گيلان‌كشه، آتشکده‌ای در طارم زنجان

در ایران بناهای مذهبی و آیینی زیادی وجود دارد. نوع معروفی از آن‌ها که مربوط به دین زرتشتی است، چهارطاقی نامیده می‌شود و شهر طارم سرزمین چهارطاقی‌ها در ایران است.

کد خبر: ۵۰۸۶۷

تاریخ انتشار : شنبه ۲۳ بهمن ۱۴۰۰-1400 November 23

گردشبان (gardeshban.ir) :

شهرستان طارم در شمال شرقی استان زنجان، در همسایگی گیلان قرار دارد. طارم دره‌ای صاف و پهن و نسبتاً گود است که در بخش سفلای حوضه آبریز قزل‌اوزن قرارگرفته است و به حوضچه منجیل و دریاچه سد سفیدرود منتهی می‌شود. این دره بین دو رشته‌کوه طارم در زنجان شمالی و دامنه‌های جنوب شرقی رشته‌کوه طالش واقع‌شده است. طارم باوجود زیبایی‌های طبیعی، یکی از نواحی زلزله‌خیز کشور است و به دلیل نزدیکی به استان گیلان از آب و هوایی معتدل برخوردار است. مناطق سرسبز، آبشارها و رودخانه‌ها، روستاهای باستانی و آثار متعدد تاریخی بسیار طارم، گردشگران را سوی هندوستان ایران می‌کشاند.

این شهر به خاطر داشتن بناهای زیادی موسوم به آتشکده یا «چهارطاقی» شهرت زیادی دارد. به طارم شهر آتشکده‌ها هم می‌گویند.

از آثار تاریخی که نشان‌دهنده‌ی قدمت این شهر است می‌توان به آتشکده‌ی گیلانکشه در دوره ساسانی نام برد. در قدیم آتشکده‌ها محلی برای عبادت مردم بودند که با روشن نگه‌داشتن آتش به عبادت می‌پرداختند. آتشکده‌ها مربوط به دین زرتشتی می‌شوند. آتشکده‌ی گیلانکشه بر بالای تپه‌ای در نزدیکی روستای گیلانکشه است و وجه‌تسمیه آن به همین علت است.

چهارطاقی یا چهارطاقی، در معماری به کالبدی با زمینه چهارگوش و پوشش گنبدی، متشکل از چهارپایه و یک طاق گنبدی روی آن، با چهار ورودی طاق دار گفته می‌شود. به این نوع از بناها چهارطاقی را چهاردر چهار قاپو و چهار دروازه نیز گفته می‌شود. این بنا با ابزاری ساده و با استفاده از گچ و آهک به‌عنوان ملات، قلوه‌سنگ‌ها را به یکدیگر متصل می‌کردند، توانسته‌اند بنایی محکم و استوار بسازند که طی سالیان حتی براثر باد و باران دچار فرسایش شدید نشود و این بنا نیز هنر معماران ایران باستان را به رخ جهانیان می‌کشاند.

چهار طاقی گیلان‌کشه در بخش جنوبی روستای گیلان‌کشه و روی بلندی‌های مشرف بر رودخانه گیلان کشه قرار دارد. نقشه بنا شامل یک فضای راست‌گوش و گنبددارو از سمت جنوب دارای یک ایوان کوچک طاق‌دار است. نقشه بنا از بیرون به استثنای ایوان، مربع و از داخل تقریبا چلیپایی است. ورودی بنا از سمت جنوب و از طریق درگاهی کوچک است که در دیوار انتهایی ایوان تعبیه شده است. در سمت شرق بنا و چسبیده به آن درست در کنار ایوان ورودی، بقایای پلکانی وجود دارد که به احتمال زیاد در گذشته از طریق آن دسترسی به قسمت بالایی بنا ممکن می‌شده است.

بنا شامل یک فضای راست گوش گنبد دار است که از سمت جنوب دارای یک ایوان کوچک طاق دار و از بیرون به‌استثنای ایوان، مربع و از داخل تقریباً چلیپایی است. ورودی بنا از سمت جنوب و از طریق درگاهی کوچک است که در دیوار انتهایی ایوان تعبیه‌شده است. در سمت شرق بنا و چسبیده به آن، در کنار ایوان ورودی، بقایای پلکانی موجود است که احتمالاً درگذشته از طریق آن به قسمت فوقانی ارتباط می‌یافت. در اضلاع داخلی بنا طاق‌نماهایی با قوس جناغی کارشده است. این عناصر نقشه فضای داخلی را به چلیپایی تبدیل کرده است. در بالای هر یک از طاق‌نماها طاقچه‌های کوچک مثلثی تعبیه‌شده است. گنبد نیم‌کره‌ای بنا به‌وسیله چهار فیل‌پوش اجراشده است. در اضلاع داخلی بنا طاق نماهایی با قوس جناغی کار شده که استفاده از این عناصر نقشه فضای داخلی را به چلیپایی تبدیل کرده است.

آتشکده گیلان‌کشه طارم به‌طورکلی از سنگ و ساروج با پلان چهارطاقی ساخته‌شده است و پوشش آن‌ها گنبدی شکل است.

البته شواهد نیز نشان می‌دهد که طارم کمتر مورد آسیب جنگ واقع‌شده است. درگذشته علاوه بر عبادت این آتشکده محلی برای اطلاع‌رسانی به مردم نیز بوده است بدین‌صورت که بر بالای تپه آتشی روشن می‌کردند و روستا در پایین تپه و درجایی شبیه دره بناشده است، اهالی روستا با دیدن این آتش متوجه خطر شروع جنگ می‌شدند و خود را آماده می‌ساختند.

از جمله استفاده‌هایی نیز که امروزه از این آتشکده می‌شود، برگزاری مراسم‌های مذهبی زرتشتیان است. یکی از این مراسم‌های مذهبی، آیین کهن بارخوانی است که معمولاً هرساله در فصل تابستان توسط انجمن موبدان زرتشتی تهران برگزار می‌شود.

بازدید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی خبرنامه

پنجره