gardeshban.ir

قدمت فرش‌بافی را می‌توان از اوایل بنای این شهر برشمرد، یعنی از زمان پادشاهی اردشیربابکان. فرش‌های صادراتی زنجان از بهترین جلوه‌های فرهنگی این استان هستند. استان زنجان یکی از قطب‌های فعال قالیبافی در سطح کشور است. فرش زنجان ترکیب رنگی روشن، پخته و چشم‌نواز دارد که به فضا جان می‌دهد. چله این فرش‌ها پنبه‌ای یا مخلوط پنبه/ پشم است. فرش زنجان معمولاً با رنگ‌های قرمز تیره، قهوه‌ای و آبی روشن با طرح‌های هندسی بافته می‌شود.  

وجود چراگاه‌های وسیع و رونق کشاورزی و دامپروری در ناحیه افشار زنجان باعث شده که بخش اعظم پشم مورد نیاز برای بافت فرش به صورت محلی تهیه شود. فرش افشار باکیفیت‌تر و گران‌تر از فرش زنجان است و با خامه فرشبافی مرغوب‌تری بافته می‌شود.  

نقوش سنتی و قدیمی قالی زنجان در تعداد زیادی از روستاهای استان از جمله منطقه قلتوق، بیدگینه و ابهر از رواج خوبی برخوردار است. با این توضیح که یکی از قدیمی‌ترین و مرغوب‌ترین فرش‌های کشور در گذشته نه چندان دور، فرش قلتوق زنجان بوده است که خوشبختانه در حال حاضر نیز سابقه خود را حفظ نموده است و تولیدکنندگان این منطقه همچنان به تولید قالی سنتی با رج شماره حدود ۲۵ تا ۲۸ می‌پردازند.

 

انواع نقش مایه‌های استان زنجان عبارت است از:  

۱. نقش مایه‌هایی منظم و هندسی: که حاصل کنار هم چیده شدن منظم و متقارن شکلهای ساده هندسی است. مثلاً نگاره شطرنجی از دوران پیش از تاریخ تلألو آب را تجسم بخشیده‌است. که به شیوه سفالگران کهن شوش و پارسه و با نقاره‌های شطرنجی نقش‌آفرینی کرده بودند. بطور معمول در قالب لوزی و چهارگوش یا کثیرالاضلاع جای دارند. مهر کردن سروته فرش است با نوارهای متوازی چهارگوشه‌ای شطرنجی که هر یک لوزی شطرنجی کوچکی در میان دارد.  

۲. نقش مایه‌های متقارن: نقوشی خاص به شیوه آرایش چپ و راست و از جهت رنگ‌آمیزی معمولاً سورمه‌ای یا لاکی با شیدهای مختلف.  

۳. نقش مایه‌های مرکب: که از نقوش ویژه‌ای که هویت مستقل دارند، گرفته شده اند، هر چند که صورت نهایی آن‌ها از تلفیق چند نگاره متفاوت پدید آمده است. مانند نقوش ۱۲تاجی یا چند تاجی؛  

۴. نقش مایه‌های حاشیه‌ای: که به شیوه نگاره‌سازی است و بصورت (پر و خالی) قرار دارند، که البته در سراسر متن قالی قرار می‌گیرند. مانند گل قطاری.  

۵. نقش مایه‌های تصویری: در این گروه همان گونه که از نامش پیداست، نقش مایه اصلی شمایل انسان یا حیوان را به تصویر می‌کشد، که بنا به مضمون با هم فرق دارند. هرچند این تصاویر دو بعدی و گاهی انتزاعی اند.  

