رِخنه باکتری‌ها در سنگ‌نبشته ساسانی حاجی آباد

رخنه روز افزون لکه های تیره رنگ و اسیدی در سنگ نبشتۀ شاهپوریکم ساسانی در اِشکَفت حاجی آباد مرودشت، یادگار ساسانیان را با خطر پاک شدن و حذف رو به رو کرده است. این باکتری‌ها همانند خوره به جان سنگ نبشته‌های پهلوی افتاده و روزگار سختی را برای آن‌ها رقم زده است.

کد خبر: ۲۲۶۰۱

تاریخ انتشار : دوشنبه ۲۱ بهمن ۱۳۹۸-1398 November 21

گردشبان (gardeshban.ir) :

سنگ نبشته‌هایی (کتیبه‌ها) که کمابیش 1700 سال پیش به فرمان شاهنشاه ایران شاهپوریکم ساسانی در فرو رفتگی بخشی از اِشکَفت (غار) روستای حاجی آباد مرودشت تراشیده شده است، روزگار سرسخت و پرفرازونشیبی را سپری می‌کنند. همچنین در یکی دو دهه گذشته، به انگیزه رخنه لکه‌های تیره رنگ و اسیدی روز به روز وضعیت آن بدتر شده و در خطر حذف و پاک شدن از چهره تاریخ جای گرفته است.

سنگ نبشته‌های باستانی از آن گروه از یادمان‌های تاریخی – فرهنگی ارزشمندی هستند که سندی زنده و پویا به شمار می‌آیند. از سویی، با بررسی و پژوهش و خوانش این یادمان‌های تاریخی، می‌توانیم با شرایط زیست، تاریخ اجتماعی و گاه سیاسی و آئین و آداب گذشتگان پاک نهاد خویش آشنا شده و در واکاوی و موشکافی (تحلیل و تجزیه) تاریخ از آن‌ها به درستی سود جست. از همین روی، سنگ نبشته‌ها نزد کارشناسان، پژوهش گران و زبان شناسان و دانش جویان رشته‌های تاریخ و باستان شناسی از ارزش و جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.

اما با این همه، گاهی از سوی سرپرستان (متولیان) اَمر به درستی مورد پاس داری و نگاهبانی جا نگرفته و با دشواری‌های ریزودرشتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

رخنه باکتری‌ها در سنگ نبشته شاهپوریکم ساسانی

نگارنده در یکی دو دهه گذشته، بارها از این یادمان تاریخی بازدید کرده و دشواری‌های پیش روی آن را به سرپرستان سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گزارش داده است. اما همچنان لکه‌های تیره و قهوه‌ای رنگی که از سمت بالا به پایین سرازیر بوده و به بیشتر بخش‌های سنگ نبشته نیز رخنه کرده است، وجود دارد و هم‌اینک روند رو به رشدی در پیش گرفته است. این باکتری‌ها به باور کارشناسان همانند خوره به جان پوسته سنگ‌ها خواهد افتاد و در دراز مدت آن‌ها را نابود می‌کند. ترک و شکاف‌های ریزودرشتی که بر روی سنگ نبشته و پیرامون آن، از گذشته‌ها پدیدار شده است، از دیگر دشواری‌های یادگار ساسانیان بوده که این یادمان باستانی را با خطر جدی روبه‌رو کرده است. یادگاری نویسی‌ها با رنگ که از گذشته‌ها وجود داشته است، بخش دیگری از آسیب های وارده به سنگ‌نبشته ساسانی نامدار به حاجی آباد است.

شاید یکی از بدترین آسیب‌ها و چالش‌های یادگار ساسانیان، وجود میدان تیر در نزدیکی و حریم درجه یک در پایین دست اِشکفت باشد که از سوی نیروهای نظامی سال های سال است در حال انجام بوده و به باور کارشناسان تهدیدی جدی برای آن به شمار می آید. همچنین نباید برخی از کارهای انجام شده در چندین سال گذشته از سوی میراث فرهنگی همانند نرده‌کشی گرداگرد ورودی اِشکفت برای پاس‌داری بهتر و پیشگیری از ورود گوسپندان و چوپانان را نادیده گرفت. اما بی‌گمان بدترین و مهم ترین دشواری سنگ نبشته ساسانی اِشکفت حاجی آباد، رخنه لکه‌های تیره و قهوه‌ای رنگ اسیدی در زیر پوسته سنگ‌ها است که باید هرچه زودتر شناسایی و پاک‌سازی شود. تا خدای ناکرده با نابودی یکی از ارزشمندترین یادگارهای باستانی رو به رو نشویم.

