زیلوبافی؛ هنری تاریخی اما ناشناخته

وارد میبد که می‌شوی شهری را در دل کویر می‌یابی که آرام و ساکت و خلوت است. حالا وضعیت کرونا در این شهر کوچک و تاریخی زرد شده، اما همچنان بسیاری از نقاط گردشگری تعطیل است و رفت‌وآمد زیادی از مردم در کوچه‌ها و خیابان‌ها نمی‌توان دید.

کد خبر: ۳۸۱۹۰

تاریخ انتشار : جمعه ۲۹ اسفند ۱۳۹۹-1399 December 29

گردشبان (gardeshban.ir) :

این‌جا بخشی از تاریخ کهن استان یزد است که به زیلو و سفالش شهره است، اما به دلایل زیادی کمتر مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. طوری که به گفته شهردار میبد وضعیت در این شهر طوری بود که به دلیل کمبود امکانات رفاهی و گردشگری و اقامتگاهی و حتی کمبود رستوران مناسب٬ همه گردشگران٬ مقصدشان یزد است و شاید به اندازه چند ساعت در میبد حضور داشته باشند یا از میبد گذری عبور کنند. حالا که از ۲ سال قبل این شهر٬ تبدیل به شهری جهانی با نماد «زیلو» شده است، شاید توجهات بیشتری از ایران و دنیا را به خود جلب کند که البته نیاز به امکانات بیشتر دیگری هم دارد که با تلاش و دغدغه شهردار جوان این شهر کم کم به امکانات رفاهی آن افزوده می شود.

این شهر حالا ‍چندین کارگاه کوچک و بزرگ خانگی و صنعتی زیلوبافی دارد و گسترش بافت زیلو به حدی رسیده است که زنان زیادی در کارگاه‌های خانگی سنتی و زیب و پر انرژی٬ زیلوهایی با طراحی جدید و رنگ‌های متنوع می بافند. حالا دیگر آن زیلویی که به عنوان یک زیرانداز ساده و بی‌اهمیت با طرح‌های یکسان در برخی خانه‌ها از قدیم یافت می‌شد٬ تبدیل به طرح‌های متنوع و خوش نقش‌ونگار با رنگ‌های کمتر دیده شده و بسیار زیبا شده است. گویی هر هنرجویی٬ خلاقیت و طرح خود را بر روی نخ‌های پنبه ای نقاشی می‌کند و رج می‌زند تا تبدیل به زیراندازی بکر با رنگ‌های شاد و دلنشین شود.

تنوع نقش و رنگ زیلو بسیار بیشتر شده است

زیلو را از قدیم با رنگ آبی لاجوردی و سفید و نهایتا رنگ باستانی نارنجی و سبز و با نماد «سرو» می‌شناختند، اما حالا براساس تقاضای بازار و خواست مردم رنگ‌ها و نقش‌ها پربارتر شده است.

در ابتدا سفر به این منطقه کمتر شناخته شده به بزرگترین کارگاه زیلوبافی کشور و میبد می‌رویم. کارگاهی با سقف‌های بلند٬ چندین دستگاه بزرگ صنعتی بافت زیلو که به گفته مدیر خوشه‌های زیلوی میبد «برای این‌که سرعت کار بیشتر شود دستگاه‌هایی که این‌جا وجود دارند از مدل سنتی خارج شده و بادی شده‌اند و نقش اندازی آن‌ها به وسیله 14 دکمه انجام می‌شود، اما در دستگاه‌های سنتی کل نقش اندازی به وسیله دست صورت می‌گیرد و زیلو در دست هنرمند بافنده شکل می‌گیرد. در واقع با عوض کردن اهرم‌هایی که بالای سر دستگاه وجود دارد٬ نقش روی زیلو شکل می‌گیرد. اما در دستگاه‌های قدیمی٬ کار زیلوبافی تماما با دست و بسیار پیچیده انجام می شود.»

مردانی با قامت خمیده٬ درآمد ناچیز و بدون بیمه مشغول زیلوبافی هستند

به گزارش اسکان نيوز، در این کارگاه پیرمردانی بالا ۶۰ سال مشغول کار و بافت زیلوهای بزرگ و متراژ بالا هستند. استادکارانی مجرب٬ با کمر خمیده که روزانه ناچار به ساعت‌ها سر‍‍‍‍‍پا ایستادن و خم و راست شدن هستند و برخی از آنان از کودکی زیلوبافی را آموخته‌اند. اما به سرعت کار می‌کنند. در واقع هیچ جوانی در این تعاونی مشغول کار نیست و جوانان و عمدتا زنان جوانان٬ در کارگاه‌های کوچک زیلوهای متراژ پایین می‌بافند. البته میبد دارای چندین کارگاه شخصی دیگر زیلوبافی نیز است که مردان بافنده٬ زیلوهای بزرگ و کوچک برای بافت سفارش می‌گیرند.

