با هنر شَعربافی در یزد آشنا شوید

شهر یزد، در زمینهٔ نساجی و پارچه‌بافی یکی از نامدارترین و مشهورترین شهر‌ها در سطح جهانی است.

کد خبر: ۵۲۲۹۹

تاریخ انتشار : شنبه ۰۶ فروردين ۱۴۰۱-1401 January 06

ایران در طول تاریخ در صنعت پارچه بافی و نساجی از اعتبار زیادی برخورد بوده است. شهر یزد، در زمینهٔ نساجی و پارچه‌بافی یکی از نامدارترین و مشهورترین شهرها در سطح جهانی است.

در یزد به نساجی سنتی که به وسیله دستگاه سنتی بافندگی بافته می‌شود، شعربافی اطلاق می‌گویند. شعر بافی از گذشته حرفه‌ای کاملا مردانه بوده و در کارگاه‌های شعربافی معمولا روزی یک الی ۲ متر پارچه تولید می شده است.

شعر بافی

این صنعت دارای رشته‌های مختلف است. اساس کار شعربافان دستگاه‌های چوبی است که به اقتضای نوع تولید در ابعاد مختلف طراحی و ساخته می‌شود. ابتدا زنان خانه‌دار بر روی این دستگاه‌ها کار می‌کردند و شاید ابتکار اختراعش نیز از آنان باشد، اما در مراحل بعدی کار به صورت کارگاهی و مردانه در آمد.

تا چند سال پیش صدای کار این دستگاه‌ها، در کوچه‌های پیچ در پیچ یزد به گوش می‌رسید و به آن شعر بافی می‌گفتند که طرح کلی آن دستگاه‌ها از دو نورد، تعدادی پدال (پوشال) شانه، ورد، میل میلک تشکیل شده که در هر محل اسامی ویژه خود را دارند.

کار‌های «شعر بافی» متنوع و دست بافته‌های آن بدین گونه است:

ترمه

ترمه پارچه‌ای است در نهایت زیبایی که تار آن از ابریشم طبیعی تابیده و پودش از ابریشم، نخ، پشم و کرک الوان است. در قدیم ترمه را با انگشتان دست می‌بافتند و هم از این جهت به انگشت با ف هم شهرت داشت. اما در حا ل حاضر تولید آن نیمه دستی است.

ترمه در انواع شا ل چارقدی، شال بندی، شال راه راه، شال محرمات، شال اتابکی، شال کشمیری، شال رضایی، شال امیری و شال یزدی بافته می‌شود. نقش‌های عمده‌ی ترمه، بته جقه، شاخ گوزنی، گل شاه عباسی (گل محمدی) است.

این صنعت در ایران سابقه‌ای ۴۰۰ ساله دارد و ابتدا زرتشتیان از آن برای تهیه‌ی شلوار‌های کبری که مخصوص مجالس جشن و عروسی شان است، بهره می‌گرفتند.

زری

از بافته‌های قدیمی است و قدمت آن به دوره ساسانیان می‌رسد. مراکز عمده‌ی تولید آن در گذشته اصفهان، ابیانه، یزد و کاشان بوده است. ماده‌ی اولیه آن ابریشم طبیعی ونخ زری است.

مخمل

تولید این پارچه که به طور دستباف در یزد انجام می‌شود، بافته نفیسی را به دست می‌دهد که هر بیننده‌ای را به تحسین وا می‌دارد. در بافت مخمل از ابریشم طبیعی استفاده می‌شود.

شمد

نوعی پارچه نازک است که در بافت آن نخ پنبه یا ابریشم مصنوعی ویسکوز به کار رفته و در فصل تابستان به عنوان رواند از از آن استفاده می‌کنند. شمد اغلب دارای نقش‌های ساده به صورت چهارخانه است.

چادر شب

چادر شب نوعی دیگر از دست بافته‌هایی است که در شهرستان یزد، اردکان و بخش زارچ می‌بافند. دو نوع چادر شب تولید می‌شود؛ نوع اول که نازک و منقوش است و به نام چادر شب رختخواب پیچ معروف است.

نوع دوم که ضخامت بیشتری داشته و چادر شب صحرایی نام دارد که برای حمل علوفه و محصولات کشاورزی استفاده می‌شود و دارای نقش‌های راه راه است. تولید این بافته‌ها در ابعاد ۹۰ در ۹۰ است که به عنوان سفره نیز از آن استفاده می‌شود.

