بازار سنتی همدان؛ جاذبه کهن با پیشینه تاریخی درازمدت+ عکس

بازار همدان از گردهم آمدن سراها، راسته‌ها، گره‌ها، ميدان‌ها، حجره‌ها و مسجد جامع، مسجد پيغمبر و شاهزاده حسين به وجود آمده است.

کد خبر: ۵۹۴۷۲

تاریخ انتشار : يکشنبه ۲۹ مرداد ۱۴۰۲-1402 May 29

گردشبان (gardeshban.ir) :

از زمان‌های خیلی دور، تجارت به عنوان مهم‌ترین شکل مبادله اجتماعی تلقی می‌شد؛ یکی از فعالیت‌های اصلی انسان‌ها که در فضاها و مکان‌های خاصی به نام بازار شکل می‌گرفت. بازارها نه‌تنها بُعد تجاری داشتند؛ بلکه به‌عنوان یک مکان مهم و چکیده‌ای از شهر، برای فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی هم عمل می‌کردند. امروزه بازارهای سنتی در ایران، همچنان کارکرد تجاری خود را حفظ کرده‌اند و از طرفی، به‌عنوان یک اثر گردشگری، مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرند. بازار سنتی همدان، یکی از این بازارها است که از لحاظ تجاری، معماری، میراث فرهنگی و گردشگری اهمیت بسیاری دارد.

تاریخچه مختصر بازار بزرگ همدان

همدان، از جمله شهرهایی با پیشینه تاریخی درازمدت در ایران است. در آثار باستانی به جا مانده از دوران حکومت مادها، از هگمتانه به عنوان نام قدیمی این شهر استفاده شده است. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که داد و ستد و مبادله کالا در بازارها، تاریخ طویلی دارد. همدان بر سر شاهراه تجاری جهان، یعنی ابریشم، قرار داشت و این یعنی رونق تجارت و عبور و مرور در این شهر. بازار، به عنوان هسته زندگی مردم، قلب و مرکز شهر محسوب می‌شد.

بازارها معمولاً در جایی بنا می‌شدند که محل رفت‌وآمد بیشتر ساکنین شهرها باشند؛ به‌طور مثال، جایی در نزدیکی دروازه اصلی شهر. در مورد بازار بزرگ همدان، گمان‌های متفاوتی وجود دارد. در برخی از اسناد تاریخی، قدمت آن را به دوران حکومت سامانیان در قرن چهارم پس از هجرت نسبت دادند. برخی نیز معتقدند این بنا در دوره صفویه ساخته شده است. هرچند حتی عده‌ای از مورخین اعتقاد دارند تاریخ بازار سنتی همدان، به خیلی قبل‌تر، زمانی که هگمتانه پایتخت کشور در دوران حکومت مادها بوده، باز می‌گردد و بخش‌هایی از بازار، از آن دوران برای داد و ستد و بازرگانی استفاده می‌شد.

همدان که نقطه‌ی مهمی از کشور، از دیرباز تاکنون بوده است، محل عبور کاروان‌های مختلفی بود که برای تجارت، به نقاط مختلف شکور و دنیا سفر می‌کردند. بازار بزرگ در پاسخ به چنین تقاضایی احداث شد تا تاجران بتوانند محصولات خود را عرضه کند و خریداران، کالای موردنظر خود را بخرند. پس گمان می‌رود نظریه سوم، نظریه درست‌تری بوده باشد؛ اما شکل امروزی آن، به معماری دوران صفویه شباهت بیشتری دارد. گفتنی است، مجموعه تاریخی بازار همدان در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری بازار بزرگ همدان

بازار همدان از گردهم آمدن سراها، راسته‌ها، گره‌ها، ميدان‌ها، حجره‌ها و مسجد جامع، مسجد پيغمبر و شاهزاده حسين به وجود آمده است. بازارهای بزرگ در ایران، معمولاً به صورت مسقف ساخته می‌شدند و در آن‌ها، انواع و اقسام حرفه و مشاغل، مشغول داد و ستد بودند. بازار بزرگ همدان نیز چنین است. البته با توجه به گسترش بازار، تمام قسمت‌های آن مسقف نیست. درهرحال، بخش مسقف از گنبدهای مختلفی تشکیل شده که بین هر گنبد، یک الوار چوب، به عنوان پایه، قرار گرفته است. این گنبدها به جریان باد و خنک نگه داشتن بازار در گرما و جلوگیری از خیس شدن کالاها و مردم در شهر سرد و برفی‌ای چون همدان کمک می‌کنند. بخش آجری این بازار، مانند اکثر بناهای آجری، به شکل زیبایی به کمک ستون‌ها برپا مانده است. این بازار از لحاظ بصری، جلوه باشکوهی برای گردشگران خارجی دارد.

