توسعه‌یافته‌ترین فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم در قم

با انجام کاوش‌های باستان‌شناسی در گورستان «یوسف خان» در خاوه قم، یکی از توسعه یافته‌ترین فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم جنوب غرب آسیا که به فرهنگ «کورا _ ارس» یا «ماورائ قفقاز قدیم» موسوم است، شناسایی شد.

کد خبر: ۲۷۵۰۲

تاریخ انتشار : چهارشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۹-1399 March 21

گردشبان (gardeshban.ir) :

سیامک سرلک، سرپرست هیات باستان‌شناسی این محوطه تاریخی با اعلام این خبر توضیح داد: عملیات خاکبرداری اهالی روستا خاوه در زمستان سال گذشته که با هدف توسعه فعالیت‌های اقتصادی و زراعی انجام شد، به کشف اتفاقی بقایای یک گورستان باستانی منجر شد، که محدوده این گورستان در یک پشته طبیعی به نام مالک خصوصی آن یعنی «تپه یوسف‌خان» معروف بود، قرار داشت.

وی با بیان این‌که تپه «یوسف‌خانِ خاوه» یک پشته طبیعی به وسعت حدود یک هکتار و با بافتِ شنی ـ رسی است که تا پیش از عملیات خاکبرداری توسط ادوات سنگین، هیچ نشانه سطح العرضی که بر وجود آثار تاریخی و فرهنگی در این محدوده دلالت کند، وجود ندارد، ادامه داد:‌ پس از خاک برداری از این تپه، بقایای تخریب شده چندین گور و تعدادی ظروف سفالی نمایان و مراتب بلافاصله توسط مالک خصوصی، دهیاری و شورای روستا به اداره کل میراث فرهنگی استان قم اعلام شد که با حضور کارشناسان میراث فرهنگی استان در محل تپه یوسف خان، ادامه خاکبرداری متوقف و مراتب به پژوهشکده باستان شناسی منعکس شد و در عین حال اداره کل استان با استقرار یگان حفاظت ۲۴ ساعته در محل تپه یوسف خان حفاظت محوطه را تامین کرد.

وی با اشاره به این‌که در نهایت با تلاش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و اداره کل استان، هیاتی از کارشناسان ستادی و استانی به سرپرستی وی و عمار کاوسی، برای انجام کاوش‌های اضطراری به محل اعزام شدند، تاکید کرد: کاوش‌های باستان‌شناسی در گورستان یوسف خان خاوه به شناسایی یکی از توسعه یافته‌ترین فرهنگ های عصرمفرغ قدیم جنوب غرب آسیا که به فرهنگ کورا _ ارس یا ماورائ قفقاز قدیم موسوم است منجر شد.

ارتباط و تعامل محوطه یوسف‌خان با فرهنگ گودین

سرلک با بیان این‌که تا پیش از کاوش‌های تپه یوسف خان خاوه شواهد اندک و پراکنده‌ای نشان از ارتباط دوره IIIA «قلی‌درویش» با فرهنگ «کورا – ارس» در منطقه قم شناسایی شده بود، ادامه داد: به دلیل آن که هیچ مدرک متقن و مستدلی دال بر وجود بقایای معماری و استقرارهای این فرهنگ از محوطه قلی درویش و دشت قم مورد شناسایی قرار نگرفته بود، تحلیل آثار این دوره را به سمت وجود ارتباط و تعامل با فرهنگ گودین IV سوق داد.

وی تاکید کرد: چنین تحلیلی بر پایه شواهد و مدارک باستان‌شناسی که به وجود ارتباطات گسترده بین دشت قم و زاگرس مرکزی در طول هزاره سوم و دوم پیش از میلاد (بویژه دوره های گودین V و گودین III )تاکید داشت، استوار بود.

او با بیان این‌که در این شرایط به نظر می‌رسد تا پیش از شناسایی دیگر محوطه‌های این فرهنگ در بخش غربی حوضه فلات مرکزی ایران، گورستان یوسف‌خان خاوه را می‌توان یکی از جنوبی‌ترین محوطه‌های فرهنگ کورا- ارس در فلات ایران به شمار آورد، افزود: بر اساس نتایج تاریخ گذاری مطلق به روش کربن ۱۴ ، قدمت بقایای فرهنگی این گورستان از حدود ۲۸۰۰ تا ۲۴۰۰ پیش از میلاد مشخص شد.

به گفته‌ او نمونه‌هایی از بقایای تدفین‌ها نیز در قالب تفاهم‌نامه‌هایی بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و دانشگاه‌ها و موسسات خارجی، برای انجام مطالعات ژنتیک باستانی و سایر مطالعات مورد نظر به کشورهای دانمارک و ایتالیا ارسال شده که روند مطالعات آن در حال انجام است.