صدای دستگاه‌های بادی تمام فضای این کارگاه بزرگ را پر کرده است. نقش‌ها و رج‌ها به سرعت بالا و پایین می‌روند و با رنگ‌ها در هم می‌پیچند و تبدیل به زیلوهایی بزرگ و خاص می‌شوند که حالا دیگر در حسینیه جماران و بیت رهبری هم از این تعاونی سفارش زیلو می‌دهند. به سختی از میان همهمه‌ها و صداها با پیران هنرمند صحبت می‌کنیم. دردناک ترین نکته در خصوص آنان این‌جاست که هیچ‌گونه بیمه‌ای ندارند و درآمدشان از کار روزانه زیلو بافی با این میزان سختی کار هم بسیار پایین است. در واقع نه بیمه قالیبافان شامل حال آنان می‌شود٬ نه تامین اجتماعی بیمه آنان را تقبل می‌کند. یکی نانوا بوده و با بیمه آن‌جا پس از بازنشستگی حالا در این کارگاه مشغول زیلوبافی است. یکی بنا بوده٬ یکی مغازه داشته و به این ترتیب عمدتا بازنشستگانی مشغول به کارند که برخی از آن‌ها از شغل قبلی خود بیمه دارند.

اما یکی از نکات قابل توجه در خصوص این تعاونی این‌جاست که تمام زیلوبافان به طور مشترک اینجا سهام دارند و در سود سالانه شریک هستند. از خرید نخ تا تابیدن آن برای چله کشی، تولید و فروش٬ همه و همه در این محل انجام می شود. برخی مواد اولیه را از این جا تهیه می‌کنند و زیلو را در کارگاه‌های خانگی خود می بافند و برای فروش به این تعاونی برمی‌گردانند و به جای ردوبدل کردن پول، دوباره نخ می‌گیرند.

مدیر خوشه زیلوبافی در خصوص علت گران بودن زیلو و کافی نبودن مواد اولیه عنوان می‌کند: تمام نخ ها تولید داخل است. چند مدل نخ داریم. برخی از نخ‌ها از کارخانه اصفهان تامین می‌شوند. نخ زیلو کلفت است و کمتر کارخانه‌ای آن را تولید می کند. بر این اساس، بهای تمام شده نخ بسیار بالا رفته و ما مجبوریم قیمت رقابتی زیلو را نسبت به زیراندازهای دیگر بیشتر کنیم.

او تاکید می‌کند: ما با محدودیت تامین منابع روبه‌رو هستیم٬ بر این اساس به نخ دیگری روی آوردیم. چند کارگاه نخ نرم‌تر با کیفیت بهتری تهیه می کنند. چون نخ پنبه کلفت است بیشتر کارخانه ها به آن ضایعات اضافه می کنند. اما کاری که ما در این تعاونی انجام دادیم٬ این بود که ضایعات را حذف کرده و نخ صدرصد پنبه تهیه کردیم.

یادگاریان بیان می کند: زیلو به دلیل خاصیت پنبه ای بودن در تابستان حس خنکی و در زمستان حس گرما را به فرد منتقل می کند. در واقع زیلو٬ به دلیل خاصیت جغرافیایی و کویری بودن شهرستان میبد و استان یزد به این صورت شکل گرفته و سادگی آن همراه با آرامش است.

در زمان قدیم زیلو زیراندازی بوده که در همه خانه ها پیدا می‌شده و آن را زیر فرش پهن می کردند اما با توجه به خاصیت پنبه، ضد الکتریسته ساکن، ضد آلرژی و ضد حساسیت بودن متقاضی آن حالا بیشتر شده و از حالت ناشناخته بودن در عصر جدید خارج شده است. زمانی که متقاضی یک محصول بالا برود، قاعدتا قیمت آن هم افزایش می یابد. در سال های گذشته وام های بانکی برای بافت و حتی خرید زیلو در نظر گرفته شد تا مردم بیشتر این هنر دستبافت را بشناسند و از خاصیت آن بهره ببرند و توان خرید هم داشته باشند. یادگاریان یادآور می‌شود٬ از زمانی که میبد به عنوان شهر جهانی زیلو شناخته شد٬ صندوق کارآفرینی امید بودجه ای را به بافنده های زیلو اختصاص داده است و هزینه خرید دستگاه زیلوبافی را به بافنده ها در قالب وام پرداخت می‌کند که بسیاری از این تسهیلات استفاده کرده‌اند.

