قلعه دختر فیروزآباد؛ جاذبه ای که تاریخ را زنده نگاه داشته است+عکس

قلعه دختر در یکی از فلات کوهستانی شیراز که سه طرف آن محاصره تنگه است، توسط خبره‌ترین معماران آن دوره بنا شد.

کد خبر: ۵۲۶۰۶

تاریخ انتشار : پنجشنبه ۱۸ فروردين ۱۴۰۱-1401 January 18

قلعه‌ها شاهد عینی اتفاقات تلخ‌وشیرین امپراتوری‌ها بوده‌اند، چه جنگ‌ها و مردن‌هایی که به چشم‌شان ندیده‌اند. امروز قصد دارم با حضور گرم تک‌تک شما عزیزان به پای داستان ظهور قلعه دختر فیروزآباد شیراز بنشینیم. قلعه‌ای که با گذشت قرن‌ها و زلزله‌های پی‌در‌پی همچنان در برابر نامهربانی‌ها استوار مانده تا عظمت و شکوه‌اش را به رخ بازماندگان تاریخ بکشد.

قلعه فیروزآباد کجاست؟

استان فارس، بعد از فرودگاه شیراز، کیلومتر 99 جاده شیراز- فیروزآباد

داستان ظهور قلعه دختر فیروزآباد

قلعه‌ها همیشه نقش دفاعی را در هر منطقه ایفا می‌کردند؛ قلعه دختر فیروزآباد هم از این قائده مستثنی نبود و قصد داشت در آن دوره یکی از با عظمت‌ترین و قامت‌بلندان سرزمین آریایی‌ها باشد. در دوران ساسانی بر بلندای کوه شمالی فیروزآباد، قلعه‌ای عظیم‌الجثه توسط اردشیر بابکان در بین سال‌های 224 تا 241 میلادی ساخته شد. هدف از ساخت این قلعه‌ها را بدون شک می‌دانید؛ قلعه دختر فیروزآباد برای محافظت از شهر و دفاع در مقابل حمله دشمن، یعنی اردوان پنجم آخرین پادشاه اشکانی همچون کوهی استوار در این منطقه بنا گردید.

این روزها دیگر این قلعه از جاهای دیدنی شیراز شده است.

قلعه دختر فیروزآبادچیزی که در تصویر می‌بینید، شاید به نظرتان کوچک دیده شود، ولی با دیدن این قلعه از نزدیک حتما شاخ در می‌آورید. قلعه دختر در یکی از فلات کوهستانی شیراز که سه طرف آن محاصره تنگه است، توسط خبره‌ترین معماران آن دوره بنا شد. از سوال‌هایی که ذهن بسیاری از گردشگران را به خود مشغول کرده، این است که چرا به این دژ، قلعه دختر می‌گویند؟ این کاخ ساسانی هم مسکونی – سلطنتی بود و هم قلعه نظامی.

از آن‌جایی که این قلعه برا همگان دست‌نیافتنی بود، به علت تسخیرناپذیری (صعب‌العبوربودن راه دژ) قلعه دختر نام گرفت. اگرچه الهه آب‌ها، یعنی آناهیتا در ساخت قلعه‌های ایران باستان نقش اسطوره‌ای بزرگ را داشته و بیشتر قلعه‌ها هم با اسم دختر نام‌گذاری شده‌اند.

قلعه فیروزآباد هزاروهفتصدواندی ساله

به بزرگی قلعه دختر فیروزآباد زمانی پی خواهید برد که از نزدیک عظمت چشم‌گیر و شکوه قلعه را به چشم ببینید. الحق ضرب‌المثل «شنیدن کی بود مانند دیدن» مصداق این سازه است و تا قدم‌های مبارک‌تان جای‌جای قلعه را طی نکند، شاید عظمت قلعه فیروزآباد را دست‌کم بگیرید.

قلعه فیروزآباد هزار و هفتصد و اندی ساله گرچه امروز قلعه دختر مانند روزهای پرفروغ و غرور جوانی‌اش قلعه‌ای مستحکم نیست، ولی گذشت زمان چیزی از شکوه این سازه کم نکرده است. هر زمان راهسپار شهر شیراز شدید، پیشنهاد می‌کنم اگر دوست‌دار جاهای تاریخی شیراز هستید، از قلعه فیروزآباد بازدید کنید. این جاذبه تاریخی در تاریخ 12 اسفند سال 1315 به ثبت یکی از آثار ملی درآمد. در سال 2018 قلعه فیروزآباد شیراز در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت؛ عقیده دارم، سازمان یونسکو خیلی دیر دست به کار شده و در حقیقت کم‌لطفی بزرگی به قلعه کرده است.

