مسجد فرح آباد ساری یادگاری از صفویان/ عکس

این مکان در دوره زندیه به دستور کریم‌ خان زند و به دست محمد خان سواد کوهی تجدید بنا شد. در سال ۱۳۵۳، بنای مسجد توسط «ادارۀ حفاظت آثار باستانی» تعمیر و مرمت شد. در این مرمت، رسوبات سیلابی از بنا پاک و سقف بعضی از قسمت ‌ها شیب‌ دار شد.

کد خبر: ۵۲۳۲۵

تاریخ انتشار : يکشنبه ۰۷ فروردين ۱۴۰۱-1401 January 07

گردشبان (gardeshban.ir) :

مسجد فرح ‌آباد بخشی از مجموعه تاریخی فرح آباد است که در دوران صفویه (شاه عباس اول) با سبک معماری مکتب اصفهان احداث گردیده ‌است. در بنا کتیبهٔ تاریخ‌ دار یافت نشده‌ است اما بنای آن را حدود سال ۱۰۲۵ هجری قمری تخمین می ‌زنند. مجموعه فرح آباد که شاه عباس بخش ‌هایی از دوران سلطنت خود را در آن گذرانده ‌است شامل مسجد، پل و کاخ جهان ‌نما بوده که از آن میان تنها مسجد بدلیل موقعیت مردمی اش بر جای مانده ‌است.

این مسجد که در ۲۵ کیلومتری ساری و ۲ کیلومتری دریای خزر واقع شده، طبق برنامه‌ریزی انجام شده به موزه تشیع شمال کشور تبدیل می ‌گردد.

مسجد فرح آباد ساری، در بخش فرح آباد این شهر قرار گرفته است. این مسجد به فرمان شاه عباس اول صفوی احداث شده است.

نام قدیم فرح آباد، طاهان بوده است و چون شاه عباس آن نقطه را مناسب ایجاد شهر دید، دستور داد در آن جا دولت خانه و عمارات عالیه و نیز بازار و حمام و مسجد و کاروانسرا بسازند و خود آن خطه را فرح آباد نامید.

هدف اصلی شاه عباس، ایجاد تفریحگاهی در این مکان بود که باعث شد، اقوام و مذاهب مختلف به آنجا کوچ کنند. تمام قسمت های مسجد فرح آباد از آجر و ساروج ساخته شده و آجرها با آهک بند کشی شده است؛ اما طاق ها در چند نقطه فروریخته و قسمت های دیگر به جز گنبد در حال تخریب است. بناهای ضلع شمالی بیشتر به کاروانسرا شباهت دارد و احتمالا این قسمت محل استراحت مسافران نیز بوده است. نماهای صحن و سردر بنا کاشی کاری بوده و با توجه به نقشه های بنا، به نظر می رسد که گنبدخانه مسجد پوش دوم داشته که یا ساخت آن ناتمام مانده یا آنکه تخریب شده است.

در دوره‌ های تاریخی پس از آن، شهر در حملهٔ قزاق‌ ها در قرن هفدهم میلادی/ یازدهم قمری ویران و به آتش کشیده شد؛ لیکن باید بی ‌توجهی پادشاه و بازگشت مردم به دیار خود را علل اصلی رونق نیافتن مجدد شهر دانست. همچنین تدریجا رطوبت زیاد، باران ‌های سیل ‌آسا، رسوبات سیلابی و زلزله صدمات فراوانی به ابنیه آن وارد کرد.

مشخصات مسجد

مسجد درزمینی مستطیل شکل به ابعاد ۶۵ در ۷۵ متر قرار دارد و از آجر و ملات ساروج ساخته شده است. ساختمان بصورت چهار ایوانی بنا شده و دارای سردر ورودی بزرگی است که همچون سایر مساجد دوره صفویه، در قسمت ورودی، ایوانها و طاق نماها مزین به کاشی‌های رنگارنگ است.

در قسمت جنوبی مسجد شبستانی بزرگ با طاقهای هلالی روی ستونهای عظیم آجری قرار دارد. در اطراف حیاط یا میانسرا حجره‌ های یک طبقه برای درس طلاب دیده می ‌شود که پیرامون حیاط را گرفته است. ایوان اصلی مسجد با گنبد بزرگ آجری در قسمت جنوبی که محراب نیز در آن جا واقع است قرار دارد. در دو طرف ایوان دو شبستان بزرگ وجود دارد.

گنبد شبستان جنوبی از نوع دو پوش پیوسته ‌است که آن را با آجر پوشانده‌ اند. با توجه به نقشه‌ های بنا، به نظر می‌ رسد که گنبد خانهٔ مسجد پوش دوم داشته که یا ساخت آن ناتمام مانده یا آنکه تخریب شده ‌است. از مناره های مسجد فقط پایه‌ های آن باقی مانده است.

تزئینات دیگر مسجد به صورت کاربندی، مقرنس و گچبری است که در شبستان، قسمت فوقانی محراب، جلو خان و ورودی مسجد به چشم می ‌خورد. در وسط حیاط حوضی است که در گذشته از طریق تنبوشه‌ های سفالی از ضلع شمالی مسجد آب وارد آن می ‌شد. کاشی‌ های نقش ‌دارِ به دست آمده از مسجد نشانهٔ آن است که نماهای صحن و سردرِ بنا کاشی ‌کاری بوده‌ است.

این مکان در دورۀ زندیه به دستور کریم‌ خان زند و به دست محمد خان سواد کوهی تجدید بنا شد. در سال ۱۳۵۳، بنای مسجد توسط «ادارۀ حفاظت آثار باستانی» تعمیر و مرمت شد. در این مرمت، رسوبات سیلابی از بنا پاک و سقف بعضی از قسمت ‌ها شیب‌ دار شد. با آغاز مجدد تعمیرات در سال ۱۳۶۰، سقف قسمتِ شرقی شبستان مرمت و برای اکثر رواق‌ ها سقف شیب ‌دار ساخته شد. در سال ۱۳۸۲ نیز ایوان ورودی آن مرمت و کف سازی شبستان و گنبد خانه، دوخت و دوز دیوارها، مرمت کردن گنبد طاق‌ ها و احداث کانال ناکش و زه کش انجام گردید.

در سال ۱۳۸۸ نیز بودجه ۱ میلیارد ریالی برای ادامه مرمت آن اختصاص یافت و در آبان ۱۳۸۹ مرمت فضای داخلی شبستان و گنبد خانه، کف سازی حیاط، تأسیسات و مرمت دیوار محوطه مسجد و در بخش حجره‌ های مسجد، اقدامات مرمتی چون کف سازی، نورپردازی و ساخت در و پنجره آغاز گردید.

گردشگران از تسهیلات خوبی برای بازدید از این مسجد برخوردار هستند.