مشورت در میراث فرهنگی، ضرورتی که باید توجه شود

برآیندها نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر به مرمت‌های انجام شده در آثار تاریخی کشور به ویژه اصفهان انتقادات مطرح است که اگر مشورت با صاحبنظران مبنای هر اقدام مهم این بخش باشد به طور قطع بر نگرانی‌ها می‌کاهد به تاکید برخی از کارشناسان به خاطر ضرورت حفظ این شناسنامه‌های تاریخی و حساسیت‌های موجود کار در میراث فرهنگی، توجه به این راهبرد ضرورتی است اجتناب‌ناپذیر.

کد خبر: ۲۲۴۰۱

تاریخ انتشار : چهارشنبه ۱۶ بهمن ۱۳۹۸-1398 November 16

گردشبان (gardeshban.ir) :

۱۰ سال پیش نحوه مرمت پل خواجو توسط سازمان نوسازی و بهسازی اصفهان انتقادات زیادی را به دنبال داشت و حالا هم مرمت ترک گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله با گذشت سه ماه هنوز هم در سرخط خبرهای میراث فرهنگی رسانه‌ها قرار دارد. افزون بر این موارد، نحوه عملکرد میراث فرهنگی در پروژه‌هایی مانند عبور مترو از چهارباغ عباسی، کف‌سازی چهارباغ توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان مورد نقد بوده است.

بسیاری از پروژه‌ها چه مرمتی و چه عمرانی صدا کارشناسان را بلند می‌کند؛ چه چیزی از نظر کارشناسان باعث آسیب و تخریب آثار تاریخی این شهر می‌شود؟ چرا برای اجرا پروژه‌های مرمتی مهم و شاخص و پروژه‌هایی که در دل آثار تاریخی اصفهان هستند نظر کارشناسان صاحب نظر اخذ نمی‌شود تا تصمیم‌های درست و بدون حاشیه گرفته شود؟! آیا برای شهری مثل اصفهان با آثار شاخص معماری صفوی، برگزاری همایش و نشست‌های تخصصی مرمت و حفاظت میراث فرهنگی از سوی متولیان پیش از اجرا پروژها ضروری نیست؟ چرا برای اجرا مرمت یکی از مهم‌ترین بناهای اصفهان و ایران، گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، از همه توان و پتانسیل کارشناسی استفاده نشده و اگر استفاده شده چرا انتقادات در خصوص مرمت این گنبد وجود دارد؟

آن‌چه در شورای فنی میراث فرهنگی اصفهان می‌گذرد

مرتضی فرشته‌نژاد، یکی از اعضا سابق شورای فنی میراث فرهنگی اصفهان معتقد است تصمیمات نادرستی که برای آثار تاریخی شهر اصفهان گرفته می‌شود خیانت به آثار تاریخی و مملکت است.

این کارشناس گفت: متاسفانه تصمیم‌گیری‌ها در شورای فنی میراث فرهنگی اصفهان براساس کمیت آرا قرار دارد و کیفیت در آن جایی ندارد، در این شورا تعدادی افرادی که گرد هم جمع می‌شوند باید متخصص مربوط باشند نه این که طرح‌ها به رای گذاشته و اعتبارات مصرف شود.

وی افزود: بارها گفته‌ایم که کسانی که می‌خواهند در مورد بناهای تاریخی به خصوص بناهای خیلی مهمی مثل مسجد شیخ لطف‌الله، پل‌های تاریخی و چهارباغ نظر بدهند باید کسانی باشند که از این کار صددرصد سررشته داشته و چند پروژه موفق اجرا کرده باشند نه به استناد کارمند اداره میراث بودن و یا مدرک داشتن.

فرشته‌نژاد در این رابطه توضیح می‌دهد: در آخرین جلسه‌ای که در شورای فنی بودم و دیگر هم نرفتم به طور رسمی لابی‌گری را دیدم، اعتراض کردم و برای رفع این مشکل هیچ کاری انجام نشد و من چون دیدم دست آخر من هم باید امضا کنم به کارم در شورا ادامه ندادم.

بسیاری از تصمیماتی که برای آثار تاریخی اصفهان گرفته شده از جمله موارد اخیر مثل چهارباغ در موضوع کف‌سازی و یا مرمت گنبد شیخ لطف‌الله طرح‌ها به تصویب شورای فنی میراث فرهنگی اصفهان رسیده و عملیاتی شده‌اند؛ شورایی که به تاکید کارشناسان باید بهترین تصمیمات را برای حفاظت از آثار تاریخی شهر بگیرد اما این‌که چرا برخی از تصمیمات با اعتراض مواجه می‌شود سئوالی است که باید برای یافتن پاسخش پای صحبت کارشناسان نشست.