دستمال

دستمال یزدی در ابعاد مختلف و طرح‌های متنوع برای مصارف گوناگون تولید می‌شود. انواع این دستمال‌ها به نام‌های عشایری، ابریشمی، ومرسریزه معروفست. ماده اولیه این بافته‌ها فعلا ابریشم مصنوعی (ویسکوز) است.

دارایی (ایکات)

دارایی از بافته‌های زیبا و ویژه یزد است. برای تهیه دارایی نخ‌های تار را قبل از بافت به روش‌های خاص رنگ می‌کنند که به تدریج رنگ‌ها در حین بافت مشخص می‌شود. ماده اولیه آن ابریشم طبیعی بوده ولی در حال حاضر نخ ویسکوز است.

روتختی

از دیگر فرآورده‌های کارگاه‌های دستبافی، تولید انواع روتختی در ابعاد ۲۴۰ در ۳۰۰ سانتی‌متر است. ماده اولیه آن از نخ ویسکوز و پشم است.

خورجین بافی (لبافی)

خورجین که وسیله ایست برای حمل بار، از قدیم در شهر‌های اشکذر و اردکان معمول بوده است. خورجین بر روی دار‌های عمودی و شبیه زیلو با نقش کمتری بافته می‌شود. ماده اولیه خورجین نخ پنبه‌ای است.

سجاده

از سجاده برای ادای فریضه‌ی نماز استفاده می‌شود و طرح و رنگ خاص خودش را دارد. ماده اولیه آن نخ پنبه‌ای است که در رنگ‌های سیاه و آبی تولید می‌شود.

پتو

تولید پتوی دستباف در بخش‌های اشکذر و خرانق به طور خانگی توسط زنان مرسوم است. ابعاد بافت، نواری است به عرض ۵۰ و طول ۲۲ متر که بعد از چهار تکه شدن به هم دوخته شده، پتو به دست می‌آید.

بقچه، لنگ

این بافته‌ها بیشتر به صورت پارچه‌های الوان و با رنگ‌های شاد در ابعاد ۱۵۰ در ۱۱۰ سانتیمتر تولید می‌شود که بیشتر به مصرف بقچه و لنگ حمام می‌رسد. برای بافت لنگ غا لبا از نخ پنبه‌ای استفاده می‌شود.

احرامی

پارچه‌ی «احرامی» با تار و پود پنبه‌ای معمولا در اندازه‌ی ۷۰ در ۱۰۰ سانتی‌متر و ۱۲۰ در ۹۰ سانتیمتر تهیه می‌شود، این پارچه بیشتر مورد مصرف حجاج قرار می‌گیرد.

قناویز

قناویز نوعی پارچه است که در گذشته در یزد بافته می‌شده ولی در حال حاضر تولید نمی‌شود. نخ این پارچه ابریشم است. قناویز با دستگاه‌های ساده نساجی دو وردی بافته می‌شود و بافندگان آن را اکثرا زنان خانه‌دار تشکیل می‌دهند.

دندانی

دندانی یا گل خورد که به جامه‌ی زرتشتیان یزد شهرت دارد، دارای شیوه‌ی بافتی ظاهرا ساده، اما پر زحمت است.

شال بافی

تهیه پارچه‌ای به نام «شال» نیز در شهر یزد در گذشته معمول بوده که به صورت کارگاهی تولید‌ می‌شده است. قسمت عمده مواد اولیه آن نخ پنبه‌ای است.

در بسیاری از مناطق روستایی که بافندگی در آن‌ها رواج دارد تهیه نوعی سفره مربع شکل در ابعاد۹۰ در ۹۰ سانتی‌متر نیز رایج است. برای تهیه این نوع سفره از نخ پنبه‌ای کارخانه‌ای نمره ۱۰ توسط زنان به صورت خانگی و یا دستگاه چاله‌ای (با شانه‌ی بیست) بافته و توسط خود بافنده رنگرزی‌ می‌شود.

رو فرشی

نوعی پارچه نخ پنبه‌ای که معمولا با عرض ۹۶ سا نتی‌متر و به رنگ‌های سیاه و سفید یا آبی و سفید به صورت راه راه بافته میشود وبه تناسب سطح فرش به عنوان رو فرشی از آن استفاده می‌کنند. مصرف این پارچه امروزه کاهش یافته است. از دیگر فرآورده‌های شعر بافی یزد می‌توان به پلاس، ارمک و کرباس اشاره کرد.

بازدید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی خبرنامه

پنجره