بخش‌های بازار بزرگ همدان

معمولاً هر بازار بزرگ، از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. حجره‌ها يا دكان‌ها، محل فروش کالاها بودند، كاروانسراها محلی برای گذران موقت مسافران و تاجران محسوب می‌شدند، چهارسوها محل تقاطع دو راسته اصلی بازار بودند و تيمچه‌ها، به كاروانسراهاي كوچك و سرپوشيده‌ گفته می‌شد. از دوران اسلامی، یک مسجد (عموماً جامع) نیز در این بازارها قرار داشت. صاحبان حرفه‌های شبیه به هم، معمولاً در یک راسته قرار می‌گرفتند. این‌چنین، دیگر نیاز نبود تا مردم برای خرید یک کالا، کل یک بازار را بگردند. در حال حاضر در بازار سنتی همدان، در حدود ۴۰ راسته وجود دارد. مانند:

بازار زرگر‌ها که در ضلع شرقی خیابان باباطاهر واقع شده است. این بازار، همان‌گونه که از نامش پیدا است، محل خرید و فروش انواع طلا و جواهرات است.

بازار گلشن، منشعب از خیابان اکباتان ضلع شرقی کاروانسرای گلشن قرار دارد. در این بازار که عمدتاً حجره‌های گران‌قیمت هستند، لباس خرید و فروش می‌شود.

بازار نخود بریزها در محدوده درب شمال غربی مسجد جامع و راسته فلسطین قرار دارد. فروشگاه‌های عطاری، خرازی، خواربارفروشی و لوازم بهداشتی در این راسته یافت می‌شوند.

بازار قناد‌ها که در ضلع غربی مسجد جامع قرار گرفته است. این راسته به قناد خانه نیز مشهور است. در این بخش افزون بر شیرینی و شکلات، آجیل نیز خرید و فروش می‌شود.

راسته بزازها كه از پر رفت و آمدترين راسته‌های بازار است. در این راسته، پارچه و منسوجات معامله می‌گردد.

راسته صحاف خانه که در قسمت غربی کاروانسرای گلشن قرار دارد. در این راسته، انواع کتاب و نوشت‌افزار به فروش می‌رسد.

در بازار کفش‌دوزخانه کوچک، در نزدیکی راسته گلشن، انواع کیف و کفش عرضه می‌شود.

بازار صندوق سازها که واقع در محوطه ضلع شمالی مسجد جامع، در انتهای بازار ذغالی‌ها است، در حال حاضر انواع لوازم خانگی عرضه می‌شود.

بازار چاقوسازها در ضلع شمالی مسجد جامع قرار دارد. این بازار، محل تعمیر و ساخت انواع چاقو، قیچی، کارد و کلید است.

بازار علاقبندها، در ضلع شرقی کاروانسرای شریفیه قرار دارد. در این بازار وسایل دست ساز مثل لوله بخاری، سطل فلزی، وسایل حلبی قدیمی و اجناس مشابه ساخته و عرضه می‌شود.

بازار قیصریه که به موتاب خانه نیز شهرت دارد، منشعب از راسته گلشن است. در این بازار، پوشاک، کفش‌دوزی و خامه فرش صورت می‌گیرد.

بازار شیشه‌فروش‌ها که به شیشه‌برها هم معروف است؛ منشعب از سبزه‌میدان است. در این بازار، شیشه، رنگ و ابزار یراق و ابزار ساختمانی به فروش می‌رسد.