جا خالی کنگره نقد مرمت در اصفهان

از سویی دیگر به گفته فرشته‌نژاد، کنگره‌های نقد مرمت می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مشکلات این حوزه باشد. کنگره‌هایی که طرح‌های مرمتی را چه پیش از اجرا و چه پس از آن به نقدوبررسی کارشناسان بگذارد. فرشته‌نژاد در این رابطه افزود: پیش از انقلاب هر شش ماه یکبار کنگره‌های نقد و مرمت در استان‌های مختلف ایران برگزار می‌شد اما حالا این کنگره‌ها هر چند سال یکبار برگزار می‌شود و متاسفانه طرح‌های مرمتی اصفهان را در کنگره مرمتی رشت بررسی می‌کنند.

وی بر لزوم برگزاری کنگره نقد و مرمت در اصفهان تاکید کرد و گفت: برای بررسی طرح‌های مرمت باید بناها در دسترس باشند تا عمکرد مجریان قابل ارزیابی باشد.

این استاد دانشگاه هنر اصفهان نقبی به گذشته مسجد شیخ‌لطف‌الله و مرمت‌هایش زد: در دوران مشروطیت و جنگ‌های آن زمان، تیراندازی‌ها موجب از بین رفتن مقداری از کاشی‌ها شده بود که استاد حسین معارفی با روش استادانه‌ای گنبد را خیلی خوب مرمت و درست کرده بود. اما کاری که حالا روی گنبد انجام شده درست مثل این است که یک متخصص مغز و اعصاب قلابی بخواهد بر اساس آزمون و خطا مغز بیماری را عمل کند.

وی معتقد است مرمت گنبد شیخ‌لطف‌الله بر اساس آزمون و خطا انجام شده و این برای گنبدی با اهمیت ملی و جهانی جا تامل دارد.

برای کار میراث فرهنگی باید مشورت کرد

مرمت یکی از ترک‌های گنبد شیخ‌لطف‌الله و انتقادات و نظرات متفاوت در مورد تائید و یا رد آن شاید این‌بار تلنگری شود برای متولیان میراث فرهنگی شهر اصفهان که با حساسیت بیشتری برای آثار تاریخی و شاخص این شهر تصمیم‌گیری کنند و برای حاصل شدن نتیجه مطلوب و به نفع آثار و بناهای تاریخی بدور از حاشیه‌ها، بیشتر به خرد جمعی احترام بگذارند.

محمدحسن محبعلی، یکی دیگر از کارشناسان مرمت است که پیاده شدن ترک گنبد شیخ لطف‌الله را برای مرمت تائید کرده اما می‌گوید برای اینکار بهتر بود مشورت می‌کردند.

وی گفت: میراث فرهنگی کار یک نفر نیست و باید با مشورت باشد. مرحوم شیرازی حتی یک پنجره را که می‌خواست عوض کند در شورا مطرح می‌کرد. شیرازی مرشد ما بود و می‌گفت نمی‌خواهم بگویم نظر من، می‌خواهم نظر افراد دیگر را هم بگیرم. برای کار میراث فرهنگی باید مشورت کرد و بدون مشورت نباید کار انجام داد.

وی معتقد است در ۱۰ سال اخیر کار سازمان میراث فرهنگی در سطح کشور نسبت به قبل تفاوت زیادی کرده است. سازمانی که ضعف دارد، کارشناس ندارد و بودجه هم ندارد. به گفته محبعلی ضعف در کل سازمان میراث فرهنگی کشور هست و شاید در اصفهان بیشتر هم باشد.

مرمت گنبد شیخ لطف‌الله بدون آسیب شناسی

محبعلی اشکال مرمت ترک گنبد شیخ‌لطف‌الله را اجرا مرمت بدون آسیب شناسی دانست و گفت: اشکال این است که پیش از آسیب شناسی کار مرمت به یکباره آغاز شده این در حالی است که باید اول آسیب شناسی دقیق انجام می‌شد؛ بعد آسیب‌ها می‌آمد روی کاغذ و وضعیت را در شورا مطرح می‌کردند. بعد از آنکه طرح در شورا تصویب می‌شد دیگر بحثی باقی نمی‌ماند.

به گفته این استاد مرمت برای طرح این مرمت باید گمانه زنی انجام می‌شد. وی افزود: مرمت گنبد شیخ لطف الله کاری نیست که کسی در دانشکده بشیند و طرح بدهد. باید به طور حتم در محل کار، گمانه بزنند تا اطلاع پیدا کنند که زیر کاشی‌ها چه خبر است و تا طبره (سازه اصلی گنبد) گنبد بروند شاید خدای نکرده ترکی در گنبد باشد که نیاز به مقاوم سازی داشته باشد. برای همه اینها باید اطلاعات کافی به دست بیاید، طرح بشود و در شورا پس از تصویب به مرحله اجرا برسد.

وی اضافه می‌کند: داربست‌ها را نباید جمع می‌کردند و علاوه بر این باید شاهد می‌گذاشتند تا قبل و بعد از مرمت معلوم باشد و کارشان قابل دفاع باشد.

محبعلی، مشاور عالی مرمت گنبد است وی گفت که اداره کل میراث فرهنگی اصفهان او را به عنوان مشاور عالی مرمت گنبد شیخ لطف الله تعیین کرده و قراراست کار مرمت گنبد را او هدایت کند.

