مجموعه ابراهیم ‌خان کرمان؛یکی از دیدنی های تاریخی کرمان/عکس

«ابراهیم خان ظهیرالدوله»، از حاکمان شهر کرمان در دوران حکومت فتحعلیشاه قاجار است که در سال‌های ۱۲۱۶ تا ۱۲۴۰ هجری قمری بر این سرزمین حکومت کرد

کد خبر: ۴۳۱۳۰

تاریخ انتشار : پنجشنبه ۰۷ مرداد ۱۴۰۰-1400 May 07

گردشبان (gardeshban.ir) :

«ابراهیم خان ظهیرالدوله»، از حاکمان شهر کرمان در دوران حکومت فتحعلیشاه قاجار است که در سال‌های ۱۲۱۶ تا ۱۲۴۰ هجری قمری بر این سرزمین حکومت کرد. وی نسبت نزدیکی نیز با پادشاه وقت قاجار داشت و در دوران حکومتش به دلیل رسیدگی به احوال مردم مخصوصا مردم ستمدیده، از او به عنوان فرمانروایی مردم‌دوست یاد می‌شد.

مجموعه ابراهیم ‌خان کرمان؛یکی از دیدنی های تاریخی کرمان/عکس

وی در زمان حکومت خود در کرمان، عمارات و بناهای بسیاری را احداث کرد که از مهم‌ترین و مشهورترین آن‌ها می توان به دورازه‌ ارک و مجموعه‌ ابراهیم خان اشاره کرد. مجموعه‌ ابراهیم خان متشکل از چند بنا از جمله بازار یا قیصریه‌ زرگرها، حمام، آب‌انبار و مدرسه است که امروزه با گذشت بیش از دویست سال از زمان ساخت، به یکی از شناخته ‌شده‌ترین جاهای دیدنی کرمان تبدیل شده است.

این میراث ارزشمند ملی کشور در مرکز کرمان و در نزدیکی «مجموعه‌ گنجعلی‌ خان» و در «میدان گنجعلی خان» از دیگر آثار تاریخی کرمان قرار دارد. همانگونه که پیش‌تر نیز بیان شد، ابراهیم‌خان ظهیرالدوله بانی ساخت این مجموعه‌ تاریخی است که در سال ۱۲۳۱ هجری قمری احداث و از این رو به نام مجموعه‌ ابراهیم‌ خان، شهرت یافته است.

مجموعه ابراهیم خان کرمان

مساحت مجموعه‌ ابراهیم‌ خان به طور تقریبی برابر با ۴۵۰۰ متر مربع بوده که سازنده‌ آن با الگوبرداری از بناهای دوران صفویه، مجموعه‌ای زیبا و تماشایی را برای آیندگان این سرزمین، به یادگار گذاشته است. از ویژگی‌های بارز و قابل توجه در مورد معماری و تزئینات انجام شده در این اثر ملی، می‌توان به کاشی خشتی هفت رنگ اشاره کرد که نسبت به دیگر عمارات و آثار تاریخی دوران صفویه و قاجاریه، بیش از دیگر تزئینات مورد استفاده قرار گرفته است. اما از دیگر نکات مورد توجه در مورد مجموعه‌ ابراهیم خان می‌توان به همزمانی ساخت بخش‌های مختلف آن همچون حمام، بازار و ... اشاره کرد. ناگفته نماند که «خلوت» یا «خانه‌ مدرس»، قسمتی از مجموعه‌ ابراهیم خان است که برخلاف دیگر بخش‌ها در زمانی دیگر و توسط فرزندان ظهیرالدوله به مجموعه‌ اضافه شده است.

مدرسه ابراهیم خان

در مورد تاریخ دقیق احداث بنای مدرسه اختلاف نظراتی وجود دارد. به عنوان مثال برخی با توجه به کتیبه‌ای که با هنر کاشی‌کاری در گرداگرد صحن مدرسه‌ ایجاد شده است، تاریخ ساخت را به سال ۱۲۳۲ هجری قمری نسبت می‌دهند. درواقع این کتیبه، قصیده‌ای از «صبای کاشانی» (فتحعلی خان کاشانی مشهور به ملک‌الشعرای دربار فتحعلی شاه قاجار)، است که بیت آخر آن نشان‌دهنده‌ تاریخ احداث بنای مدرسه است.