بخش‌های مختلف قلعه فیروز آباد

جذاب‌ترین قسمت از قلعه فیروزآباد شرح زیبایی‌هایش است، گرچه کلمات در برابر وصف بزرگی و جلال قلعه دختر بسیار عاجز هستند. این قلعه از بخش‌های متعددی از لاشه سنگ، گچ دست‌کوب و ملاط ساروج ساخته شده است.

که طبیعتا هر کدام کاربری مخصوص به خودش را دارد. خودتان را برای یک تاریخ‌گردی از جنس روزهای اشکانی و ساسانی آماده کنید تا از این قافله تاریخی عقب نمانید.

جذابیت کم‌نظیر معماری قلعه

قلعه دختر از سه طبقه متوالی در 2300 مترمربع مساحت، بنا شده که با برج پلکانی به یکدیگر وصل هستند. در طبقه اول یا همان برج نگهبانی، برج‌هایی در جهات مختلف قلعه قرار داشت که با روزنه‌های مخصوصی که داشتند، امکان نگهبانی و تیراندازی از داخل به خارج قلعه فیروزآباد را فراهم می‌کردند. علاوه‌بر این یک آب‌انبار و دو حلقه چاه مخفی از ته دل کوه تا عمق رودخانه حفاری شده بود. باورکردنی نیست، در آن دوران چه سازه‌های حیرت‌انگیزی ساخته می‌شد، آن هم با کم‌ترین تجهیزات ساخت‌وساز.

قلعه فیروزآباد هزاروهفتصدواندی سالهطبقه دوم از حیاط مرکزی و تالاری عظیم تشکیل می‌شد؛ این طبقه از قلعه دختر محل استراحت نگهبانان و محافظان و بخشی از این طبقه محل پذیرایی و اقامت از مهمانان بود. از شکوه طبقه سوم برایتان نگویم که گل سرسبد قلعه دختر فیروزآباد محسوب می‌شد. سرای شاهی با گنبدی پوشانده شده بود که هر کسی اجازه رفتن به طبقه سوم را نداشت. متاسفانه بر اثر زلزله‌های مکرر و گذشت زمان، بنای گنبد تخریب شده است.

حیاط قلعه دختر

همان‌طور که انتظار می‌رود، در سکوی میانی کاخ یک حیاط مرکزی است. می‌توان گفت این حیاط میعادگاه تالارهایی که در اطراف حیاط قرار دارند، محسوب می‌شد. سقف تالارها با استفاده از طاق‌های ضربی که یکی از قدیمی‌ترین سقف‌های رایج در ایران باستان است، به‌وسیله هنر دست معماران ساخته شد.

جذابیت کم‌نظیر معماری قلعه

از میان این تالارها، برخی از آن‌ها دارای سکوهای جانبی کوتاه و تعدادی دیگر از سکوهای تالارها با استفاده از راه‌پله قابل دسترسی بودند. یک زمانی در یکی از این اتاق‌ها غذاهای اصیل ایرانی پخت‌وپز می‌شد و عطروبوی غذاها در حیاط مرکزی می‌پیچید. از چشم‌نوازترین معماری این حیاط (ضلع خاوری)، یک سکوی بلندی است که از میان آن راه‌پله‌ای با طاق‌های بسته تزیین شده و به سوی بالاترین سطح کاخ قلعه (سکوی سوم) می‌رسد.

حمامک قلعه فیروزآباد

در جوار دیوار شرقی قلعه دختر حمامی وجود دارد که به ان حمامک می‌گویند. شاید باورتان نشود، دمای هوا در این حمام در هر دو فصل زمستان و تابستان 30 درجه است و هوای مطبوع غار باعث می‌شد، پای پادشاه و افراد سلطنتی برای حمام به داخل غار یا همان حمامک باز شود. با توجه به آهکی‌بودن غار، آثار زیادی داخل غار از آن دوران مشاهده نمی‌شود که دلیل آن می‌تواند تغییر شکل غارهای آهکی باشد.

اگر از نمای بالا به قلعه دختر نگاه کنید، متوجه شکل مستطیلی آن می‌شوید که بر بلندای قلعه یک گنبد بزرگ هلالی‌شکل روی یک اتاق بزرگ ساخته شده است. این اتاق همان سرای شاهی بود که از تزییات خاص آن دوره در معماری‌اش بی‌نصیب نمانده است.

حیاط قلعه دختر

اتاقی که گنبد روی آن بنا قرار دارد، به شکل مربع بوده که در بالاترین قسمت از قلعه جای گرفته است. با اینکه معماران رومی مشکل قراردادن سقف‌های هلالی بر روی بنای چهارکنج را برطرف کرده بودند و گوشه‌ها را با جلوآوردن تدریجی سنگ‌ها یا آجرها به بهترین شکل می‌ساختند، اما در ساخت این گنبد شیوه جدیدی از تکنیک‌های معماری به کار رفت که نظیر آن فقط قلعه دختر فیروزآباد بود.