جز این‌ها، بازارچه‌های کوچکی نیز در این بازار بزرگ وجود دارد. مانند:

بازارچه مظفریه

بازارچه توت قمی‌ها / پل یخچال

بازارچه امامزاده یحیی

بازارچه شالبافان

بازارچه جولان

بازارچه محله حاجی

بازارچه مصلی/ فراش باشی

بازارچه میدان مال فروش‌ها

بازارچه شریف الملک

بازارچه نظر بیک

کاروانسراهای بازار بزرگ همدان

در دوران گذشته، اگر بازار یک شهر به صورت بازار بزرگ درمی‌آمد، حتماً تعدادی کاروانسرا نیز در آن ایجاد می‌شد. کاروانسراها معمولاً در پشت راسته اصلی و گاه در کنار راسته‌های فرعی ساخته می‌شدند و از طریق یک راهرو یا فضای دسترسی کوچک و یا بزرگ، به بازار راه پیدا می‌کردند. به دلیل قرارگیری در مسیر تجاری جاده ابریشم، همدان شهر پررفت و آمدی از منظر تجاری محسوب می‌شد. پس طبیعی است که از تعدادی کاروانسرا برخوردار باشد. بازار سنتی همدان چیزی در حدود ۱۲۰ واحد کاروانسرا دارد. بیشتر کاروانسراهایی که در امروز پابرجا هستند، بیشتر از اینکه کارکرد مهمانخانه داشته باشند، به صورت یک پاساژ کوچک عمل می‌کنند و امور تجاری در آن‌ها صورت می‌گیرد. باوجود اینکه ساخت کاروانسراها، به صورت متمرکز، از دوران صفویه آغاز شد، اما بیشتر کاروانسراهای به جامانده امروزی، یادگار دوران قاجاریه هستند.

کاروانسرای گلشن همدان

گلشن یکی از معروف‌ترین بخش‌های بازار بزرگ همدان است. اگر با رزرو تور مسافرتی قصد بازدید از بازار بزرگ همدان را داشتید، حتماً از سرای گلشن دیدن کنید. سنگ بنای اصلی سرای گلشن در دوران صفویه گذاشته شد و در دوران قاجاریه رونق و اهمیت بیشتری یافت. گلشن در حال حاضر قدیمی‌ترین کاروانسرای بازار است. گلشن از نوع کاروانسراهای تجاری-کاروانی درون‌شهری است. این نوع از کاروانسراها دارای حیاط مرکزی هستند و حجره‌ها در دو طبقه و در پیرامون حیاط مرکزی ساخته شده‌اند. حجره‌های طبقه پایین به امور تجاری مشغول بودند و طبقه‌ی بالا مخصوص اسکان تجار و کاروانیان بوده است. امروزه از این کاروانسرا به عنوان انبار و نگهداری اجناس و خرید و فروش اقلامی مانند فرش، کفش و کاغذ استفاده می‌شود.

کاروانسرای شریفیه

یکی دیگر از کاروانسراهای موجود در بازار، کاروانسرای شریفیه است. این کاروانسرا در حدود دو هزار مترمربع مساحت و دو طبقه دارد. هر طبقه نیز شامل ۲۸ حجره به صورت دور تا دور یک حیاط مرکزی است. شریفیه به دلیل قرارگیری در محل تلاقی راسته بازارهای نخود بریز‌ها، صحاف خانه و حلبی ‌ساز خانه، از پویایی و تحرکی نسبی بهره می‌برد. کاروانسرای شریفیه در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

کاروانسرای میرزا کاظم

از جمله دیگر کاروانسراهای مهم بازار بزرگ، سرای حاج کاظم است که در حال حاضر، به‌عنوان بزرگترین کاروانسرا شناخته می‌شود. این بنا مربوط به دوران قاجاریه است. در سرای حاج کاظم که در نزدیکی سرای گلشن قرار دارد، خرید، فروش و رفوگری فرش دستباف انجام می‌شود. این کاروانسرا نیز به مانند قبلی، با گذشت زمان کارکرد مهمان‌پذیر بودن خود را از دست داده و تبدیل به انبار و محل تجارت شده است.

مسجد جامع بازار بزرگ همدان

مسجد جامع همدان در نزدیکی بازار بزرگ قرار دارد و از طرفی هر دوی این آثار در نقاط مرکزی شهر واقع شده‌اند. شهرهای مهمی چون همدان، بعد از ورود فرهنگ اسلامی به ایران، همواره از مساجد جامع بزرگ و مهم برخوردار بودند. مسجد جامع، از جهت حضور هفتگی مردم و اجتماعی که شکل می‌گرفت همواره اهمیت بسیاری داشته است.

