گردشبان (gardeshban.ir) :
مستوفیان، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی اظهارکرد: به طور کلی هنر صخرهای را به دو دسته تقسیم بندی می کنند که عبارتند از سنگنگارهها یا پتروگلیفها و رنگیننگارهها یا پیکتوگرامها. سنگنگارهها یا رنگین نگارهها گاه بر دیواره غارها، اشکفت کوهستانهاو پناهگاههای صخرهای نقش شده و گاه بر صخره های جدا افتاده در فضا باز دامنهها. نقوش صخرهای گاهی شامل یک مجموعه نقش مرتبط بهم است که یک صحنه یا روایت را نشان میدهد و گاهی از یک تک نقش یا چندین نقش بی ارتباط به یکدیگر تشکیل شده است.
وی افزود: به عقیده بسیاری از پژوهشگران، هنر صخره ای نمونه بارز یک هنرجهانی است که قدمت آن به اعماق پیش از تاریخ میرسد و در دوران بعد نیز تداوم یافته است. در گذشته بسیاری از پژوهشگران، هنرهای صخرهای را به مردمان پیش از تاریخ نسبت می دادند؛ ولی مطالعات جدیدتر نشان داده بسیاری از این نقوش به ادوار تاریخی و حتی دوره های متأخر تعلق دارند و شواهد مردم نگاری نشان میدهد این هنر پویا حتی امروز نیز به پایان عمر خود نرسیده و در مقایسی بسیار کوچکتر همچنان تداوم دارد.
وی ادامه داد: هنرصخرهای یکی از شاخههای هنرهای تجسمی است و حس زیباشناختی و طبع هنری گروههای قومی و جمعیتهای بومی هر منطقه در دوران مختلف را به نمایش می گذارد. پژوهشهای باستان شناختی در خراسان شمالی تاکنون موجب کشف ۱۰مجموعه هنر صخرهای در بخشهای مختلف خراسان شمالی شده که شامل شش مجموعه سنگ نگاره و چهار مجموعه رنگین نگاره است. این نقوش صخرههای اغلب در مناطق کوهستانی و کوهپایه های شمالی و جنوبی البرز شرقی (آلاداغ) واقع شده است.
مستوفیان بیان کرد: سنگ نگارههای خراسان شمالی عبارتند ازسنگ نگارههای جربت و اردیزی در کوهپایه های کوه اوزون در شهرستان جاجرم، سنگ نگارههای قوچ قلعه در شهرستان بجنورد و سه مجموعه سنگ نگاره در اطراف بخش صفی آباد در شهرستان اسفراین، این سنگ نگارهها با روش تقریباً مشابهی اجرا شده ولی متعلق به دورههای مختلف است.
وی گفت: قدیمیترین و بزرگترین مجموعه سنگ نگاره های شمال خراسان که تاکنون بزرگترین مجموعه سنگ نگاره شناسایی شده در شرق کشور هم قلمداد میشود، سنگ نگارههای جربت است که قدمت آنها به عصر مفرغ (حدود ۵هزار سال قبل) می رسد و در دورههای مختلف تا عصر حاضر نقوشی به آن افزوده شده و به دلیل اهمیت زیادی که دارد در سال ۱۳۸۷به شماره ۲۴۶۶۲در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
وی اظهارکرد: رنگین نگارهها یا نقوشی که با رنگ ترسیم شده است، فقط در شرایط خاصی از جمله در داخل غارها و اشکفتها و یا در نواحی بسیار خشک حفظ می شوند و فقط تعداد اندکی از آنها در ایران شناسایی شده است و در خراسان شمالی تاکنون چهار مجموعه رنگین نگاره شناسایی شده که نسبت به کل نقوش شناسایی شده در سایر مناطق کشور تراکم بیشتری را نشان می دهد.
این مقام مسئول ادامه داد: این رنگین نگاره ها عبارتند از نقوش تَکه در روستای نرگسلوی علیا در اطراف بجنورد، نقوش صخرهای زینکانلو، مردکانلو و باش محله که هر سه در دهستان سنگر از توابع بخش مرکزی شهرستان فاروج قرار دارند، رنگین نگارههای خراسان شمالی بر اساس بررسی های سبک شناسی به دوران پیش از تاریخ (دوران مس سنگی و عصر مفرغ) تاریخگذاری شده که در عصر آهن و دورههای جدیدتر هم نقوشی به آنها اضافه شده است.