این تکنیک شگفت‌انگیز استفاده از سکنج (سه‌کنج) در گوشه‌ها بود که برای ساخت گنبد از این روش استفاده شد. از دیگر نام‌های سکنج که به احتمال زیاد به گوش تاریخ‌گردان خورده، گوشواره یا فیلگوش است.

قلعه دختر از لاشه سنگ، گچ دست‌کوب و ملاط ساروج متولد شد. در این قلعه یک تالار 14 مترمربعی وجود دارد که ارتفاع آن 18 مترمربع است!

بهترین زمان بازدید از قلعه چه وقت است؟

همه ایرانی‌ها می‌دانند، استان فارس از خوش‌آب‌وهواترین استان‌های کشور است. فرقی نمی‌کند چه فصلی از سال قصد سفر به شیراز داشته باشید، هر موقع به شیراز بروید از طبیعت بکر و جاهای دیدنی شیراز نهایت لذت را می‌برید.

اگر بخواهم به‌طور کلی بهترین زمان بازدید از قلعه را برایتان بگویم، بهتر است فصل بهار از قلعه دختر بازدید کنید. چراکه در فصل پاییز و زمستان هوا در این منطقه به‌دلیل موقعیت کوهستانی بسیار سرد است و شاید برایتان خوشایند نباشد.

من مسیر دسترسی را از شهر شیراز شروع می‌کنم، در صورتی که از استان‌های دیگری می‌خواهید به قلعه فیروزآباد بروید، ابتدا با استفاده از نقشه یا افراد بومی در بین راه خودتان را به شیراز برسانید. بعد از اینکه به شیراز رسیدید، مسیر فرودگاه شیراز را در پیش بگیرید؛ بعد از ردکردن فرودگاه به روستای فسا می‌رسید، سپس از آن‌جا به سمت کوار تغییر مسیر دهید. از کوار باید 90 کیلومتر رانندگی کنید تا به منطقه‌ای بکر و بهشتی از سرزمین شیراز برسید.

مسیر دسترسی به قلعه چگونه است؟

وقتی اسم از طبیعت شیرازبه زبان می‌آورم، طرف حساب‌تان فقط چندتا درخت نیست! اینجا شاهد دشت‌های سرسبزی هستید که با کوه‌های بلند احاطه شده‌اند. سد و تونل از دیگر جاذبه‌های نزدیک به قلعه فیروزآباد به شمار می‌روند که در این مسیر از آن‌ها عبور می‌کنید.

بعد از گذر از تونل دره تنگ آب، پس از عبور از یک پیچ تند به ایستگاه تله‌کابین می‌رسید. اتومبیل‌تان را می‌توانید کنار ایستگاه که در نزدیکی سرویس بهداشتی است، پارک کنید. اگر به دوروبرتان نگاهی بیاندازید، قلعه دختر فیروزآباد را می‌بینید که همچون سنگ عقیق زیر نور خورشید می‌درخشد. همین موقع است که دل‌تان برای رفتن به قلعه پر می‌زند و دوست دارید که با استفاده از تله‌کابین به قلعه برسید.

اگر بخت با شما یار باشد، تله‌کابین فیروزآباد باز است؛ باید بگویم، اگر فصل کم‌مسافر به این منطقه بروید، اغلب اوقات با درب بسته ایستگاه تله‌کابین روبه‌رو می‌شوید. اگر به هر دلیلی با تله‌کابین به سمت قلعه نمی‌روید، خودتان را برای پیمودن مسیر هیجان‌انگیز قلعه دختر آماده کنید.

جاذبه های استان فارسشیب صخره‌ای که به قلعه منتهی می‌شود، باعث شده تا مسیر دسترسی در سه سطح ساخته شود. بعد از بالارفتن از پله‌های مارپیچ پلکانی به حیاط اصلی (حیاط مرکزی) می‌رسید.

با رفتن به قلعه با یک تیر دو نشان بزنید…

به قلعه فیروزآباد شیراز بروید، ولی بدون دیدار از مشهورترین و کهن‌ترین جای دیدنی که در نزدیکی قلعه است، فیروزآباد را ترک کنید، به خودتان کم‌لطفی بزرگی کرده‌اید. روبه‌روی قلعه دختر در پایین کوه، سمت راست رودخانه تنگاب به سمت مسیر فیروزآباد بروید. در این منطقه نقش برجسته‌ای در ارتفاع 14 متری از کف رودخانه، حجاری (سنگ‌تراشی) شده که در میان اهالی منطقه به نقش رستم تنگاب شهرت دارد.

با رفتن به قلعه با یک تیر دو نشان بزنید...این نقش تاریخی دومین نگاره اردشیر ساسانی در فیروزآباد است. بعد از دیدن این جاذبه تاریخی می‌توانید به دیارتان برگردید.