هر چه زودتر باید سنگ نبشته‌ها از آلودگی‌ها پاک شود

سیامک علی‌زاده، مرمت‌گر آثار، بناها و اشیا تاریخی درباره وضعیت یادگار ساسانیان، گفت: برپایه نگاره‌های (تصاویر) موجود، سنگ‌نبشته و سراسر دیواره باید با شست و شوی علمی تمیز و از آلودگی پاک شود. اَنگیزه‌های وجود لکه‌های قهوه‌ای و تیره در دیواره و رخنه آن در سنگ‌نبشته‌ها بررسی و نوع پیشگیری و در فرجام برطرف کردن آن، هر چه زودتر انجام شود.

دکترعلی‌زاده درباره روش تمیز کردن این سنگ‌نبشته افزود: سنگ نبشته باید به شیوۀ کراتز یا ضمادگذاری نمک‌ها و دیگر مواد زیان آور (مضر) هرچه زودتر و در صورت امکان، کامل پاک شود. همچنین باید دید که لکه‌ها با چه موادی بهتر پاک خواهد شد. با آب خالص، یا بخار و با دستگاه‌های ویژه (مخصوص) باید بررسی و آنالیز شود که به چه نمونه موادی نیازمندیم تا لکه‌ها و املاح (اسیدها یا باکتری‌ها) را از میان ببریم. به هر روی، باید وزارت میراث فرهنگی هر چه زودتر دست به کار شود و از آسیب‌های بیش تر و نابودی آن، پیشگیری کند.

سنگ نبشته پهلوی حاجی آباد

سنگ‌نبشته شاهپوریکم ساسانی در اِشکفتی که به «شیخ علی» یا زندان جمشید نیز نامدار شده، در 5 کیلومتری خاور (شرق) میراث تاریخی نقش رستم در راستا راهی که از کنارکوه گذر می‌کند، جا گرفته است. درون اِشکفت تاقچه‌هایی آراسته شده (تعبیه) است. در دو تاقچه یکم و دوم درکنار یک دیگر، دو سنگ نبشته به دبیره (خط) درشت پهلوی نگاشته شده است. در تاقچه نخست با دبیره پهلوی ساسانی در شانزده رَج (سطر) و در تاقچه دیگر به دبیره پهلوی اشکانی یا پارتی در چهارده رج نگاشته شده است. شاهپوریکم، شاهنشاه ساسانی در این سنگ نبشته، افزون بر شناخت خود و نیای خویش، توانایی و شرح تیراندازی خود را در برابر شهرتاران (شهرداران)، ویس پوران (شاه زادگان) و بزرگان و آزادگان به نمایش می گذارد. این سنگ نبشته از دید پژوهش‌های تاریخی و باستان شناختی دارای ارزش فراوانی بوده و سندی زنده و پویا به شمار می‌آید.

بخشی از برگردان سنگ نبشته پهلوی حاجی آباد

این تیر رس من مزدیسن بغ (خداوندگار) شاهپور شاهان / شاه ایران و اَنیران که چهر از ایزدان / پسر مزدیسن بغ اَردشیر شاهان شاه ایران / که چهر از ایزدان، نوه بغ پاپک شاه {است}. ما / هنگامی که این تیر انداختیم، پس پیش شهرداران/ ویس پوران (شاه زادگان) و بزرگان و آزادان انداختیم، ما پای به / این دره نهادیم، ما تیر آن سوی تر آن چیده (نشانه) / بیافکندیم.... (برگردان داریوش اکبرزاده)

اکنون باید دید که آیا وزارت میراث فرهنگی پس از دو دهه، نابسامانی و وضعیت بد سنگ نبشته‌های شاهپوریکم، دست به کار مرمت و پاک‌سازی لکه‌های تیره و قهوه‌ای رنگ از روی یادگار ساسانیان خواهد شد و یا همچنان یکی از ارزشمندترین یادمان‌های ملی کشور را به حال خویش رها می‌کند.

سنگ نبشته پهلوی شاهپوریکم ساسانی نامدار به حاجی آباد در 18 تیرماه 1311 خورشیدی و با شمارۀ 183 به ثبت ملی رسیده است.