این در حالی است که نویسنده‌ کتاب گنجعلی خان، سال ۱۲۹۹ هجری قمری را زمان اتمام مجموعه‌ ابراهیم‌ خان عنوان کرده است. جالب است بدانید که در کتاب جغرافیای کرمان نیز سال ۱۲۳۰ هجری قمری، سال به پایان رسیدن پروسه‌ ساخت مدرسه بیان شده است. از نکات جالب در مورد این مدرسه متروکه نشدن آن در عصر حاضر است چرا که امروزه با گذشت بیش از دو قرن از ساخت این مجموعه‌ ارزشمند تاریخی، همچنان مدرسه‌ فعال است و از آن به عنوان مکان درس و بحث طلبه‌ها و نیز اسکان ایشان استفاده می‌شود. به یقین می‌توان مدرسه‌ این مجموعه‌ زیبا و دوست‌داشتنی تاریخ کشور را از زیباترین عمارات ساخته شده در دوران حکومت صفویان معرفی کرد که امروزه در کرمان برجای مانده است.

مدرسه متشکل از دو طبقه‌ است که به مکتب شیخیه تعلق دارد. طراح این بخش از مجموعه، پلان آن را به صورت مستطیل شکل درنظر گرفته است. حجره‌ها نیز در اطراف مدرسه و در چهار ضلع آن، به شکل مستطیل شکل احداث شده است. حجره مدرسه، اتاق‌های خادم و چراغ‌دار و آبکش، سرویس‌های بهداشتی، مسجد و کتابخانه از بخش‌های مختلف مدرسه به‌شمار می‌رود. با توجه به کتیبه‌ای که در ضلع غربی مدرسه وجود دارد، می‌توان به نام سازنده‌ آن که «استاد اسماعیل قصاع»، بوده است، پی برد. شاه‌نشین، محراب، ایوانچه و غرفه‌هایی که در اطراف قرار دارد، ساختمان آن را تشکیل داده است.

محرابی بسیار زیبا با کاشی‌کاری هفت‌رنگ در مدرسه‌ ابراهیم خان، یکی از زیباترین بخش‌های این اثر تاریخی است

از زیباترین قسمت‌های مدرسه می‌توان به محرابی تزئین شده با کاشی هفت‌رنگ اشاره کرد که در قسمت انتهایی ایوان قبله قرار دارد و در نگاه نخست، نظر هر بیننده و گردشگر را به خود جلب می‌سازد. همانگونه که پیش‌تر نیز بیان شد، تزئینات انجام شده در این مجموعه بسیار زیبا و تماشایی است؛ در مدرسه نیز در تمام قسمت‌های آن بازدیدکنندگان شاهد عناصر تزئینی همچون گچ‌بری‌های زیبا، مقرنس‌کاری‌های هنرمندانه، کاربندی و کُشته‌ ‌بُری خواهند بود. در بخش جنوبی مدرسه نیز «خانه‌ مدرس»، توسط فرزندان ابراهیم خان به مدرسه اضافه شده است.

مجموعه ابراهیم خان

خانه مدرس، بهره‌مند از درهای ارسی با شیشه‌های رنگی است که هنرمندان ایران‌زمین در هنگام ساخت تمام نماهای آن را با تزئینات کاشی‌کاری، تماشایی کرده‌اند. از مهم‌ترین نکات مربوط به مدرسه‌ ابراهیم خان، می‌توان به بادیگر موجود در آن اشاره کرد که با ۱۶ متر ارتفاع عنوان رفیع‌ترین بادیگر کرمان را به خود اختصاص داده و با توجه به کتیبه‌ مدرسه توسط استاد اسماعیل قصاع ساخته شده است. همچنین در قسمت سردر ورودی مدرسه که در ضلع غربی قیصریه‌ یا همان بازار ابراهیم خان قرار دارد، طاق‌بندی، تزئینات کاشی و نیز حجاری‌هایی زیبا بر سنگ‌ یکپارچه مشاهده کرد که زیبا و ستودنی است. همچنین بر بام سر در جایگاه ساعت درنظر گرفته شده که آن هم در سال‌هایی پس از ساخت مجموعه، به مدرسه افزوده شده است.

حمام ابراهیم خان

حمام ابراهیم خان از دیگر بخش‌های مجموعه‌ باشکوه ابراهیم خان در کرمان است که سردر آن در ضلع جنوبی بازار قیصریه مجموعه قرار دارد. سازندگان این حمام کهن، آن را همانند دیگر حمام‌های قدیمی کشور در مکانی پایین‌تر از سطح زمین احداث کرده‌اند تا با این روش، آبرسانی بهتر صورت گرفته و نیز گرمای داخل حمام نیز تا حد قابل توجهی حفظ شود. در این حمام تزئینات کاشی‌کاری از نوع خشتی هفت‌رنگ کار شده است که در سردر حمام می‌توان آن‌ها را مشاهده کرد. همچنین طاق حمام نیز به هنر مقرنس‌کاری مزین شده است.