۶. نقش مایه‌های نباتی یا گیاهی: در این گروه گل و بوته با الهام و انتزاع از طبیعت پدید آمده‌اند و آنقدر ساده هستند، که آدم را به یاد سادگی روستائیان می‌اندازد. چگونه چنین گل ابتدایی از حدود چند هزار سال پیش تا کنون هنوز رایج است. در حالی که فرم برخی از این گل‌ها بسیار شبیه به نقاشی‌های ما قبل تاریخ مکتوب است. این نقش مایه فراوانتر از دیگر نگاره‌ها در قالیهای ترکی به چشم می‌خورد و انواع و اقسام آن دامنه‌ای بس گسترده‌تر دارد. درخت سرو هم جایگاه خاصی دارد و به صورتهای گوناگون ظاهر می‌شود و بسیار چشمگیر است، سروهایی که به تمامی تجرید پذیرفته‌اند، تا آن‌هایی که شبه طبیعی‌اند و سروهایی که پیرایه‌ای ساده و آراسته دارند تا آن گروه که سرا سر ریزه‌کاری و تمام آراسته شده‌اند. آنچه که به درخت زندگی اصطلاح شده است، به طور معمول تک درختی است، تناور که در سر تا سر زمینه فرش شاخه می‌گسترد، برخی پر بار از خیال درخت افسانه‌ای هزار گل، برخی نزدیکتر به درختان این جهانی و برخی چندان تجرید یافته و ساده شده و بی‌اندام که به دشواری می‌توان به درخت بودنشان پی برد.  

۷. نقش مایه‌های گوشواره‌ای یا بته جقه‌ای: در این طرح نگاره اصلی بسیار شبیه گوشواره است، که در متن فرش به صورت منظم یا نامنظم پراکنده شده است. که البته در سراسر کشور این نقش مایه را (بته جقه) می‌گویند.  

۸. نقش بته چنان قابل بحث است که که مشکل بتوان باور داشت. که بته‌ای ساده از درخت سرو زاده شده باشد. یا از یک گوشواره که زینت بخش زنان در طول تاریخ بوده است. این نقش ریشه‌ای اساطیری در بین تمدنهای عظیم داشته نمادی از یک سرو که رمز زندگی جاودان وخرمی بی‌پایان است وجنبه دیگر آن زیبائی شناختی و تزئینی بوده است. نقش بته یا گوشواره در آثار هخامنشیان و ساسانیان نیز دیده می‌شود. بال بته سانی که برخی از جانوران مقدس اساطیری آن روزگار را که عمدتاً ققنوس یا سیمرغ بودند را در بر می‌گرفته که گویی بال از سرو روئیده است. بته میری یکی از انواع بیشمار این نگاره است.  

فرش زنجان مظهر زیبایی و نماد هنرمندی ایرانیان است، به گونه‌ای که دیرینگی فرهنگ و تمدن این دیار را به اثبات رسانده است. ویژگی‌های فرش زنجان:  

نقشه: فرش زنجان از نظر ظاهری شبیه به فرش بیجار است و حتی کارشناسان فرش نیز این دو را با هم اشتباه می‌گیرند. البته طرح فرش‌های زنجان معمولاً بزرگتر از فرش‌های بیجار است و مرکز آن‌ها به صورت تک پود بافته شده است.  

کیفیت: کیفیت فرش‌های زنجان متغیر است، و کیفیت آن در مجموع پایین‌تر از فرش بیجار است. در مجموع فرش زنجان فرشی با کیفیت مناسب و قیمت پایین‌تر است.  

اندازه و شکل: فرش زنجان در اندازه‌های مختلف بافته می‌شود، هرچند اکثر فرش‌ها در اندازه متوسط (چهار در شش تا هشت در ده پا) وجود دارد و فرش‌های بزرگ در اندازه ده در هجده پا نیز بافته شده است.  

رنگ: قرمز تیره، قهوه‌ای و آبی روشن

بافت: پشم، پنبه، بافت محکم و متراکم

چله: تارها عمدتاً پنبه‌ای و پودها پنبه‌ای یا پشمی است.  

گره: بافندگان زنجانی از هر دو گره ترکی و فارسی استفاده می‌کنند. هنگام خرید فرش به پشت آن نگاه کنید، چون کیفیت فرش به تعداد گره‌های آن بستگی دارد.  

قیمت: قیمت فرش زنجان پایین‌تر از بسیاری از فرش‌های ایرانی است و اکثر افراد توانایی خرید آن را دارند.