به گفته وی تمام این رنگین نگارهها در حال حاضر مستندسازی شده و در حال طی فرایند قانونی برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور هستند.
وی تصریح کرد: یکی از مهمترین چالشهای مربوط به هنرهای صخرهای حساسیت آنها در برابر عوامل آسیب زا و دشواری حفاظت آنها است و باتوجه به بستر طبیعی این نقوش، اغلب آنها در معرض فرسایش عوامل جوی همچون باد و باران، رطوبت، سرما و گرمای زیاد، رشد گلسنگها و عواملی از این قبیل هستند.
مستوفیان تاکیدکرد: به این آسیبها باید آسیبهای انسانی را نیز افزود که توسط افراد ناآگاه یا خرابکاران میراث فرهنگی ایجاد میشود، آسیبهای انسانی در هنرهای صخرهای بسیار متنوع است و شامل لمس نقوش، خراشیدن، ضربه زدن، دودزدگی در اثر آتش افروختن، نوشتن یادگاری و مواردی از این قبیل است.این نوع تخریب های انسانی معمولا بیشترین لطمه را به هنرهای صخرهای استان و کشور وارد کرده است.
وی ادامه داد: جابجایی این سنگها به مکانهای سرپوشیده به دلایل مختلف نه اقدامی علمی و نه عملی است و جز در موارد خاص و استثنایی مرسوم نیست، باتوجه به اینکه چنین نقوشی در بستر طبیعی و چشم انداز و محیط پیرامون خود معنا می یابد، باید به حفظ این آثار در محل و تثبیت وضع موجود و کنترل عوامل محیطی اقدام کرد، ایجاد پوششهای حفاظتی بااستفاده از مصالح طبیعت دوست می تواند در کاستن از شدت تخریب این میراث ارزشمند بسیار موثر باشد و مهمتر از این، آگاهی بخشی عمومی و جلب مشارکت همگانی برای رفع تهدیدات انسانی است.
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه بیشترین آسیب وارد شده بر رنگین نگارههای استان نیز در اثر همین تهدیدات انسانی است، به نحوی که در رنگین نگارههای پناهگاه صخره ای تَکه افروختن آتش در شکاف بدنۀ پناهگاه موجب دودزدگی و محو شدن نقاشیها شده و در پناهگاه صخرهای زینکانلو و باش محله، تخریب نقوش با مته به سودای «گنجیابی » موجب تخریب نقشها شده است و همچنین در پناهگاه صخرهای مردکانلو بخشی از نقاشیها به صورت عمدی توسط افراد ناآگاه پاک شده است.
این مقام مسئول بیان کرد: پایش ادواری هنرهای صخرهای برای بررسی تاثیر عوام مختلف محیطی و انسانی، معرفی هنرهای صخرهای در قالب مقاله، برشور و پمفلت آموزشی، فیلم مستند و تولیدات رسانهای مشابه میتواند در پیشگیری از آسیبهای کالبدی به هنرهای صخرهای بسیار موثر باشد.
ایسنا نوشت، وی گفت: ایجاد ژئو پارک و پارک سنگنگاره نیز اقدامی بسیار موثر برای معرفی و حفاظت از هنرهای صخرهای است که با وجود تجربههای موفق در سراسر دنیا، متاسفانه تاکنون در کشور اجرا کمتر به آن توجه شده است، بیتردید ثبت این مجموعههای هنر صخرههای در فهرست آثار ملی کشور زمینه حفاظت قانونی از این مجموعهها در برابر تهدیدات انسانی را فراهم می کند. با وجود این معرفی درست، آگاهی بخشی عمومی، فرهنگ سازی و جلب مشارکت مردمی برای حفظ این مواریث ملی، زمینه ساز حفاظت پیشگیرانه از این هنر جذاب در برابر تهدایدات انسانی خواهد بود.