چینکوئتی وجود دارد که هزاران متن باستانی و تاریخی در آنها وجود داشته و هنوز هم طبق سنت، حفظ و نگهداری میشوند.
متاسفانه، اگرچه روستا قرون وسطایی چینکوئتی در سال 1996 میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو معرفی شد، اما این متون گرانبها در معرض خطر قرار دارند. کتابداران دائما با شن و ماسهها و هوای خشک صحرا دست و پنجه نرم میکنند. همچنین کمبود توریستها به دلیل نگرانیهای امنیتی باعث شده سه کتابخانه بهطور منظم باز نشوند. در حالی که دولت سعی کرده است در حفظ نسخههای خطی مداخله کند، اما شکستن سنت هزاران سالهای که کتابخانهها را از نسلی به نسل دیگر منتقل میکند، بسیار دشوار است.