وی افزود: برای رسیدن به ضخامت گنبد باید سه گمانه بزنیم تا ببینیم زیرسازی گنبد چه اشکالی دارد. کاشی‌ها سالم هستند اما از روی کار بلند شده‌اند؛ وقتی آجرها خراب شده اما کاشی سالم است معلوم می شود که زیرسازی خراب است. بعضی ها گفته اند که باید در جا تعمیر می شد؛ زیرسازی ضخامتش بیست سانتی متر است و اگر زیرسازی درست نباشد چگونه می شود در جا تعمیر کرد؟!

گنبد شیخ لطف‌الله گمانه زنی می‌شود

آن طور که محبعلی گفت: به پیشنهاد وی بر روی ترکهای مرمت نشده داربست زده اند تا کار گمان زنی شروع شود اما کار مرمت و ادامه آن به دلیل سرد بودن هوا و احتمال یخ زدن ملات در فروردین سال آینده شروع خواهد شد. حالا به گفته محبعلی قرار است گمانه‌هایی در پای کار، در وسط و بالای گنبد زده شود و برای جلوگیری از نفوذ آب روی آن پلاستیک بکشند.

به باور این کارشناس مرمت، گنبد شیخ لطف الله مریضی ست که باید برای درمانش آسیب شناسی و لایه‌نگاری کرد. وی افزود: گمانه زنی شروع آسیب شناسی است و تا گمانه نزنیم آسیب را پیدا نمی کنیم. مثل مریضی که به بیمارستان می رود و به او می گویند باید برود رادیولوژی و آزمایشگاه و با نتایج آنها طبابت کنند. کار ما هم همین است. ما هم با یک مرض روبه‌رو هستیم و تا این کارهای اولیه را انجام ندهیم نمی توانیم نظر بدهیم.

محبعلی بر آسیب شناسی دقیق و ارائه طرح در شورای مرکزی میراث فرهنگی کشور تاکید کرد و ادامه داد: من می گویم که طرح باید در شورای مرکزی مطرح بشود چون گنبد شیخ لطف الله، گنبدی یگانه است و بالاخره در ایران حرف‌های زیادی بر روی آن است و بنابراین بهتر است طرح به شورای مرکزی برود.

پیشتر محمدحسن محبعلی به همراه گروهی از سوی وزارت میراث فرهنگی در بازدید از گنبد شیخ لطف‌الله به روایت روابط عمومی میراث فرهنگی اصفهان مرمت انجام شده را تائید کرده بود. محبعلی ضمن تایید مرمت انجام شده، گفت: آن‌ها بدون گمانه‌زنی و آسیب شناسی و البته مشورت کار را پیش برده‌اند.

تائید وزارت میراث فرهنگی نتوانست کارشناسان منتقد را راضی کند و ننشستن برف بر ترک مرمت شده گنبد تردیدها را درباره این مرمت دوچندان کرد. استفاده از روغن بزرک یا مواد نانو به عنوان پوشش بر ترک مرمت شده دلیل آبگریزی دانسته شد اما اداره میراث فرهنگی این ادعا را رد کرد و تمیزکاری و صیقلی شدن ترک مرمت شده را دلیل آن دانست. حاشیه‌ها اما همچنان ادامه دارد. داربست‌ها حالا بر ترک بعدی سوار شده‌اند و میراث فرهنگی اصفهان می‌خواهد بعد از مرمت یک ترک و آسیب‌شناسی کند و با نظر مشاورعالی کار مرمت را پیش ببرد.

مشورت، مطالعات و آگاهی رسانی در خصوص تصمیمات برای آثار تاریخی شاخص همه مواردی هستند که باید پیش از اجرا انجام شود. سئوال این‌جاست که میراث فرهنگی با دانستن تمام ضرورت‌ها و حساسیت‌ها چرا تصمیماتش را آن‌هم در خصوص بناها و اماکن با اهمیتی مثل گنبد جهانی شیخ لطف‌الله به مشورت کارشناسان ملی نمی‌گذارد؟ چرا سازوکاری برای در میان گذاشتن طرح‌هایش با کارشناسان و نخبه‌ها در قالب نشست و یا همایش ندارد؟

چه دلیلی برای تصمیم‌های یکسویه در سطح استان آن‌هم برای آثار جهانی اصفهان وجود دارد؟ و سئوال آخر این‌که چرا بعد از فشار رسانه‌ای و انتقاد کارشناسان باید به فکر آسیب شناسی بیفتد؟!

به گفته کارشناسان به خاطر حساسیت‌های موجود کار در حوزه میراث فرهنگی و همچنین اهمیت این آثار در سطح ملی و فرا ملی، ضروری است هر گونه اقدام مهم منجلمه مرمت در این بخش با تدبیر خاص و مشورت همه جانبه با صاحبنظران امر صورت گیرد.

استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی این استان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام‌های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.

ایرنا

بازدید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی خبرنامه

پنجره