حمام مهدی قلی بیک و موزه مردم شناسی مشهد

صفحه نخست / عمومی

حمام مهدی قلی بیک و موزه مردم شناسی مشهد

در دوران سلسله‌های صفویان و قاجاریه حمام‌های عمومی زیادی در ایران ساخته شد که هم اکنون به یکی از جاذبه‌های گردشگری تبدیل شده‌اند.

کد خبر: ۲۶۲۰۷

تاریخ انتشار : شنبه ۲۰ ارديبهشت ۱۳۹۹-1399 February 20

گردشبان (gardeshban.ir) :

شهر مشهد یکی از شهرهایی است که به دلیل حضور همیشگی زوار حرم امام رضا (ع)، حمام‌های زیادی در اطراف حرم برای آنها ساخته شده است. بسیاری از این حمام‌ها سال ۱۳۵۴ از بین رفتند اما تنها، حمام مهدی قلی بیک از آن دوران به جا مانده است. حمام مهدی قلی بیک، در دوران صفویان و جنب مسجد شاه؛ که به همین دلیل مدتی به آن حمام شاه نیز می‌گفتند، ساخته شده است همچنین این حمام سال ۱۳۵۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت می‌رسد.

حمام مهدی قلی بیک و موزه مردم شناسی مشهد

حمام مهدی قلی بیک یکی از بزرگترین حمام‌های ایران سال ۱۰۲۷ به دستور مهدی قلی بیک جانی قربانی یکی از امرای ترک خراسان ساخته می‌شود. در ساخت این حمام با شکوه از مواد و مصالحی همچون آهک، سنگ، شیشه، ساروج و کاشی استفاده شده اما سازه اصلی آن از جنس آجر است. داخل حمام مهدی قلی بیک از هفت بخش مختلف تشکیل شده است که هر کدام کارآیی متفاوتی دارند و بر روی سقف گنبدی و مدور آن، نقاشی‌ها و طرح‌هایی بی نظیر که بیانگر داستان‌های مختلفی از شاهنامه و زندگی روزمره مردم دوران صفویان است به چشم می‌خورد.

بخش‌های حمام مهدی قلی بیک

سربینه

با وارد شدن به حمام، سربینه یا رختکن که نخستین قسمت است را مشاهده میکنید. دیوارها و سقف سربینه با نقاشی، کاشی های رنگی و گچ کاری های باشکوهی تزیین شده و قوس‌های به کار رفته در آن از نوع پنج و هفت شاخ بزی از پرکاربردترین قوس‌ها در معماری ایرانی است. سربینه حمام چهار صفه دارد که سه تای آن برای تعویض و قرار دادن لباس مردم عادی و صفه دیگر به نام شاه نشین ویژه اشراف و بزرگان مورد استفاده قرار می‌گرفت.

هشتی

بعد از سربینه، فضایی به نام هشتی یا میاندر وجود دارد که واسط بین سربینه و قسمت گرمخانه است. در وسط میاندر حوض کوچکی پر از آب سرد قرار دارد که مردم پس از اتمام حمام و خروج از گرمخانه، پاهای خود را در آن می‌گذاشتند تا دمای بدنشان با دمای محیط سربینه یکی شود.

گرمخانه

پس از عبور از هشتی وارد گرمخانه می‌شوید که محل اصلی استحمام بوده است. فضای این قسمت به شکل مربع و سقف آن گنبدی شکل است. در اطراف گرمخانه سه غرفه که از آنها برای نشستن به هنگام حمام استفاده می‌شده است وجود دارد و در قسمت غربی آن خزینه آب گرم قرار دارد.

تون

بعد از گرمخانه، تون (گلخن یا آتش‌ خانه) قرار دارد که فضایی برای ایجاد آتش و تامین گرمای حمام بوده است و به فردی که مسئولیت این کار را بر عهده داشت، «تون تاب» می‌گفتند. تون تاب قبل از ورود افراد هیزم، خاشاک، فضولات حیوانی و هر چیزی که قابل اشتعال بود را برای سوخت حمام تهیه و با قرار دادن آنها در کوره تون آتش را روشن می‌کرد. دود و گرمای آتش از کانال‌هایی باریک که به آنها «گربه‌رو» می‌گفتند و در کف گرمخانه به صورت مارپیچ تا سربینه قرار داشتند به فضای بیرون حمام منتقل می‌شد.

چاله حوض

مردم بعد از استحمام به قسمت دیگر آن که چاله حوض یا استخر آب نام دارد می‌رفتند. این قسمت با داشتن استخری بزرگ برای آب تنی مورد استفاده قرار می‌گرفت. چاله حوض حمام مهدی قلی بیک در مقایسه با سایر حمام‌های دوره صفوی فضای بزرگ‌تری دارد و ساخت ستون‌ها، گلجام‌ها و سایر تناسبات آن در عین سادگی، هنر معماری ایرانی را نشان می‌دهد.

موزه مردم شناسی

حمام مهدی قلی بیک تا بیست و چند سال پیش همچنان مورد استفاده عموم مردم بود اما در سال ۱۳۷۸ عملیات بازسازی و مرمت قسمت‌های مختلف آن مثل سردر حمام، سربینه، هشتی ورودی، گرمخانه، میاندر، خزینه، فضای گربه‌رو، تون، نظافت‌خانه و چال‌حوض شروع شد و در نهایت سال ۱۳۸۵ با تغییر کاربری، حمام مهدی قلی بیک به موزه «مردم شناسی» تبدیل شد. در این موزه اشیایی از قبیل لوازم مورد نیاز در حمام‌های قدیمی، انواع سماورهای ذغالی، قندیل، ظروف مختلف، آبخوری، نمایشگاه عکس قدیم و مردم شناسی برای بازدید مردم قرار داده شده است.