توسعه‌یافته‌ترین فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم در قم

نکات مبهمی که کشف گورستان یوسف‌خان به آن‌ها پاسخ داد

این باستان شناس با بیان این‌که کشف گورستان خاوه و نتایج مقدماتی پژوهش‌های انجام شده در این محوطه چند نکته مبهم در باستان شناسی عصر مفرغ دشت قم را تا حدود زیادی تبیین کرد، توضیح داد: نخست اینکه توالی گاه‌شناختی دشت قم را تکمیل کرد. تا پیش از کاوش‌های گورستان یوسف خان خاوه، بجز در محوطه قلی درویش، در سایر محوطه‌های دشت قم مدارک مستدلی دال بر عدم وجود گسست در توالی گاه‌شناختی پایان دوره آغاز عیلامی تا آغاز عصرمفرغ میانی در دست نبود.

او افزود: از سوی دیگر مدارک به دست آمده از گورستان یوسف خان خاوه نشان داد حضور مستقیم فرهنگ کورا – ارس در دشت قم غالبا محدود به مناطق کوهستانی جنوب دشت قم و در وضعیت فعلی و تا پیش از تکمیل بررسی های باستان شناسی دشت قم به نظر می رسد شواهد این فرهنگ در مناطق دشت بویژه در دوره IIIA قلی درویش، محصول ارتباط دوسویه و تعامل فرهنگی بین جوامع بومی و جوامع کورا ـ ارسی است که به تعبیر دیگر تا کنون شواهد مستندی از حضور مستقیم این فرهنگ و استقرار های مرتبط با آن در محوطه های دشت قم که در ارتفاع کمتر از ۱۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارند یافت نشده است.

سرپرست هیات باستان شناسی افزود: بدون تردید یک چنین نتیجه‌گیری‌هایی صرفا یک فرض موقت محسوب شده و بر اساس شواهد موجود ارائه شده است و تا تکمیل بررسی‌های مناطق دشت و کوهستان منطقه قم در حد یک فرض باقی می‌ماند. در همین رابطه گورستان خاوه که نشانگر حضور مستقیم این فرهنگ است در ارتفاع ۲۰۰۰ متری از سطح دریا در کوهپایه‌های جنوب دشت قم قرار دارد.

به گفته‌ این باستان شناس سومین نکته نیز به شواهد باستان شناختی، حضور این فرهنگ در مناطق کوهستانی دشت قم همراه با شواهدی از همزیستی ، تعامل و ارتباط با فرهنگ بومی منطقه برمی‌گردد.

سرلک افزود:‌ در تایید این فرض، وجود توامان و همزمان سنت‌های سفالی شاخص فرهنگ کورا - ارس (سفال های سیاه و قرمز قهوه ای داغدار، ظروف با دسته های موسوم به نخجوانی، کاربرد تزئین نقش کنده و برجسته بر روی ظزوف سفالی دست ساز) و سنت‌های سفالی فرهنگ بومی (ظروف سفالی نخودی و آجری ساده چرخساز، ظزوف با آبریز ناودانی شکل) در قبور تپه یوسف خان خاوه ملاک قرار گرفته است.

او همچنین اضافه کرد: شواهد موجود این احتمال را مطرح می‌کند که جوامع کورا – ارسی مستقر در دره‌های مناطق کوهستانی جنوب قم از نظر ساختار اقتصادی و معیشتی، به پرورش دام متکی بوده‌اند و الگو استقراری آن‌ها احتمالا بر پایه کوچ‌نشینی یا نیمه کوچ‌نشینی استوار بوده است.

وی با اشاره به این‌که بر اساس مدارک به دست آمده از کاوش به نظر می‌رسد گورستان یوسف خان خاوه معرف جامعه‌ای است که از نظر اقتصادی در سطح نسبتا بالایی قرار داشته و حجم کمابیش چشمگیر اشیا و ابزار فلزی بویژه از جنس مفرغ و نقره و وفور ظروف سفالی در قبور این فرهنگ این فرض را قوت می بخشد، گفت: به دلیل محدودیت مدارک در وضعیت فعلی نمی‌توان وفور نسبی اشیای مفرغی و نقره ای در قبور تپه یوسف خان را به پیشرفت های تکنولوژیکی این فرهنگ یا میزان دسترسی آن ها به اشیای فلزی نسبت داد.

تنوع معماری قبور در یوسف خان خاوه، نشان‌دهنده‌ فرهنگ تدفینی منطقه

سرپرست هیات باستان شناسی از دیگر ویژگی های فرهنگ تدفینی گورستان یوسف خان خاوه را تنوع معماری قبور دانست و گفت: قبور به شکل چاله تدفینی با پوشش قطعات لاشه سنگ و سنگ‌های تخت ورقه‌ای نیمه تراش، قبور دورچین سنگی بدون کاربرد پوشش سنگی و قبور چاله تدفینی ساده از انواع معماری قبور شناخته شده این فرهنگ در گورستان یوسف خان خاوه است.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سرلک تاکید کرد: نتایج کاوش‌های تپه یوسف خان خاوه بویژه در روشن‌تر کردن وضعیت توالی گاهشناختی دشت قم و نحوه و میزان ارتباطات فرهنگ‌های مستقر در این منطقه با سایر مناطق و حوزه‌های فرهنگی فلات ایران از اهمیت زیادی برخوردار است و کشف اتفاقی این گورستان، به تکمیل آگاهی ما در روند انجام « پروژه پژوهش‌های باستان-شناسی پیش از تاریخ دشت قم» انجامید.

بازدید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی خبرنامه

پنجره