گردشبان (gardeshban.ir) :
چالدران اولین بار توسط پروفسور ولفرام کلایس سرپرست هیئت حفاری آلمانی در شهر دژ بسطام با هدف شناسایی آثار اورآرتویی مورد بررسی قرار گرفت که حاصل آن شناسایی استقرار متعدد به دورههای مختلف سکونت انسانی است.
از مهمترین نتایج این بررسی شناسایی محوطه نسبتاً وسیعی به نام «روض» در شمال چالدران است، روض نمونه بارزی از محوطههای بزرگ و مهم هزاره سوم ق.م و متعلق به فرهنگ قدیم قفقاز(دوره برنز قدیم) است، در گرداگرد این محوطه حصار سنگی عریضی وجود داشت که بعدها برجهای نیمدایره شکل مستحکمی بر قسمت جلویی آن افزوده شده است.
دسترسی به خانهها از طریق دروازه زبانهای شکل منفردی صورت میگرفت، خانهها تقریباً بدون فاصله در کنار یکدیگر قرار گرفته، اما نشانههایی از کوچهها نیز قابل تشخیص است، در دورههای بعدی هرگز بر روی این محوطه بنایی احداث نمیشود.
در بیرون دهکده اصلی، منطقه پیرامونی وسیعی قرار داشت که ظاهراً مزارع یا باغهای پلکانی بوده و بر روی هر یک از آنها خانه مدور واحدی وجود داشت، خطوط راهها را میتوان در این قسمت مشاهده کرد، محوطه روض با وسعت حدود ۱۵ هکتار از دو بخش ارگ و شارستان تشکیل شده و دست کم دو گونه معماری با فضای چهارگوشه وگرد برروی سطح آن قابل مشاهده است.
در کاوشهایی که در سالیان اخیر از سوی دکتر کریم علیزاده از باستانشناسان ایرانی در محوطه روض انجام گرفته، قطعات سفالی، ابزار سنگی(ابسدین وزچخماق)، دستافزارهای مرتبط با کشاورزی و فرآوری خوراک و ابزارهای تیغهای در قالب ابزار درو یا داس به دست آمده است که شواهد تولید به شمار میروند.
سفالهای این محوطه شامل سفالهای شاخص کورا ارسی هستند که در محوطههای اواخر مس سنگی و مفرغ قدیم در قفقاز و شرق آناتولی تا لوانت، شمالغرب وغرب ایران شناخته شدهاند.
رنگ سفالها خاکستری تیره و روشن همراه با صیقل روی سفالها است، همه این شواهد از وجود اجتماعی مربوط به آغاز دوره شهرنشینی در روض حکایت دارد.(علیزاده: ۱۳۹۰)
در سالهای اخیر نیز بررسیها و پژوهشهای موردی توسط کارشناسان بومی و استانی در منطقه صورت گرفته است که از اهم آنها میتوان بررسی و گمانهزنی با هدف شناسایی مدفن سید صدرالدین وزیر اعظم شاه اسماعیل صفوی و شهدای جنگ چالدران، بررسی و پژوهش در کلیسای تاریخی زور زور با هدف جابهجایی و نجاتبخشی اثر یاد شده در زمان احداث سد بارون برای جلوگیری از استغراق آن در پشت دریاچه سد طی سال ۱۳۶۴، بررسی و ثبت آثار تاریخی منطقه چالدران در سال ۱۳۸۱ توسط ابراهیم بداقی، کارشناس ارشد باستانشناس ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجانغربی و بررسی و ثبت آثار تاریخی منطقه چالدران در سال ۱۳۸۴ توسط نگارنده اشاره کرد.
نتایج آخرین بررسیهای تاریخی باستانشناسی در این منطقه نشان از سکونت و تمدن پنج هزار سال به اثبات میرساند، چالدران به دلیل همجواری با دشت وسیع نخجوان در شمال و همجواری آن با پایتخت اقوام اورارتوها در وان ترکیه و نیز نزدیکی آن با شهر دژ اورارتویی بسطام از اهمیت تاریخی به سزایی برخوردار است، از سویی وجود آثار متراکمی از اقوام اورارتو در این منطقه نشان میدهد، چالدران در قرون هشتم و نهم ق.م یکی از سرزمینهای مادری اورارتوها بوده است.