gardeshban.ir

حمام در فرهنگ ایرانی تنها جایی برای نظافت و پاکیزگی نبود، بلکه محلی بود برای تبادل فرهنگ، برگزاری مراسم مختلف و انتقال افکار و اخبار روز. سال ها گذشت تا قهوه خانه ها این نقش را بر عهده گرفتند و تبدیل به محل اجتماعی مردم شهر شدند، اما حمام ها هنوز هم اهمیت داشتند تا اینکه با تغییراتی که در فرهنگ عمومی اتفاق افتاد و تسهیلاتی که زندگی مدرن در اختیار مردم گذاشت، خانه ها مجهز به حمام شدند و حمام های عمومی تبدیل به بناهایی متروکه شدند. با توجه به تاریخ و پیشینه این بناها متولیان میراث فرهنگی حمام های تاریخی شهرها را محلی مناسب برای برپایی موزه های مردم شناسی تشخیص دادند. حالا در شهرهای بزرگ ایران، سراغ موزه مردم شناسی را که بگیرید می رسید به یک حمام تاریخی، با ظرافت های معماری بسیار که نشان از اهمیت این بنا برای مردم شهر دارد.

یکی از این حمام ها، حمام «قجر» در شهر قزوین است. حمامی که قدمتش به دوره صفوی می رسد و چند سالی است که تبدیل به موزه مردم شناسی شده و در آن می توان فرهنگ و پیشینه مردم قزوین را مرور کرد. این حمام را به دستور شاه عباس دوم صفوی در سال 1057 هجری قمری ساخته اند و به همین دلیل در عصر صفوی و پس از آن به حمام «شاه» معروف بود، اما در دوران قاجار به دلیل اینکه این بنا زیر نظر «امیرگونه خان قاجار قزوینی» از سرداران شاه عباس ساخته شده بود، به «حمام قجر» معروف شد. این بنا با وسعتی حدود هزار و 45 مترمربع بزرگترین و قدیمی ترین حمام شهر قزوین محسوب می شود. حمام از سه بخش اصلی «سربینه»، «میان در» و «گرمخانه» تشکیل شده است. حمام قجر دو بخش مجزا برای استفاده زنان و مردان دارد، در بعضی شهرهای کوچک یا روستاهای ایران حمام ها به صورت روزانه شیفت بندی می شدند، بعضی روزها مختص استفاده مردان و بعضی روزها مختص زنان، اما در حمام های بزرگ دو قسمت مجزا برای این منظور در نظر گرفته می شد. «سربینه» در حمام های قدیمی همان رخت کن حمام است و معمولاً سقفی گنبدی شکل دارد. در مرکز این گنبد محلی به نام «جام خانه» قرار دارد که روشنایی و تهویه حمام را انجام می دهد. اگر در بازدیدهایتان از حمام های تاریخی سری به پشت بام حمام بزنید، گنبدهای کوچک و بزرگی را خواهید دید که با شیشه های گرد رنگارنگ تزیین شده اند، این گنبدهای کوچک همان «جام خانه»ها هستند.

بخش دیگر حمام «میان در» است، فضایی میان سربینه و گرمخانه که افراد پس از پایان حمام وقتی می خواستند وارد سربینه شوند در آن توقف می کردند تا دمای بدنشان با دمای سربینه هماهنگ شود. این تدبیری بود که برای پیشگیری از سرماخوردگی پس از استحمام اندیشیده بودند. «گرمخانه» اما مهمترین بخش حمام های قدیمی است، محلی که استحمام و شست و شو در آن انجام می شد. گرمخانه محل قرارگیری خزینه آب گرم بود و در زیر خزینه فضایی به نام تونک (آتش خانه) قرار داشت که وظیفه گرم کردن آب مصرفی در حمام را به عهده داشت.

حمام قجر به لحاظ معماری حمام های تاریخی از جمله کامل ترین حمام های ایران است. در این بنا علاوه بر خزینه، فضایی به نام «چال حوض» قرار دارد که محل نگهداری آب ولرم بود، برای کسانی که برای گفت و شنود و معاشرت به حمام می آمدند. «اعیان نشین» یکی دیگر از بخش های حمام است که تنها در اختیار افراد متمول قرار می گرفت. حالا در تمام این بخش ها ابزار و ادوات گذران زندگی و اشتغال مردم قزوین قرار دارد. موزه مردم شناسی قزوین از 3 بخش تشکیل شده که در هر کدام می توان با اقوام شهرهای مختلف ایران و آداب و رسوم و مشاغل شهر قزوین آشنا شد.

برای رسیدن به این حمام تاریخی باید به بلوار نادری قزوین در کنار سبزه میدان، بروید و درست مقابل ورودی اصلی سعدالسلطنه، وارد خیابان عبید زاکانی شوید و انتهای خیابان، درگاه حمام قجر را خواهید دید. این مجموعه هر روز از ساعت 9 صبح تا 7 عصر میزبان گردشگران است.