با طی کردن راهرویی زاویه‌دار می‌توان به بخش رخت‌کن حمام رفت که دارای یک گنبد مرکزی، ایوان‌های جانبی و در مرکز نیز حوض آب قرار گرفته است. این حوض آب نه تنها به زیبایی فضای داخل حمام افزوده است، بلکه نقش پررنگی در بازتاب نور به درون رختک‌کن ایفا می‌کند. تزئینات کاربندی از عمده تزئیناتی است که در ستون‌های سنگی که سقف‌های حمام بر آن‌ها قرار گرفته است، مشاهده می‌شود. گرمخانه از دیگر قسمت‌های حمام است که برای رسیدن به آن باید راهرویی طویل و زاویه‌دار را طی کرد.

حمام ابراهیم‌ خان با گذشت بیش از دو قرن، همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد

از ویژگی‌های حمام می‌توان به شکل راهروهای آن اشاره کرد که برای سه اصل محرمیت، جلوگیری از در دید بودن فضای داخلی حمام و نیز ممانعت از خارج شدن هوای گرم، اینگونه ساخته شده است. رخت‌کن دارای سقفی تقریبا کوتاه است که آن را روی ستون‌های سنگی قرار داده‌اند. جالب است بدانید که در قسمت رختکن سازنده بخشی به عنوان اعیان و اشراف بنا کرده است.

حجاری‌های تماشایی و نیز تزئینات زیبا با کاشی‌های خشتی هفت‌رنگ در بخش گرم‌خانه انجام شده است. نور گرم‌خانه از طریق سقف این بخش از حمام تامین می‌شود. همچنین بهره‌مندی از الگوهای قرینه و همچنین به‌کار بردن تزئینات زیبا و تماشایی و البته خاص در سقف رختکن، از دیگر خصوصیات قابل توجه در حمام ابراهیم‌خان به‌شمار می‌رود. جالب است بدانید که امروزه با گذشت زمان زیادی از ساخت حمام، همچنان کاربری آن حفظ شده و به عنوان یک حمام سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آب انبار ابراهیم خان

آب‌ابنار، یکی دیگر از بخش‌های مجموعه‌ ابراهیم خان است که در ضلع شمالی بازار، قرار دارد. این قسمت از مجموعه که در دوران پویایی خود به عنوان معروف‌ترین و پرکاربردترین آب‌انبارهای کرمان شناخته می‌شد و روزگاری مسئولیت تامین بخشی از آب کرمان را به عهده داشته است، هم‌اکنون نیز از جاذبه های گردشگری استان کرمان محسوب می‌شود. معماری این بنا نیز همانند بخش‌های دیگر مجموعه ابراهیم‌ خان، تاثیرگرفته از معماری صفویه است. در بخش طاق سردر آب‌انبار مقرنس‌کاری زیبایی انجام شده که کتیبه‌ای از کاشی خشتی، جلوه‌ای تماشایی به آن بخشیده است. سردر آب‌انبار با دهلیزی سقف‌دار که به صورت پلکانی است، به بخش پا آب متصل می‌شود و مخزنی نیز در عمق زمین برای برداشتن آب، وجود دارد.

بازار ابراهیم خان (قیصریه زرگری)

از دیگر بخش‌های مجموعه‌ ابراهیم خان، بازار آن است که به قیصریه‌ زرگری نیز شناخته می‌شود. این قسمت از این میراث ملی کشور در ضلع شرقی مدرسه و حمام ساخته شده و خوشبختانه کاربری این بخش نیز همانند حمام و مدرسه، همچنان حفظ شده است. این قسمت از مجموعه نیز همانند دیگر بخش‌ها تاثیرگرفته از معماری عصر صفویه ساخته شده و کل سقف‌های آن به همت استادان سازنده کاربندی شده است.

این بازارچه دارای طولی نزدیک به صد متر است که فضای بازار قیصریه در حد فاصل آن ایجاد شده و ورودی به آب‌انبار، حمام و مدرسه نیز در این بخش قرار دارد. خوشبختانه این بازار قدیمی به خوبی توسط مردم و مسئولان کرمان در گذر زمان حفظ شده و خسارات کمی به خود دیده است. همچنین دخل و تصرف در آن بسیار کم صورت گرفته است و باعث شده تا بافت اولیه‌ خود را تا حد قابل توجهی حفظ کند.

برچسب ها:

مجموعه ابراهیم ‌خان کرمان کرمان دیدنی های تاریخی کرمان آب انبار ابراهیم خان گردشبان

بازدید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی خبرنامه

مطالب مرتبط