دوره طراحی زیلو راه اندازی شد و ما حالا دانشجوی این رشته را داریم

مسٔول خوشه زیلوبافی میبد خاطرنشان می‌کند: دانشگاه علمی کاربردی دو سال پیش رشته زیلو را ایجاد کرد٬ اما نتوانست آن‌طور که باید این رشته را پیش ببرد. زمانی که زنجیره ارزش و تولید زیلو را بررسی کردیم متوجه حلقه مفقوده‌ای به نام طراحی شدیم. به همین دلیل خوشه زیلو از سال گذشته دوره طراحی زیلو را راه‌اندازی کرد. افرادی که رشته طراحی می‌خوانند در تلاش هستند که طراحی زیلوها را مدرن کنند.

عبدالکریم غنی‌پور٬ مسئول تعاونی زیلوبافی نیز در خصوص ارکان زیلو و سختی کار آماده‌سازی تارهای زیلو این‌گونه توضیح می‌دهد: طول تار زیلو حدود 24 متر است و با هر چله می‌توان ۸ زیلو بافت و برعکس قالی‌بافی است. چله کشی با دست انجام می‌شود. طول مسیری که برای کاردوانی انجام می‌شود به 8 تا10کیلومتر می‌رسد. به عبارتی کسی که این کار را انجام می‌دهد بین 8 تا 10کیلومتر راه می‌رود و حدود 500 تار باید آماده کند. از قدیم این کار به وسیله دست انجام می‌شده و بسیار پرزحمت است. در هر یک متر به 320 تار نیاز داریم. هر زیلویی که بخواهد کیفیت خوبی داشته باشد باید 400 تار داشته باشد.

قیمت نخ بالا٬ قیمت زیلو بالا

او تاکید می کند: زیلو صادارت ندارد. گردشگرانی که به میبد می‌آیند زیلوهایی با ابعاد کوچک را می خرند٬ اما چند تاجر از تهران برای ما پشم و نخ می‌فرستند تا برای آن‌ها زیلو ببافیم و خودشان صادر می‌کنند. این روزها به خاطر شیوع ویروس کرونا فروش چندان خوب نیست و قیمت نخ هم بسیار گران شده است. قبلا نخ کیلویی 25 هزار تومان بوده و حالا کیلویی 45 هزار تومان شده است و ما هم ناچاریم قیمت تمام شده زیلو را افزایش بدهیم٬ اما به دلیل اینکه قدرت خرید مردم کم شده است فعلا این کار را انجام نداده‌ایم. البته سال گذشته 500 میلیون تومان وام دریافت کردیم که کمکی برای ما بود.

غنی‌پور خاطرنشان می‌کند: از زمانی که موکت در کشور مد شد٬ زیلو از بین رفت. در حالی که زیلو خاصیت‌های بیشتری دارد. از جمله این‌که دو رو و به راحتی قابل شستشو است و تا 50 سال هم عمر می‌کند.

او ادامه می‌دهد: نخ‌تابی هم در همین کارگاه انجام می‌شود. نخ تار زیلو باید 7 بار تابیده شود و نخ پود هم در7 لا کنار هم قرار بگیرد. نخ‌ها از اصفهان تهیه می شوند. دستگاه‌های نخ تابی هم ایرانی هستند. در واقع تمام کارهایی که روی زیلو انجام می‌شود از صفر تا 100 ایرانی هستند.

با وجود این‌که این کارگاه زیلوبافی از سال ۱۳۵۱ آغاز به کار کرده است٬ اما حالا توسط بخش خصوصی اداره می‌شود و حمایت دولتی دریافت نمی کند. به دلیل همین قدمت و اصل زیلوبافی در کشور هر کسی که وارد میبد شود و بخواهد زیلو و مراحل بافت آن را ببیند به این تعاونی می‌آید از گردشگر گرفته تا مسئولان.

بازدید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی خبرنامه

پنجره