در شهری مانند همدان، وجود یک مسجد در کنار بازار بزرگ، به این معنا است که تصمیمات مهم شهر که بخش بزرگی از آن از طرف کسبه و بازاریان است، در مسجد جامع به اشتراک گذاشته می‌شد. از همین رو است که دیدن مسجد جامع این شهر، در سفر به همدان خالی از لطف نیست. تاریخ این مسجد، به دوران قاجاریه باز می‌گردد. کتیبه ایوان جنوبی به تاریخ ۱۲۵۳ قمری است و بر سنگابِ دهلیز غربی، تاریخ ۱۲۵۱ قمری حک شده است.

احتمال می‌رود تاریخ شروع احداث مسجد، از زمان فتحعلی شاه قاجار بوده باشد. هرچند بعید نیست که این مسجدی که به صورت امروزی برجای مانده است، بر روی بقایای یک مسجد یا ساختمان قدیمی‌تر که تاریخ بسیار طولانی‌تری دارد گذاشته شده باشد. در تاریخ‌نویسی‌ها آمده است که شهر همدان سه رديف بازار داشته كه مسجد جامع در يكی از آن‌ها بوده و ساختمان‌هاي كهن داشته است. اين بنا در ابتداي خيابان اکباتان و نزديک ميدان امام خمينی همدان قرار دارد.

سوغاتی بازار بزرگ همدان

سفر به همدان و بازدید از بهترین جاهای دیدنی همدان مانند بازار بزرگ، آرامگاه باباطاهر، آرامگاه ابوعلی سینا، حمام قلعه، تپه هگمتانه، کلیسای گریگوری (کلیسای حضرت مریم)، گنبد علویان و غیره، هیجان بسیاری دارد. مطمئناً خرید سوغاتی نیز از اوجب واجبات است. در بازار بزرگ همدان، هر آنچه نیاز داشته باشید، اعم از سوغاتی‌های خوراکی مانند شیرینی و آجیل و خوراکی‌های سنتی همدان و صنایع دستی همدان وجود دارد. سفال، مهم‌ترین دستاورد شما در بازار بزرگ خواهد بود. همدان به سفال‌هایش شهرت دارد و بهترین وسایل سفالی در این شهر ساخته می‌شوند. جز سفال، فرش، تابلو فرش و قالیچه نیز در این بازار به ‌وفور یافت می‌شود. محصولات چرمی مانند کیف، کفش، لباس و غیره نیز پیشنهاد بعدی ما برای خرید سوغاتی از بازار بزرگ همدان هستند.

هتل‌های اطراف بازار سنتی همدان

بازار سنتی همدان در میدان امام خمینی این شهر که از نقاط مهم و مرکزی محسوب می‌شود، قرار گرفته است. اگر شما قصد داشته باشید پیش از سفر به همدان، از طریق سفرمارکت، اقدام به رزرو اتاق در یکی از هتل های همدان کنید، تعدادی از هتل‌هایی که در محدوده بازار بزرگ واقع شده‌اند را نام خواهیم برد:

هتل آپارتمان خاتم همدان: واقع در میدان فلسطین و ۱.۰۸ کیلومتری بازار

هتل باباطاهر همدان: واقع در ضلع شرقی آرامگاه باباطاهر و در فاصله ۱.۹۸ کیلومتری از بازار

هتل آرین همدان: واقع در خیابان تختی و در فاصله ۲.۵۵ کیلومتری بازار

هتل بوعلی همدان: در خیابان بوعلی و در فاصله ۳.۵۵ کیلومتری بازار

مهمانپذیر اردیبهشت همدان: واقع در میدان امام خمینی – ابتدای خیابان شهدا و در فاصله ۴.۲۶ کیلومتری بازار

هتل امیران همدان: واقع در بلوار بعثت و در فاصله ۴.۷۹ کیلومتری بازار

برچسب ها:

بازار سنتی همدان بازار همدان گردشبان همدان هتل بوعلی همدان هتل باباطاهر همدان

بازدید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی خبرنامه

مطالب مرتبط